Klizni ležaj

Linearni sto na četiri klizna ležaja

Klizni ležaji su ležaji kod kojih relativno kretanje delova uz istovremeno prenošenje opterećenja ostvaruje se posredstvom klizanja.

Podela

Osnovna podela kliznih ležaja je na radijalne, koji prenose poprečne sile, i aksijalne, koji prenose podužne sile. Postoji i konstrukciona varijanta radijalnog i aksijalnog kliznog ležaja, takozvani aksijalno-radijalni klizni ležaj, kojim se izvodi aksijalno fiksirani oslonac vratila i na taj način dobija kompaktna konstrukcija.

• Prema načinu izvođenja uležištenja klizni ležaji mogu biti fiksirani, koji prenose i aksijalne i radijalne sile, i slobodni, koji prenose samo radijalne sile i dozvoljavaju izvesna pomeranja u aksijalnom pravcu.
• Prema načinu stvaranja pritiska u sloju ulja između kliznih površina dele se na hidrodinamičke i hidrostatičke.
• Prema sposobnosti prilagođavanja deformacijama vratila u osloncima mogu biti kruti (nepodesivi) i zglobni (podesivi).
• Prema stanju dodirnih površina dele se na ležaje sa tečnim i ležaje sa polutečnim ili suvim (mešovitim) trenjem.

Konstrukcija

Najvažniji deo kliznog ležaja je klizni par. Kod radijalnih ležaja klizni par čine rukavac vratila i ležišna čaura (posteljica). Kod aksijalnih ležaja klizni par čine pokretni prsten vezan za vratilo i nepokretni prsten vezan za kućište. Osnovne dimenzije radijalnog kliznog ležaja su prečnik rukavca d, unutrašnji prečnik posteljice D i dužina posteljice ležaja B. Kod aksijalnog kliznog ležaja osnovne dimenzije su spoljašnji da i unutrašnji d_i prečnik kliznih prstenova. I u jednom i u drugom slučaju u kliznom paru postoji noseći sloj maziva (uljni film) koji se označava sa h₀.

Prednosti i nedostaci

Zbog niza prednosti koje imaju kotrljajni ležaji su u znatnoj meri potisli iz primene klizne ležaje. Međutim, istraživanja izvršena poslednjih godina dovela su do značajnog usavršavanja kliznih ležaja.

Osnovna prednost kliznih ležaja ogleda se u njihovoj nosivosti odnosno radnom veku. Ako se kod kliznog ležaja obezbede uslovi hidrodinamičkog plivanja, onda on ima skoro neograničeni radni vek. Ovo je naročito bitno kod rada sa visokom učestanošću obrtanja, gde kotrljajni ležaji zbog ograničene nosivosti i ograničenog radnog veka ne mogu da se primene. Sa druge strane tendencija razvoja savremenih mašina ogleda se u stalnom poboljšanju njihovih performansi.

Zbog velike površine klizanja po kojoj se dodiruju rukavac i posteljica ležaja, a koje su razdvojene uljem, klizni ležaji imaju mogućnost prigušenja buke i vibracija, odnosno mogu da prime znatna udarna opterećenja u toku rada.

Klizni ležaji mogu biti izrađeni kao jednodelni i dvodelni, dok su standardni kotrljajni jednodelni. To im omogućuje primenu u slučajevima gde ležaji zbog montaže moraju da se rade iz dva dela, kao na primer kod kolenastih vratila.

Razlika u ceni izrade između pojedinačne i serijske proizvodnje je daleko manja kod kliznih nego kod kotrljajnih ležaja. Kotrljajni ležaji su konkurentni sa cenom u odnosu na klizne samo u slučaju serijske i masovne prozvodnje. Za rukavce prečnika ispod 10 mm i iznad 300 mm kotrljajni ležaji izrađuju se samo izuzetno, pa je u tom slučaju daleko racionalnija ugradnja kliznih ležaja.

Prednost kliznih ležaja u odnosu na kotrljajne očigledna je u pogledu kompaktnosti konstrukcije. Za istu nosivost dimenzije kliznih ležaja su dosta manje u odnosu na kotrljajne. To se naročito odnosi na radijalni pravac, odnosno kod uležištenja vratila koja se nalaze neposredno jedno uz drugo.

Vidi još

• Ležaj
• Kuglični ležaji

Literatura

• Bearings and bearing metals, The Industrial Press, 1921. 
• Neale, Michael John (1995). The tribology handbook (2nd izd.). Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-7506-1198-5.