Koloman

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Koloman (herceg).

Koloman
Koloman
Lični podaci
Puno ime	Koloman Arpadović
Datum rođenja	oko 1070.
Mesto rođenja	Stolni Beograd,
Datum smrti	3. februar 1116.(1116-02-03) (45/46 god.)
Mesto smrti	Stolni Beograd, Ugarska
Grob	katedrala u Stolnom Beogradu
Porodica
Supružnik	Felicija od Sicilije, Eufemija Kijevska
Potomstvo	Stefan II Ugarski, Sofija, Ladislav
Roditelji	Geza I Ugarski Sofija Ugarska
Dinastija	Arpad
kralj Ugarske, kralj Dalmacije i Hrvatske
Period	1095-1116
Prethodnik	Ladislav I Sveti
Naslednik	Stefan II Ugarski

Koloman I Ugarski (oko 1070 - 3. februar 1116) je bio ugarski (1095—1116) i dalmatinsko-hrvatski kralj (1102—1116) iz dinastije Arpadovića.

Detinjstvo i mladost

Kolomanovo krunisanje

Koloman je bio stariji sin Geze I, budućeg ugarskog kralja i Sofije, Gezine prve žene. Rođen je, kao i njegov brat Almoš, oko 1070. godine. Kolomanov otac dolazi na presto 1074. godine nanevši poraz bivšem kralju Stefanu III u bici kod Mođoroda. Na prestolu se zadržao tri godine. Umro je 25. aprila 1077. godine. Nasledio ga je brat Ladislav I jer su mu sinovi bili maloletni. Ladislav je namenio Kolomana za svešteničku karijeru što je bilo čudno pošto je Koloman bio stariji sin. Tako je Koloman naučio čitanje i pisanje, stekao solidno znanje kanonskog prava. Nakon što je završio studije, rukopoložen je za episkopa Jegre ili Varadina (Mađarska ilustrovana hronika).

Dolazak na vlast

Prema Mađarskoj hronici, Koloman i Almoš pratili su Ladislava na njegovom vojnom pohodu protiv Češke početkom 1095. godine. Ladislav se na pohodu razboleo te je imenovao Almoša za svog naslednika. Koloman nije poštovao stričevu odluku već je pobegao u Poljsku odakle se vratio tek nakon Vladislavove smrti (jul 1095). Prema Mađarskoj hronici, Kolomana je pred smrt Ladislav pozvao da se vrati u Ugarsku. Isti izvor navodi da je Almoš bez protivljenja pristao na to da Koloman preuzme krunu što bi značilo da je smena na prestolu izvedena bez krvoprolića. U svakom slučaju, Koloman je početkom 1096. godine krunisan za kralja Ugarske. Papa Urban II mu je oduzeo crkvena ovlašćenja.

Prosjački krstaški rat

Ugarska u 11. veku

Kolomana je u Stolnom Beogradu krunisao arhiepiskop Serafim. Almoš je priznao Kolomanovu vlast, a za uzvrat dobio vojvodstva kojima su upravljali njegov otac i deda pre stupanja na presto - trećinu Ugarskog kraljevstva. Odmah po dolasku na vlast, Koloman se morao suočiti sa problemom kojeg su donosili hrišćani Prvog krstaškog rata. Nakon sabora u Klermonu (1095) grupa krstaša odlučila je odmah krenuti u krstaški rat ne slušajući savet pape Urbana da se sačeka žetva. Bio je to tzv. Prosjački krstaški pohod. Krstaši su imali proći preko teritorije Ugarskog kraljevstva. Prvu armiju predvodio je Valter bez Zemlje. Ona prelazi granicu 8. maja i prolazi kroz Ugarsku bez problema. Narednu armiju predvodio je Petar Pustinjak. Prolaz je bio miran sve dok krstaši nisu stigli do Zemuna. Tamo su ušli u sukob sa lokalnim stanovništvom koji se završio masakriranjem oko 4000 Mađara. Koloman je krenuo svojim trupama na hrišćane, ali su se krstaši na vreme povukli. Treća grupa krstaša dolazila je iz Njitre. Čim je prešla ugarsku granicu stala je pljačkati region između Mosona i Stolnog Beograda. Koloman ih je napao i masakrirao (Albert iz Ahena).

Koloman i Gotfrid Bujonski

Uznemiren zbog problema koje su pravili krstaši Prosjačkog pohoda, Koloman je zabranio ostalim krstaškim armijama da pređu preko Ugarske. Sledeću armiju predvodio je Emih od Lajningena koji je još u svojoj državi (Sveto rimsko carstvo) izvršio pokolje Jevreja koje je smatrao paganima. Saznavši za taj masakr, Koloman mu nije dozvolio da pređe granicu Ugarske. Osim toga, saznali su da ovi krstaši imaju nameru da i Ugare, kao pagane, istrebe. Kako su svi mostovi preko Dunava bili blokirani, Emihova armija je šest nedelja pokušavala da podigne most. Za to vreme pojedini odredi su pljačkali i ubijali Ugare. Kada je most konačno sagrađen napadnut je grad Vajselburg. Kada je pobeda već bila izvesna, iz nekog razloga koji hroničari ne navode, armiju krstaša zahvatila je panika i započelo je ludo bekstvo preko mosta na drugu stranu. Mnoštvo se podavilo, a ostatak se rasturio pod udarima Kolomanovih trupa.

Prvi krstaški rat

Kolomanova statura na Trgu heroja u Budimpešti.

Prva pravilno organizovana armija Prvog krstaškog rata došla je na ugarsku granicu septembra 1096. godine. Predvodio ju je Gotfrid Bujonski, vojvoda Donje Lotaringije. Gotfrid se sa Kolomanom sastao u Sopronu gde su postigli dogovor o nesmetanom prelasku krstaša kroz Ugarsku. Kao garanciju da će sve proći bez neprilika, Gotfrid je morao ostaviti svoga brata Balduina kao taoca ugarskom kralju. Marš kroz Ugarsku prošao je bez ikakvih problema. Kada su krstaši prešli Savu, južnu granicu Ugarske, Koloman je oslobodio taoca. Nakon tihog marša velike krstaške armije, Koloman se pročuo po Evropi.

Nemački krstaški rat izazvao je priliv velikog broja Jevreja u Ugarsku. Koloman je doneo niz uredbi koje su se odnosile na prava Jevreja u Ugarskoj u cilju "odbrane čistote hrišćana". Jevrejima je zabranio držanje hrišćanskih robova, napuštanje episkopskih sedišta i sl. Ipak, Kolomanove mere bile su blage kada se uporede da merama koje su preduzimale druge evropske države početkom 12. veka. Slične dekrete Koloman je doneo i u vezi muslimana. Zabranio je, npr. hrišćaninu koji dolazi u goste kod muslimana da jede bilo šta sem svinjetine.

Pohod na Hrvatsku i Dalmaciju

Smrt Petra Svačića

Nakon Kolomanove pobede nad krstašima, svetorimski car Hajnrih IV poslao je pismo kraljevom bratu Almošu u kome tvrdi da je Koloman zanemario opšte interese zarad sopstvenih potreba. Zatražio je od Almoša da interveniše u njegovo ime. Razlozi za ovo neprijateljstvo bili su jasni. Kolomanov prethodnik Ladislav pružao je nemačkom caru podršku u njegovoj borbi protiv pape. Međutim, Koloman, kao bivši episkop, napustio je politiku svoga prethodnika i stao na stranu papstva. Oženio se Felicijon, kćerkom Rožea I Sicilijanskog, bliskog papinog saradnika. Almoš je, međutim, održavao blizak odnos sa nemačkim carem. Rožeova sestra Konstanca bila je udata za starijeg Hajnrihovog sina Konrada koji se pobunio protiv svoga oca i pridružio papi.

Godine 1097. ugarska vojska napada Hrvatsku. Njoj se suprotstavio hrvatski kralj Petar Svačić. Bitka se odigrala na planini Gvozdu. Hrvati su poraženi, a sam Petar je poginuo. Bio je to poslednji vladar "narodne krvi" u Hrvatskoj. Potpuno osvajanje Hrvatske sprečio je napad Kumana podstaknut Vizantijom. Vizantija je sklopila ugovor i sa Mletačkom republikom.

Sukob sa Češkom

Pakta Konventa, ugovor Kolomana i Hrvata

Godine 1098. u Ugarskoj protiv Kolomana diže pobunu brat Almoš koji je smatrao da mu pripada vlast nad Hrvatskom. Vojske dvojice braće srele su se na reci Tisi. Do sukoba nije došlo jer su se braća izmirila. Sledeće, 1099. godine, Koloman se umešao u unutrašnja zbivanja u Rusiji. Na poziv kneza Svjatopolka, prešao je Karpate i opseo Pšemisl. Pohod je završen neuspehom. Koloman je sklopio mir i savezništvo sa češkim knezom i vratio se u Ugarsku. Godine 1101. preko Ugarske je prešla još jedna krstaška armija (Krstaški rat 1101. godine). Kada ju je ispratio, Koloman se mogao posvetiti prilikama u Hrvatskoj.

Dalmatinski i hrvatski kralj

Tokom Kolomanovog odsustva u Hrvatskoj je formirana antiugarska stranka. Uvidevši da će nemire u Hrvatskoj teško ugušiti, Koloman je odlučio sa predstavnicima dvanaest hrvatskih plemena sklopiti dogovor. Godine 1102. sklopljen je Pacta conventa. Koloman se obavezao da neće zadirati u unutrašnje prilike Hrvatskog kraljevstva, poštovati plemićke povlastice plemstva i dozvoliti im biranje bana. Za uzvrat, Hrvati su Kolomana priznali za kralja i obavezali se na pružanje vojne pomoći. Iste godine, Koloman je krunisan za kralja Hrvatske.

Izmirenje Kolomana i Almoša

Almoš se smatrao oštećenim Kolomanovim krunisanjem. Zbog toga je pobegao u Nemačku gde je tražio pomoć od cara Hajnriha IV. Nemački car je, međutim, bio zauzet borbama za presto sa svojim sinom te je odbio pružiti pomoć. Almoš se vratio u Ugarsku gde je ponovo primio oprost od brata. Osvojivši Hrvatsku, Koloman je odlučio pripojiti i Dalmaciju koju je držalo Vizantijsko carstvo. Rat je sprečio sporazum između ugarskog kralja i cara Aleksija I Komnina i venčanje Irene Ugarske (Ladislavove ćerke) za Aleksijevog sina Jovana II Komnina. Dve države sklopile su savez protiv antiohijskog kneza Boemunda Tarentskog (sina čuvenog Roberta Gviskara) koji je organizovao vojsku za napad na Drač. Sukob sa Boemundom završen je porazom antiohijskog kneza i Devolskim sporazumom (1108). U ovakvoj situaciji, vizantijski car priznao je Kolomanu pravo da pripoji Dalmaciju. Pohod na Dalmaciju započeo je 1105. godine. Jak otpor pružali su Zadar, Split, Šibenik, Trogir. Gradovi su ipak osvojeni. Dalmatinski gradovi uživali su brojne privilegije.

Poslednje godine vladavine

Oslepljenje Almoševo

Godine 1107. Almoš ponovo diže pobunu protiv brata i odlazi u Poljsku gde je našao podršku u kralju Boleslavu III. Almoš je organizovao pohod na Ugarsku koji se završio neuspehom. Brat mu je ponovo oprostio i sklopio savez sa Boleslavom protiv nemačkog cara Hajnriha V. Već sledeće godine Almoš se ponovo pobunio i sklopio savez sa nemačkim carem. Nemci opsedaju Požun (današnju Bratislavu), a u Ugarsku provaljuju i Česi, nemački vazali. Češku kampanju osujetio je napad poljskog kralja. Požun se odupro nemačkim napadima te je pohod propao. Pred kraj života, Koloman je uhapsio i oslepeo Almoša i njegovog sina. Svoga sina Stefana II proglasio je naslednikom.

U periodu od 1112. do 1115. godine Ugarska je protiv Mletačke republike vodila rat u kome je izgubila Dalmaciju. Dužd Ordelaf Faledro iskoristio je Kolomanovu bolest da svojoj državi bez problema pripoji Dalmaciju. Koloman je umro 3. februara 1116. godine. Sahranjen je u katedrali u Stolnom Beogradu. Nasledio ga je sin Stefan II Ugarski.

Porodično stablo

16. Mihalj Ugarski

8. Vazul

4. Bela I

2. Geza I

20. Boleslav I Hrabri

10. Mješko II Pjast

21. Emnilda od Lužica

5. Ričeza Poljska

22. Eco, grof Lotaringije

11. Ričeza od Lotaringije

23. Matilda od Nemačke, grofica Lotaringije

1. Koloman

3. Sofija Ugarska ili Sinadena

Literatura

• Engel, Pál (2001). The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526. London & New York: I.B.Tauris. 
• Fajfrić, Željko (2006). Istorija krstaških ratova. Sremska Mitrovica: Tabernakl. ISBN 978-86-85269-05-9. 
• Berend, Nora (2001). At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and 'Pagans' in Medieval Hungary, c. 1000–c. 1300
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 
• Klaić, Vjekoslav (1905). „O krunisanju ugarskih Arpadovića za kraljeve Dalmacije i Hrvatske (1091—1207)”. Vjesnik Hrvatskoga arheološkoga društva. 8: 107—117. 
• Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183. 
• Szoldos, Attila (1998). „Hrvatska i Slavonija u kraljevstvu Arpadovića”. Povijesni prilozi. 17: 287—296. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.