Kompanija Hadson Bej
| Kompanija Hadson Bej Hudson's Bay Company Compagnie de la Baie d'Hudson | |
|---|---|
 | |
 | |
| Privatna | |
| Delatnost | Maloprodaja |
| Osnovano | 2 May 1670. god. London, Engleska |
| Sedište | 8925 Torbram Road Brampton, Ontario, Kanada |
Rukovodioci | Ričard Bejker (upravnik) |
| Prihod |  CA$9.4 billion (2018) |
| Profit |  CA$−631 million (2018) |
Broj zaposlenih | 30.000 (2017)[1] |
| Veb-sajt | www |
| Fusnote | |
Kompanija Hadson Bej (engl. Hudson's Bay Company, franc. Compagnie de la Baie d'Hudson) je maloprodajna poslovna grupa u američkom vlasništvu. Kao posao trgovine krznom tokom većeg dela svog postojanja, KHB sada poseduje i upravlja maloprodajnim objektima u Kanadi i Sjedinjenim Državama.[2] Društvo Hadsonovog zaliva, najstarije je severnoameričko deoničarsko društvo, i jedna od najstarijih trgovačkih organizacija na engleskom govornom području koja deluje do danas.[3]
Kompanija Hadson Bej zauzima istaknuto mesto u ekonomskoj i političkoj istoriji Kanade. Društvo je registrovano u Engleskoj 2. maja 1670, kraljevskom poveljom sa zadatkom da pronađe severozapadni prolaz prema Pacifiku, i da zaposedne zemlje uz Hadsonov zaliv. Takođe da organizuje bilo kakvu trgovačku aktivnost u tim krajevima koja bi mogla biti profitabilna.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Područja koje su prvobitno data Kompaniji Hadson Bej postala je poznata kao Rupertova zemlja, to područje je dobilo ime po princu Rupertu od Palatinata, koji je bio rođak kralja Čarlsa II. i prvi guverner kompanije. Granice Rupertove zemlje nikada nisu bile jasno definisane, ali se uobičajno smatralo da se protežu od Labradora do Stenovitih planina, uz gornji tok reke Red River do Uvale Česterfild u Hadsonovom zalivu.[3]
Kompanija Hadson Bej se bavila trgovinom krznom tokom prva dva veka svog postojanja. Između 1670. i 1680. kompanija je osnovala i izgradila veliki broj svojih otkupnih stanica po obalama zaliva Džejms i Hadson.
Većinu tih stanica zauzeli su Francuzi između 1686. i 1713. godine, ali su one vraćene kompaniji nakon sklapanja Utrehtskog mira. Nakon što je Britanija zauzela Kanadu (1759—1760) kompanija je ojačala i proširila svoje poslovanje do Saskačevana gde je kod Kumberlenda otvorila svoju otkupnu stanicu 1774. godine.[3]
Do 1783. godine pojavili su se mnogi konkurenti Hadson Beja, koji su se na kraju ujedinili i osnovali kompaniju Nort Vest Kompani, koja je postala veliki rival, pa je nakon toga gotovo punih 40 godina trajao otvoren rat između njih, to je na kraju dovelo i do pravih oružanih sukoba (kao što je bio Masakr kod sedam hrastova). Te sukobe prekinula je britanska vlada, odlučivši fuzionirati ta dva društva 1821. godine pod zajedničkim imenom Hadson Bej, sa pravima datim kraljevskom poveljom Kompaniji Hadson Bej.[3]
Zlatne godine[uredi | uredi izvor]
Nakon spajanja kompanija je dobila ekskluzivnu licencu (monopol) za trgovanje krznima na 21. godinu (to pravo je obnovljeno za isto razdoblje 1838. godine) po Rupertovoj zemlji, i susednim Severozapadnim teritorijima i uz pacifičku obalu. Hadson Bej preuzeo je trgovinu krznom i po tadašnjoj ničijoj zemlji Oregon na Divljem Zapadu (na tom terenu se danas prostiru države Oregon, Vašington, Ajdaho, Britanska Kolumbija, i delovi Montane i Vajominga).
Povećan priliv američkih kolonista, od početka 1834. godine koji se nastavio i u sledećoj dekadi, umanjio je pozicije kompanije, naročito u južnim delovima te teritorije gde je bilo više Amerikanaca. Sve je to nakraju dovelo do podele Oregona 1846. između Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije. I nakon toga Kompanija Hadson Bej nastavila je kontrolisati trgovinu u britanskom delu nekadašnjeg Oregona sve do 1858. godine. [3]
U tom periodu Kompanija Hadson Beja je imala toliku slobodu da je bila nešto kao država u državi, čak je izdavala i vlastiti novac. Do uvođenja vlastitog novca kompanija je u svojim trgovonskim postajama krznom, pored ostalih novčanica, koristila Mejd biver.
Period velikih teškoća[uredi | uredi izvor]
Početk sedamdesetih godina 19. veka su bile kritične za Hadson Bej jer je izgubila monopol na trgovinu krznima i od te godine pa nadalje dozvola nije obnovljena, pa su tada brojni nezavisni trgovaci ušli u taj posao. Zbog tog se kompanija našla u problemima 1870. godine pa je sve svoje preostale teritorije, a to je po veličini bilo gotovo identično današnjoj Kanadi (osim primorskih provincija, delova Ontarija, Kvebeka i na samom zapadu Britanske Kolumbije), prodala kanadskoj vladi u zamenu za tadašnjih 300.000 £, ali uz pravo da zadrži zemljište oko svojih prodajnih stanica, i pravo vlasništva u srazmeri 1/20 % na zemlju u plodnom pojasu, najgušće naseljenom dijelu zapadne Kanade, sa ekskluzivnim pravom na mineralna bogatstva na svim tim terenima.
Kompanijom se upravljalo sve do 1931. godine isključivo iz Engleske, tada je kanadski odbor deoničara preneo upravljanje u Kanadu, ali je kompanija i nadalje bila odgovorna guverneru i odboru deoničara u Engleskoj.[3]
Kompanija Hadson Beja danas[uredi | uredi izvor]
I u 21. veku Hadson Bej je ostao jedan od najvećih trgovaca krznom ali je proširio svoje poslovanje na sve čime se moglo trgovati, od zemljišta do sirovina, izgradivši jedan od najvećih trgovačkih lanaca na svetu. Sedamdesitih godina 20. veka kompanija je dopunila svoju tradicionalnu trgovinu lanaca krzna, brojnim trgovinama i diskontima za odeću i robu široke potrošnje širom Kanade. Tih godina je Hadson Bej ušao i u poslovanje vezano za ekspoataciju nafte i prirodnog gasa, ali je i dalje ostao uključen u trgovinu nekretninama i finansijskim uslugama. Kompaniju Hadson Bej je 1979. godine kupio Roj Herbert Tomson.
Veliki dugovi u poslovanju i teški finansijski problemi prisilili su kompaniju da rasproda svoju trgovinu na kanadskom severu. I poslovanje vezano za naftu i gas je prodato 1980. godine. Uprkos održavanju trgovine krznom 1991, početkom 21. veka Kompanija Hadson Bej je ostala jedna od najvećih u Kanadi, koja i dalje ima brojne robne kuće u Kanadi (D Bej, Zelers, Houm Autfits, Lord & Tejlor itd.).
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 30. 10. 2020. g. Pristupljeno 26. 10. 2020.
- ^ „News releases - www.stockmanngroup.com”. www.stockmanngroup.com. Arhivirano iz originala 26. 05. 2021. g. Pristupljeno 2021-06-20.
- ^ a b v g d đ „Hudson’s Bay Company” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 21. 11. 2012.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- HBC Heritage website
- Hudson's Bay Company Archives – held by the Government of Manitoba
- Hudson's Bay Company na sajtu Projekat Gutenberg (jezik: engleski)
- Kompanija Hadson Bej na sajtu Internet Archive (jezik: engleski)
- John Work Papers. Arhivirano 17 februar 2015 na sajtu Wayback Machine 1823–62. 0.42 cubic feet (1 box). At the Labor Archives of Washington, University of Washington Libraries Special Collections. Contains records from Work's service as an officer of the Hudson's Bay Company at various company settlements, including Fort Vancouver, Fort Colvile, Spokane House, Fort Simpson, Fort Nisqually, and Fort Victoria.
- Hudson's Bay Company papers at the University of Oregon
- The Other Side of the Ledger: An Indian View of the Hudson's Bay Company
- The Canadian Encyclopedia, The Hudson's Bay Company Arhivirano 16 oktobar 2013 na sajtu Wayback Machine
- H. Bullock-Webster fonds – An artistic rendition of the Canadian fur trade, from the UBC Library Digital Collections, depicting social life, activities and customs in Hudson's Bay Company posts in the 19th Century
- Elizabeth F. Washburn Journal on her experiences on board the Hudson's Bay Company's supply ship "Rupertsland" at Dartmouth College Library
- Documents and clippings about Kompanija Hadson Bej u Novinskim arhivama 20. veka Nemačke nacionalne biblioteke ekonomije (ZBW)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |