Korisnik:Bogunovic/Veze srpske dinastije Nemanjića sa katoličkom bazilikom u Bariju

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Bazilika „Svetog Nikole“ u Bariju, koju su Nemanjići poštovali i često darivali.

Donatorstvo i ktitorstvo bili su obavezan deo života i rada srednjovekovnih vladara, te ovaj običaj nije zaobišao ni srpsku vladarsku dinastiju Nemanjića.
Srpski vladari su donirli ne samo pravoslavne verske objekte, već i katoličke, kako u Svetoj zemlji (lat. Terra Sancta) na Bliskom istoku, tako i na Apeninskom poluostrvu (lat. Pæninsula Apenninica), gde njihove tragove nalazimo u verskim objektima od severa do juga savremene Italije (ital. Repubblica italiana).

Po značaju, izdvajaju se kontakti Nemanjića sa bazilikom „Svetog Nikole“[1] (ital. Basilica di San Nicola) u Bariju, bazilikom „Svetog Petra“[2][3][4] (lat. Basilica Sancti Petri) u Rimu i crkvom „Svetog Franje“[5] (ital. Chiesa di S. Francesco) u Bergamu.

Ktitori bazilike Svetog Nikole u Bariju

Među mnogobrojnim ktitorima bazilike „Svetog Nikole“ u Bariju (u kojoj od 9. maja 1087. godine počivaju mošti ovog svetitelja), bilo je i nekoliko vladara iz srpske dinastije Nemanjića.
Prvi (za koga postoje pouzdani podaci), bio je rodonačelnik ove dinastije, Stefan I Nemanja (oko 1113–1199), veliki župan Raške (vladao: 1166–1196), a potom slede i njegovi potomci, Stefan VII Uroš Milutin Nemanjić (oko 1253–1321), kralj Srbije (vladao: 1282–1321) i Stefan IX Uroš Nemanjić (1276–1331), kralj Srbije (vladao: 1322–1331).
Po uzoru na svoje vladare, ktitorsku delatnost je negovala i vlastela.

Nekoliko ktitorskih poduhvata u rasponu od gotovo vek ipo, ukazuju na žive veze između oblasti na istočnoj i zapadnoj obali Jadranskog mora.
Pokloni, koje su vladari iz dinastije Nemanjića upućivali Bazilici, poznati su uglavnom samo na osnovu pisanih izvora, dok su sačuvani samo jedna ikona, poklon kralja Stefana IX Nemanjića - Dečanskog i jedna povelja Stefana X Uroša Dušana Nemanjića (oko 1308–1355), kralja Srbije (vladao: 1331–1346) i cara Srbije (vladao: 1346–1355).


Darovi velikog župana Stefana Nemanje i kasnije srpske kraljice Jelene Anžujske

Ikona „Apostoli Petar i Pavle“, poklon srpske kraljice Jelene Anžujske, iz Riznice bazilike Svetog Petra u Rimu.

Prve veze srpske srednjovekovne države sa svetilištem u Bariju vezuju se za vladavinu velikog župana Stefana Nemanje.
Njegov sin Stefan II Nemanjić - Prvovenčani (oko 1165–1228), veliki župan Raške (vladao: 1196–1217) i kralj Srbije (vladao: 1217–1228), zabeležio je u „Žitiju svetog Simeona“ da je Nemanja darivao, pored svetilišta u Svetoj zemlji (lat. Terra Sancta) i Rimu, takođe i svetilište svetog arhijereja i svetitelja Nikolaja i čudotvorca.
Ova ktitorska delatnost hronološki se smešta u poslednju deceniju Nemanjine vladavine, posle borbi u savezništvu sa Ugrima u oblasti Niša i Serdike (grč. Σερδική) 1183. godine kao i kasnijih samostalnih osvajanja na jugu i u primorju pre početka 1186. godine.

Istoričar umetnosti, Bojan Miljković, sa Vizantološkog instituta SANU smatra da je Nemanjino smeštanje dvora u Kotor povezano sa činjenicom da je ovaj bio pod crkvenom jurisdikcijom nadbiskupa Barija i Kanose (srednjovekovni dvorac u Italiji) od 1089. godine.
Češki istoričar Konstantin Jireček (1854–1918) smatra da podložnost Kotora arhiepiskopiji u Bariju predstavlja verovatni uzrok dugotrajnih veza između srpske srednjovekovne dražve i ovog svetilišta.
Dokumenti sačuvani u arhivi bazilike (i kasniji opisi) ne govore o Nemanjinim darovima, tako da njihov karakter nije moguće bliže odrediti.

Prvi darodavac posle Nemanje, o čijim aktivnostima ima više tragova, bila je kraljica Jelena Anžujska (oko 1236–1314), tj. franc. Hélène d'Anjou, supruga kralja Stefana V Uroša Nemanjića (oko 1220–1277), kralja Srbije (vladao: 1243–1276), i majka kraljeva Dragutina i Milutina.
Ona je zajedno sa svojim sinovima bazilici poklonila ikonu koja danas nije sačuvana, ali o čijem izgledu svedoči opis italijanskog istoričara Antonija Beatila (1570–1642), tj. ital. Antonio Beatillo, koji je napisao delo o životu, prenosu moštiju i čudima svetog Nikole 1620. godine.
Ikona je verovatno bila nešto viša od jednog metra i na njoj je bilo naslikano poprsje svetog Nikole, dok su se pri dnu nalazile klečeće figure ktitora, kraljice Jelene i njenih sinova.
Uz lik kraljice Jelene stajao je opširan natpis koji svedoči o njenom ktitorstvu dok su se uz portrete njenih sinova nalazili kraći natpisi:


»REX STEPHANVS (VROSIVS: za Milutina) FILIVS VROSII REGIS SERVIE«.

Ova ikona se još početkom 17. veka čuvala u kripti, desno od svetiteljevog groba.

Sličan poklon, Jelena je darovala bazilici Svetog Petra (lat. Basilica Sancti Petri) u Rimu, ali su na njoj prikazani apostoli Petar i Pavle.

Italijanski istoričar umetnosti iz Bolonje, Rosa D'Amiko smatra, da je ikona bila Jelenin poklon Đirolamo Mašiju (1227-1292), tj. ital. Girolamo Masci d’Ascoli, njenom ličnom prijatelju i sledbeniku Franjevačkog reda[6] (lat. Ordo fratrum minorum), a koji je javnosti mnogo poznatiji kao rimski papa Nikola IV (vladao: 1288-1292).

U popisu Riznice Svetog Sedišta iz 1295. godine, spominje upravo ova ikona, tako da je ona stigla u Rim između 1282. i 1295, godine.[7]
Fridrih Folbah (1892–1988), nemački stručnjak za srednjovekovnu hrišćansku umetnost prvi je identifikovao muške figure na donjim bočnim stranama ove ikone.[8]

Natpisi koje prenosi Beatilo, ukazuju da je ikona nastala posle 1282. godine, odnosno prvih godina Milutinove vladavine.


Srebrni oltar kralja Milutina

Ikona Sv. Nikole (u srebrnom okovu), poklon srpskog kralja Stefana Dečanskog iznad njegovog (Nikolinog) groba u bazilici „Svetog Nikole“ u Bariju.

Najskupoceniji i fizički najveći poklon nekog srpskog vladara bazilici „Svetog Nikole“ u Bariju bio je srebrni olatar, čiju je izradu naručio kralj Stefan VII Uroš Milutin.

Oltar je po svojoj vrednosti nadmašivao pojedinačne darove bazilici, iako se po učestalosti darivanja od Milutinovih savremenika kao najvažniji ktitor bazilike izdvaja Karlo II Anžujski (1254–1309), tj. franc. Charles II d'Anjou, kralj Napulja (vladao: 1285–1309).


Najstariji poznati opis Milutinovog oltara, je inventar riznice od 30. septembra 1362. godine, gde popisivač navodi da je raniji mermerni oltar bio obložen srebrnim pločama (ukrašenim figurama svetitelja) i bio je natkriven ciborijumom od srebra na kojem se, po sredini zvezdanog neba, nalazio lik Boga Oca i predstave četvorice jevanđelista ili njihovih simbola.
Oltarska pala, koja se nalazila iza ciborijuma pružala se horizontalno između koloneta i bila je optočena srebrnom oplatom na kojoj je bio prikazan lik svetog Nikole.
Oltar je osvetljavalo čak osamnaest kandila, takođe bogato ukrašenih.
Ime darodavca nije sačuvano u inventaru ali je bilo zabeleženo na natpisu smeštenom na srebrnoj ploči sa zadnje strane oltara.

Opis ovog raskošnog poklona dao je i Antonio Beatilo u svom delu: „Historia della vita, miracoli, traslatione, e gloria dell'illustrissimo confessore di christo S. Nicolo il magno arcivescovo di mira ... / ; composta dal Padre Antonio Beatillo da Bari, della compagnia di Giesú“ (Napoli: Camillo Cavallo, 1645).
Prepisi natpisa sa oltara svedoče da je oltar izrađivan između juna 1319. i marta 1320. godine, a izrađivan je na licu mesta, dok je neobrađen materijal bio poslat iz Srbije.
Izradu oltara nadgledao je Obrad „sin Desislave“ i građanin Kotora i podanik srpskog kralja.
Obradove poslovne aktivnosti, beležene su i u Arhivu Kotoru od 5. novembra 1326. do 28 februara 1332, godine.

Rad italijanskog istoričara Antonija Beatila (1570–1642) iz 1645. godine.

Miljković smatra da se po analogiji sa savremenim predmetima nastalim na Apeninskom poluostrvu može zaključiti, da je oltar imao stilska obeležja gotike (slične onima u oltaru crkve Svetog Marka u Veneciji ili oltara Svetog Jakova iz katedrale u Pistoji).

Istorijska sudbina Milutinovog oltara, može se pratiti na osnovu pisanih izvora, jer početkom 17. veka, ciborijum više nije postojao , tj. zamenjen je novim, a tom prilikom su izvršene izmene i nad drugim elementima oltara, kako bi se uklopili u novu konstrukciju.
Poslednji put srebrni oltar je spomenut 1682. godine kada je kapitol bazilike odlučio da se oltar demontira, a da se srebro iskoristi za izradu novog oltara.
Tada izgrađeni barokni oltar zamenjen je tek 1953. godine, u sklopu napora da se u što većoj meri vrati prvobitan izgled.
Antonio Beatilo je na osnovu spisa Jakova Lukarevića (1551–1615), dubrovčkog istoričara, bio uveren da je Milutin 1319. godine posetio Bari.
Srpski istoričar Sima M Ćirković (1929–2009) je pomenutu Lukarevićevu pretpostavku odbacio, jer baš u to vreme protiv[9][10] Milutina, koji je smatran za uzurpatora teritorija ugarske krune (a koje je preuzeo posle bratovljeve smrti), ratovala je katolička koalicija koju su činili:

  • Karlo I Robert (1288–1342), tj. franc. Charobert d'Anjou-Sicile, kralj Ugarske (vladao: 1310–1342)
  • Filip II Tarentski (1329–1374), tj. franc. Philippe II d'Anjou-Sicile, knez Tarenta (vladao: 1364–1374) i Ahaja (vladao: 1364–1373), i titularni car Latinskog carstva (vladao: 1364–1374)
  • Mladen II Bribirski (oko 1270– oko 1341), iz srpske pokatolične[11][12] plemićke porodice Šubić, titularni[13] ban Bosne (vladao: 1304–1320) i ban Hrvatske (vladao: 1312–1322), koja je tada bila sastavni deo Kraljevine Ugarske (1000-1526)
  • Žak d'Juez (1249–1334), tj. franc. Jacques Duèze odnosno papa Jovan XXII (vladao: 1316–1334), kao nosilac koalicije.

Rat sa kraljem Milutinom završio se 1319. godine, davanjem talaca srpskom monarhu od strane bana Mladena II.


Ikona kralja Stefana Dečanskog

Ikona „Sveti Nikola“ (uporedni prikaz sa i bez srebrnog okova), sa donatorima (srpskim vladarima) iz bazilike „Svetog Nikole“ u Bariju.

Posle Milutina i Stefan IX Uroš - Dečanski je nastavio da daruje svetilište u Bariju.
Karlo (1298–1328), tj. franc. Charles d'Anjou, vojvoda Kalabrije (vladao: 1309–1328) je u pismu (napisanom u Napulju) od 24. novembra 1325. upućenom kapitolu bazilike pisao da bi poslao izaslanike Stefanu - Dečanskom, kralju Srbije i Dalmacije, da preuzmu poklone koje im je ovaj vladar namenio.
U pitanju je bila ikona svetog Nikole, dimenzija 187cm sa 113cm, koja se i danas čuva u bazilici.

Ime vladara, koji bazilici darovao ikonu definisao je Đerardo Ćofari (ital. Gerardo Cioffari), monah Dominikanskog reda (lat. Ordo fratrum prædicatorum) i direktor „Centra za izučavanje Svetog Nikole“ (ital. Centro Studi Nicolaiani) u bazilici „Svetog Nikole“ u Bariju.

Centralni deo navedene ikone zauzima figura svetog Nikole koji desnom rukom blagosilja, a levom drži jevanđelje.
U gornjem delu naslikana su poprsja Hrista i Bogorodice, dok su u donjem delu smeštene klečeće figure donatora, Stefana - Dečanskog i njegovog sina mladog kralja Dušana.

Lik mladog Dušana na ovoj ikoni je njegov najstariji poznati portret.
Ubrzo po nastanku, ikona je preslikana, što je kao posledicu imalo promenu rasporeda figura.

Postojanje starijeg sloja otkriveno je prilikom konzervacije i čišćenja ikone 1966. godine.[14]
Figure donatora su sada naslikana u stojećem položaju pa su prikazi njihovih kruna i nimbova prekrili dobrim delom prvobitne natpise zbog čega je bilo izvesnih nedoumica oko identifikacije ovih ličnosti.
Ikona je smeštena u okov od pozlaćenog srebra.

Ikona je bila veoma poštovana, jer je smatrana za autentični portret svetog Nikole, te je iz tog razloga napravljen veliki broj njenih replika u različitim tehnikama.
Pravi darodavac ikone brzo je pao u zaborav, a ikona je pripisivana ktitoru oltara.
Zabunu je izazivao lik golobradog mladića, jer već u inventaru iz 1578. godine stoji da je u pitanju prikaz kralja Uroša i njegove žene.
Beatilo je čak išao dalje pa je lik identifikovao kao Jelenu, po njegovom spisu drugu ženu kralja Milutina.
Na molbu kanonika bazilike, car Stefan Dušan je izdao povelju u Skoplju 20. avgusta 1346. godine, u kojoj spominje darove svog oca i dede i nalaže dubrovačkoj opštini da od godišnjeg tributa izdvajaju 200 perpera u venecijanskim grošima i da ih daju za vosak ovoj bogomolji.
Dušanovu odluku potvrdio je njegov naslednik Stefan XI Uroš Nemanjić (1337-1371), kralj Srbije (vladao: 1346–1355) i car Srbije (vladao: 1355–1371).
Dubrovčani su se oglušili o carevu povelju pa su čak osporavali i njenu autentičnost, a spor je dospeo i do napuljskog dvora.
Danas je potvrđena autentičnost carevog potpisa i zlatnog pečata, a time i same povelje.
Primer vladara sledila je i vlastela pa je tako kao darodavac ostao zabeležen kesar[15] Grgur Golubić (pre 1327– pre 1398), odnosno Grgur Branković Mladenović, koji je poklonio različite bogoslužbene predmete.

Njegovim darovima završava se niz ktitora iz srednjovekovne Srbije, koji su bili dobrotvori bazilike „Svetog Nikole“.

Srpski vladari koji su darivali verske objekte na Apeninskom poluostrvu

Vidi još

Reference

  1. ^ Bojan Miljković (1965–): „ Nemanjići i Sveti Nikola u Bariju“, Zbornik radova Vizantološkog instituta XLIV (Beograd: Vizantološki institut, (2007). str. 276-308)
  2. ^ Wolfgang Friedrich-Fritz Volbach (1892–1988): „Die ikone der Apostelfürsten in St. Peter zu Rom“, Orientalia Christiana Periodica VII (Roma: Pontificium Institutum Studiorum Orientalium, (1941). str. 480-496)
  3. ^ Mirjana Tatić-Đurić (1924–2013): „Ikona apostola Petra i Pavla u Vatikanu“, Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost, Broj 2 (Beograd: Galerija fresaka u Beogradu, (1967). str. 16)
  4. ^ Branislav Todić (1952–): „Srpsko slikarstvo u doba Kralja Milutina“ (Beograd: Draganić, (1998). str. 295-296)
  5. ^ Petar B. Bogunović (1967–): „Societas Draconistrarum: Anno Domini 1408“, Chivalrous culture № 2 (Beograd: Veliki priorat vitezova templara Srbije, (2013). str. 18-19)
  6. ^ Barbara Lomagistro (1967–): „L'attività dei francescani in Dalmazia, Croazia e Bosnia nella prospettiva storico-culturale“ (pp. 71-114), „I francescani nella storia dei popoli balcanici nell'VII centenario della fondazione dell'Ordine: atti del convegno internazionale di studi, Venezia, 13-14 novembre 2009.“, I Balcani tra Oriente e Occidente ( Bologna: Archetipo Libri, (2011). str. 104-106)
  7. ^ Albert M. Ammann (1892–1974): „Die ikone der Apostelfürsten in St. Peter zu Rom“, Orientalia Christiana Periodica VIII (Roma: Pontificium Institutum Studiorum Orientalium, (1942). str. 460)
  8. ^ Rosa D’Amico (19??–): „Per la storia dell'icona serba del Vaticano: il rapporto con le vicende della Basilica di San Pietro e una sua 'replica' seicentesca a Fano“, Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost, Broj 28 (Beograd: Institut za istoriju umetnosti, (2001). str. 89-100)
  9. ^ Sima M Ćirković (1929–2009): „I Serbi nel Medioevo“, Corpus bizantino slavo (Milano: Jaca Book, (1992). str. 95)
  10. ^ Rosa D’Amico (19??–): „Bogorodica Pelagonitisa Đovanija da Riminija u Firenci i kulturna razmena duž Jadrana u XIII i XIV veku.“, Saopštenja, Broj 40 (Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije, (2008). str. 63)
  11. ^ »… plemićka porodica, koja je uprkos prelasku na katoličanstvo zadržala krsnu slavu „Sv. Georgije“ (Đurđevdan).« – Petar B. Bogunović (1967–): „Societas Draconistrarum: Anno Domini 1408“, Chivalrous culture № 2 (Beograd: Veliki priorat vitezova templara Srbije, (2013). str. 45)
  12. ^ »…te je sv. Ivan bio krsna slava plemena Mogorovića, kao što je sv. Đuro to bio u plemenu Šubića i Kotromanića. Sv. Ivana slavilo je i veliko pleme Kačića…« – Stjepan Pavičić (1887-1973), naučni rad „Seobe i naselja u Lici“, Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, Knjiga 41, urednik: Branimir Gušić (1901-1975), Antropogeografska istraživanja III (Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umetnosti, (1962). str. 34)
  13. ^ »Oni (Šubići) nisu bili vladari Bosne, a ova kratkotrajna titula (lat. Bosniæ dominus ili kasnije: totius Bosniæ dominus) je bila više odraz želja njihovih mađarskih gospodara, nego stvarne moći Šubića.« – Petar B. Bogunović (1967–): „Societas Draconistrarum: Anno Domini 1408“, Chivalrous culture № 2 (Beograd: Veliki priorat Vitezova Templara Srbije, (2013). str. 45)
  14. ^ Gerardo Cioffari (1943–): „Gli zar di Serbia, la Puglia e S. Nicola una storia di santità e di violenza“ (Bari: Centro studi nicolaiani, (1989). str. 166-167)
  15. ^ »Die Cäsaren wären: Grgur Golubic (vor 1347)« – Karl Krumbacher (1856–1909): „Byzantinische Zeitschrift“ (München: C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung, (1971). str. 207)

Literatura

  • Volbach, Wolfgang Friedrich: „Die ikone der Apostelfürsten in St. Peter zu Rom“, Orientalia Christiana Periodica VII (Roma: Pontificium Institutum Studiorum Orientalium, 1941)
  • Ammann, Albert M.: „Die ikone der Apostelfürsten in St. Peter zu Rom“, Orientalia Christiana Periodica VIII (Roma: Pontificium Institutum Studiorum Orientalium, 1942)
  • Pavičić, Stjepan: „Seobe i naselja u Lici“, Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, Knjiga 41, urednik: Branimir Gušić (1901-1975), Antropogeografska istraživanja III (Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umetnosti, 1962,)
  • Tatić-Đurić, Mirjana: „Ikona apostola Petra i Pavla u Vatikanu“, Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost, Broj 2 (Beograd: Galerija fresaka u Beogradu, 1967)
  • Krumbacher, Karl: „Byzantinische Zeitschrift“ (München: C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung, 1971)
  • Cioffari, Gerardo: „Gli zar di Serbia, la Puglia e S. Nicola una storia di santità e di violenza“ (Bari: Centro studi nicolaiani, 1989)
  • Todić, Branislav: „Srpsko slikarstvo u doba Kralja Milutina“ (Beograd: Draganić, 1998)
  • D’Amico, Rosa: „Per la storia dell'icona serba del Vaticano: il rapporto con le vicende della Basilica di San Pietro e una sua 'replica' seicentesca a Fano“, Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost, Broj 28 (Beograd: Institut za istoriju umetnosti, 2001)
  • Miljković, Bojan: „ Nemanjići i Sveti Nikola u Bariju“, Zbornik radova Vizantološkog instituta XLIV (Beograd: Vizantološki institut, 2007)
  • D’Amico, Rosa: „Bogorodica Pelagonitisa Đovanija da Riminija u Firenci i kulturna razmena duž Jadrana u XIII i XIV veku.“, Saopštenja, Broj 40 (Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije, 2008)
  • Cioffari, Gerardo: „Srpski carevi i Sveti Nikolaj u Bariju“ (Beograd: Globosino Aleksandrija, 2011)
  • Lomagistro, Barbara: „L'attività dei francescani in Dalmazia, Croazia e Bosnia nella prospettiva storico-culturale“ (pp. 71-114), „I francescani nella storia dei popoli balcanici nell'VII centenario della fondazione dell'Ordine: atti del convegno internazionale di studi, Venezia, 13-14 novembre 2009.“, I Balcani tra Oriente e Occidente ( Bologna: Archetipo Libri, 2011)
  • Bogunović, Petar B.: „Societas Draconistrarum: Anno Domini 1408“, Chivalrous culture № 2 (Beograd: Veliki priorat vitezova templara Srbije, 2013)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Корисник:Bogunovic/Везе_српске_династије_Немањића_са_католичком_базиликом_у_Барију&oldid=23568147”