Korisnik:Dusan R39-16/pesak

Kratki pregled istorije rudarstva

Rudarstvo u vreme Rimljana

Srednjnovekovni rudar

Do 1903.godine kada je Srbija krenula u novi život, vrlo se je malo radilo na polju rudarstva, i ako u njenoj istoriji ima mnogo dokaza od dolaska Rimljana sa njihovima "procuratores metalloru" i "comes metalliorum prollirico" koji su odmah pristupili eksploataciji majdana zlata,srebra i gvožđa.

Rudarstvo u vreme Nemanjića

Nemanjići u 13.veku obnavljaju rudarsku industriju, i ona postaje jedno od glevnih bogatstva države, ali za kratko vreme, jer usled novih sukoba sa Turcima opet bila prekinuta rudarska delatnost.

Rudarstvo u vreme Turaka

Mnogobrojne su bila kolonije Dubrovčana i Mlečana koje su sa ovih mesta slale bogate tovare na zapad. Turci su rasterali ove kolonije, ali ruševine su bile škole za meštane, koji su se malo po malo, na primitivan način počeli koristiti bogadstvo svoje zemlje zadržavajući se svojim primitivnim sredstvima na površini i ne ulazeći dublje.

Početak 19.veka

Imamo najvažnije istorijske dokaze o vrlo aktivnoj rudarskoj delatnosti u Srbiji. Raznovsrnost ruda, njihova moćnost, njihova odlična kakvoća i njihova prostranost uzbudili su novo interesovanje. U Srbiju dolazi poznati nemački geolog Barun Herder, koji se posvećuje ozbiljnijem ispitivanju već iskorišćavanik rudnih nalazišta. Kao prvi početak u ovom novom periodu, osniva se Majdanpek 1847.godine. Na ovim rudnicima Srbija je uložila veliki kapitale, pa je rudnik tako lepo napredovao, da se može reći da je između 1850 i 1860 godine bio jedan od najbolje organizovanih rudnika u istočnoj Evropi. Već posle prvih napora, država je uvidela da ona ne može u ovom rudniku da postigne uspeh kakav bi imala radom jednog privatnog preduzeća, pak je prepustila ekploataciju Majdampejka jednoj stranoj grupi koja se nije dugo zadržala. 1902 godine ovaj objekat od 16 hiljada hektara ustuppljen je jednom anonimnom belgijskom društvu, koje je pristupilo poslu sa mnogo aktivnosti. Odmah su na rudniku podignute peći Water Jacket, pomoću kojih su pržene gomile bakarne rude, a u vodenjačama topljene, da bi se dobivao bakarni kamen. Sam vazdušnom železnicom na užetu vezan je rudnik u dužini od 17 kilometara sa Donjem Milanovcu na Dunavu, kako bi se lakše prevozio pirit, koji sadži u sebi malenu količinu bakra.

Rudarstvo za vreme Drugog svetskog rata(1941-1945)

Odmah posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije Nemačka vojna komanda je privredu Srbije stavila pod svoju upravu, formirajući odgovarajuće komeserijate i radne vojne odrede, nastojeći da što pre obnovi i pokrene proizvodnju, posebno po rudnicima koji su proizvodili sirovine koje su Nemačkoj ratnoj privredi bile neophodne. Nemačka privreda bila je posebno zainteresovana za proizvode Srpskih rudnika, i to za: bakar, olovo, antimon, hrom... Zato je odmah posle kapitulacije 1941. Nemačka vojna uprava organizovala službu za poslove privrede u Srbiji, na čijem čelu se nalazio ganeralni poverenik za privredu Srbije, Franc Nojhauzen. U okviru ove službe oprganizovano je posebno odaljenje pod imenom ’’KOmeserijan za rude i minerale’’ , čiji je osnovni zadatak da organizuje otkup rude i metala po srpskim rudnicima koji su bili u jurisdikaciji nemačke Vojne uprave. Mnogi rudnici su između ratova bili u stranom vlasništvu, od kojih su se posebno isticale francuske, engleske i belgijske kompanije. Međutim, u toku ratnih godina ustanci u Srbiji su nastojali da ometaju proizvodnju po rudnicima, koristeći se sabotažama i diverzijama, što je značajno ometalo rad na eksploataciji, pa mnogi rudnici za vreme rata nisu bili u mogućnosti da postignu ni predratnu proizvodnju. Nemci su prilikom povlačenja onesposobili rudnike, tako da je broj rudnika koji su odlobođenje dočekali u relativno dobrom stanju bio veoma mali.

Obnova rudarske industrije posle Drugog svetskog rata

Posle završetka Drugog svetskog rata, na teritoriji nekadašnje Kraljevine Jugoslavije došlo je do značajnih političkih promena koje su potpuno izmenile društvene i privredne odnose u državi. Ustavna odredba koja je u Kraljevini Jugoslaviji garantovala prava na privatnu svojinu, ukinuta je donošenjem ustavom novonastale države FNRJ, a zakonom o oduzimanju privatne svojine regulisan je je postupak prevođenja privatne u državnu svojinu. Pod udar ove ustanove pali su i rudnici i akcije u privatnom vlasništvu domaćih i inostranih kompanija i pojedinaca. Ovo drustveno opredeljenje nove posleratne Jugoslavije administrativno je sprovedeno tek kada je ustavotvorna skupština 31.januara 1946. godine donela novi Ustav-koji je regulisao društveno, političko i ekonomsko uređenje nove jugoslavije, i na taj način stvorio uslove da Savezna narodna skupština donese Zakon o nacionalizaciji, zemljišta, fabrika, rudnika, trgovina zanatskih radnji u privatnom psedu akcionarskih društva i pojedinaca. Ovaj zakon je prvo regulisao pitanje ukidanje privatnog vlsništva nad preduzećima i sredstvima za rad na celoj terirotiji državne zajednice i propisao preoceduru njiohovog prevođenja u državnu svojinu. Prema propisanoj proceduri, vlasnici akcija preduzeća i privatne imovine bili su pozvani od strane nadležnog organa ’da u zapisnik daju izjavu o predaji svoje imovine i akcija radi upisa u registar kao svojinu države, odnosno narodnih republika’

Spoljašnje veze

• Ministarstvo rudarstva i energetike Republike Srbije
• Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije

Literatura

Jaša Grgašević: Rudarstvo u Srbiji Petar Jovanović: Rudarstvo na tlu Srbije