Kosovo

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kosovo (višeznačna odrednica).

Kosovo
Položaj Kosova na Kosovu i Metohiji.
Najveći gradovi	Priština Kosovska Mitrovica Gnjilane Uroševac
Država	Srbija
Region	Kosovo i Metohija
Administrativna jedinica	Kosovski okrug Kosovskomitrovački okrug Kosovsko-pomoravski okrug

Kosovo (alb. Rrafshi i Kosovës) je geografska oblast koja obuhvata severni i istočni deo srpske autonomne pokrajine Kosovo i Metohija. Druga oblast u pokrajini se zove Metohija.

Naziv

Naziv „Kosovo” potiče od slovenske, srpske reči kos — crna ptica, a pojam Kosovo označava, na srpskom jeziku, oblast naseljenu tim pticama. U kolokvijalnom govoru, autonomna pokrajina Kosovo i Metohija se jednostavno zove „Kosovo”, zbog dužine naziva i jednostavnosti izgovora. Samoproglašena Republika Kosovo se takođe u govoru često zove jednostavno „Kosovo”

Istorija

Do dolaska Turaka na ove prostore Kosovo je bilo uglavnom naseljeno srpskim stanovništvom. Nakon Kosovskog boja, Srbi su se povlačili pred Turcima na sever u Ugarsku, a tokom otomanske vladavine koja je na Kosovu trajala do 1912. Kosovo su naselili islamizovani Albanci i drugo muslimansko stanovništvo, koje je služilo Osmanskom carstvu.

Manastir Gračanica

Srpska vojska je oslobodila Kosovo i Metohiju u Prvom balkanskom ratu 1912, a turska vojska je bila proterana sa srpskih teritorija za manje od dva meseca. Nakon što su nacisti okupirali Jugoslaviju u Drugom svetskom ratu, Kosovo je okupirala Italija i priključila ga Velikoj Albaniji. Od 1945. do 1952. na teritoriji Kosova i Metohije delovale su grupe razbijenih balista (ostataka albanskih snaga). U borbi sa njima učestvovale su jedinice OZNA i UDBA, koje su najčešće u pojedinačnim okršajima razbile pojedine grupe balista. Određeni broj njih se izvukao i sakrio u inostranstvu, dok se jedan broj njih predao i priključio jugoslovenskim partizanskima. Ovi poslednji znatno su uticali da Brozov režim donese uredbu o zabrani povratka Srba na teritoriju Kosova i Metohije, što je zapravo značilo nastavak progona i balističke velikoalbanske politike. Tome je kasnije znatno doprineo i sporazum Broz-Hodža po kome je Albanija zajedno sa Kosovom trebalo da bude sedma republika u Jugoslaviji sa pravom na otcepljenje nakon Brozove smrti.

Spomenik rudarima junacima iz NOB na brdu iznad Kosovske Mitrovice

Tokom svih godina od 1945. do današnjih dana traje velika seoba Srba sa Kosova i Metohije u ostatak Srbije. Usled tih migracija, ali i usled velikog talasa albanskih iseljenika iz Albanije i njihovog ogromnog prirodnog priraštaja, na Kosmetu Albanci postaju većinsko stanovništvo.

U novoj Jugoslaviji Kosovo i Metohija su činili autonomnu pokrajinu u okviru Srbije. U novembru 1968. u pokrajini su izbili nemiri. Komunistička vlast je ustavom iz 1974. dala veću autonomiju Kosovu i Metohiji. Novi nemiri na Kosovu i Metohiji su izbili 1981. kada su Albanci tražili da Kosovo i Metohija bude sedma republika SFRJ. Proteste je smirila Jugoslovenska narodna armija.

Nakon bombardovanja SR Jugoslavije koje je počelo 24. marta 1999. i trajalo 78 dana, jugoslovenska vojska se povukla sa Kosova i Metohije, a došle su snage KFOR i NATO.

Dana 17. februara 2008. kosovski Albanci su jednostrano proglasili nezavisnost, što je Srbija oštro odbacila. Neke od najrazvijenijih svetskih zemalja su ubrzo po proglašenju priznale nezavisnost Kosova. Ipak, više od 110 zemalja nije priznalo jednostrano proglašenje države u južnoj srpskoj pokrajini.

Reljef

Kosovska kotlina

Kosovska kotlina je tektonska potolina pravca severozapad-jugoistok. Dugačka je 84 km između Zvečana i Kačanika. Široka je 10-15 km, a površina joj iznosi 950 km². Dno potoline leži na prosečnoj nadmorskoj visini od 520-550 m. Kotlina ima izgled tektonskog rova (izdužena a uska) koji predstavlja deo rova: Povardarje-Veliko Kosovo-donji Ibar (na zapadnoj strani Kopaonika). Sa istočne strane Kopaonika su župska dislokacija i Malokosovska kotlina koje upućuju na račvanje glavnog rova. Malokosovska kotlina otvorena je i gravitira Velikokosovskoj kotlini klisurom (dolinom) Laba. Njeno dno je više u odnosu na dno Velikokosovske kotline.

Brezovica

Na obodu kotline nalaze planina Crnoljeva (prema Metohiji) odnosno Žegovac, Koznica i Goljak (prema Južnom Pomoravlju). Ove planine izgrađene su od škriljaca, serpentina i gornjokrednih sedimenata. U zapadnom delu kotline su planine Čičavica (1091 m) i Goleš (rudonosna planina u obliku zasečene kupe).

Kotlina je od svog nastanka znatno izmenjena radom egzogenih agenasa. Posle njenog stvaranja nastala je duga jezerska faza, o čemu svedoče moćne naslage jezerskih sedimenata i rasprostranjena nalazišta uglja. Kotlina je bila ispunjena jezerom u neogenu a vode jezera nestale su u pleistocenu. Paleolakustrijski oblici reljefa nisu očuvani. U Kosovskoj kotlini nema epigenija pa je teško utvrditi kada je tačnije počela rečna faza u njoj. U kotlini je, u vreme postojanja jezera, postojala bifurkacija jezerske vode. Naime, jezero je otokom, kroz rased i dolinu Praibra, oticalo kao severu, prema kraljevačkom jezeru zapadnomoravskog zaliva Paratetisa, a drugom otokom, kroz Kačaničku klisuru, odlivalo se ka jugu ka skopskom jezeru neogenog Egejskog mora, u današnjoj Makedoniji. Kotlina se danas takođe odvodnjava ka severu i jugu. Vode kotlini pritiču i sa zapada (Drenicom) i istoka (Labom) što znači da je otvorena u sva četiri pravca.

Hidrološka osobenost kotline je to da morsko razvođe prelazi preko kotlinskog dna (saglasno bifurkaciji). Razvođa redovno vode bilima ili grebenima planina pa je ovo kuriozitet. Svakako, još jedan od kurioziteta kotline je i hidrografski čvor na Crnoljevi (Drmanska glava 1364 m) odakle otiče Topluga (ka zapadu) i uliva se u Beli Drim i Jadransko more. Nerodimka (poznata po bifurkaciji) se jednim svojim krakom uliva u Lepenac, pritoku Vardara (sliv Egejskog mora), a drugim u Sitnicu, pritoku Ibra (sliv Crnog mora).

Lepenac

Na Kosovu je zemljište meko, uravnjeno i često močvarno. Prema istoku na brežuljkasto zemljište nastavlja se paleovulkanski reljef oboda, što je ujedno i južna granica paleovulkanskog reljefa. To su: Veletin u blizini Janjeva, Mrkonjski vis koji se nalazi na izvorištu Jablanice i Zvečan kod Kosovske Mitrovice. Paleovulkanski reljef se odlikuje raznovrsnim rudama, olovom, cinkom...

Prepreke za poljoprivredu su mala količina padavina i visoka nadmorska visina, tj. hladnije podneblje.

Sirinićka kotlina

Nalazi se u kosovskoj podgorini Šare i izvorište je Lepenca. Ova kotlinica spojena je prevojem Prevalac (1515 m) sa kotlinicom Sredska, u metohijskoj podgorini. Ovim prevojem vodi asfaltni put Uroševac-Prizren-Peć.

Kačanička klisura

Reka Lepenac usekla je Kačaničku klisuru između Kosovske i Skopske kotline. Klisura spaja ove dve kotline a odvaja planine Šaru i Skopsku Crnu Goru. Gornji deo klisure je širi i njega je usekla jezerska otoka Kosovskog jezera. Donji, uži deo usekao je Lepenac. U klisuri postoji erozivno proširenje kod General Jankovića a u njoj se nalazi i naselje Kačanik.

Veći gradovi

Priština

• Priština, glavni grad pokrajine Kosova i Metohije (oko 150.000 stanovnika)
• Gnjilane (oko 55.000 stanovnika)
• Kosovska Mitrovica (oko 50.000 stanovnika)
• Uroševac (oko 43.000 stanovnika)

Vidi još

• Metohija
• Kosovo i Metohija
• Kosovsko Pomoravlje
• Rezolucija Saveta bezbednosti OUN 1244

Literatura

• Dragana Amedoski: Teritorija jugoistočnog Kosova u 16. veku : (naselja, demografska i privredna kretanja), u: Kosovo i Metohija u civilizacijskim tokovima, međunarodni tematski zbornik. 3. - Kosovska Mitrovica : Filozofski fakultet, 2010, 155-172.
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Bogdanović, Dimitrije (1985). Knjiga o Kosovu. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
• Dučić, Nićifor (1896). Raško-prizrenska mitropolija i nacionalno-kulturna misija Kraljevine Srbije u Staroj Srbiji i Maćedoniji. Beograd. 
• Živković, Tibor; Bojanin, Stanoje; Petrović, Vladeta, ur. (2000). Selected Charters of Serbian Rulers (XII-XV Century): Relating to the Territory of Kosovo and Metohia. Athens: Center for Studies of Byzantine Civilisation. 
• Zirojević, Olga (1984). Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine. Beograd: Istorijski institut, Narodna knjiga. 
• Ivanović, Radomir (1961). „Zemljišni posedi gračaničkog vlastelinstva”. Istorijski časopis. 11 (1960): 253—264. 
• Jagodić, Miloš (2009). Srpsko-albanski odnosi u Kosovskom vilajetu (1878—1912). Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Jagodić, Miloš (2012). „Pravoslavna crkva u novim krajevima Srbije (1912—1915)” (PDF). Srpske studije (3): 101—135. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 31. 7. 2017. 
• Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet. 
• Jagodić, Miloš (2017). „Sveštenstvo u Raško-prizrenskoj eparhiji 1913. godine” (PDF). Crkvene studije (14): 325—348. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 11. 2018. g. Pristupljeno 31. 07. 2017. 
• Janković, Marija (1983). „Lipljanska episkopija i Gračanička mitropolija”. Istorijski časopis. 29-30 (1982-1983): 27—37. 
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Jevtić, Atanasije (1989). „Hronika stradanja Srba na Kosovu i u Metohiji (1941—1989)” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 33 (1-2): 55—79. 
• Jevtić, Atanasije (1990). Stradanja Srba na Kosovu i Metohiji od 1941. do 1990. Priština: Jedinstvo. 
• Kalić, Jovanka (2007). „Srpska država i Ohridska arhiepiskopija u XII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 44: 197—208. 
• Kalić, Jovanka (2013). „Episkopski gradovi Srbije u srednjem veku” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 50 (1): 433—447. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Krsmanović, Bojana (2012). „O odnosu upravne i crkvene organizacije na području Ohridske arhiepiskopije”. Vizantijski svet na Balkanu (PDF). 1. Beograd: Vizantološki institut SANU. str. 17—39. 
• Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179. 
• Marković, Jovan; Pavlović, Mila (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: Savremena administracija. 
• Mikić, Đorđe (1983). „Politička, kulturna i privredna stremljenja”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 291—315. 
• Mikić, Đorđe (1983). „Između balkanskih suseda i velikih sila”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 316—329. 
• Mikić, Đorđe (1983). „Pod mladoturcima”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 330—348. 
• Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
• Novaković, Stojan (1908). „Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka” (PDF). Glas SKA. 76: 1—62. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century”. Starinar. 51 (2001): 171—184. 
• Puzović, Predrag (2018). „Stradanje sveštenika Raško-prizrenske eparhije tokom Prvog svetskog rata” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 77 (1): 123—138. 
• Rakočević, Novica (1983). „Političke i društvene prilike”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—290. 
• Rodić, Dragan; Pavlović, Mila (1994). Geografija Jugoslavije I. Beograd: Savremena administracija, D. D. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćurčić, Slobodan (1979). Gračanica: King Milutin's Church and Its Place in Late Byzantine Architecture. Pennsylvania State University Press.