Kostolački basen

Kostolački ugljeni basen, u najširem smislu, zahvata područje između reke Morave na zapadu, golubačkih planina na istoku, reke Dunav na severu i reke Resave i grada Svilajnca na jugu. Ovaj basen se prostire na površini od oko 400 km². Na tom prostoru utvrđene su bogate rezerve lignita, mrkog i kamenog uglja. Kostolački ugljeni basen, u užem smislu, obuhvata područje opštine Požarevac. Ruda uglja je istražena i dokazana na područjima Kostolca, sela Drmna, Klenovnika, Ćirikovca i Poljane. Ovaj basen prostire se na površini od 100 km².

Opšti deo

Kostolački rudarsko-energetski basen, sa aktuelnim ležištima i rudnicima uglja (“Drmno”,“Ćirikovac”, “Klenovnik”) i termoelektranama A i B (u Kostolcu i Drmnu) nalazi se severno od Požarevca.Ležište uglja Drmno zahvata atar sela Drmno po kome je dobilo ime, ali takođe i deo atara susednih sela Bradarca i Kličevca. Površinski kop “Drmno” nalazi se severoistočno od sela Drmno. Ležište „Drmno“ sa Požarevcom i Kostolcom povezuju asfaltirani putevi – od oko 18 km do Požarevca i oko 4 km do Kostolca.

Geografski položaj i saobraćajne prilike

Od Požarevca se granaju brojne regionalne i lokalne drumske saobraćajnice od kojih su, pored novog pristupnog puta za autoput Beograd – Niš, značajniji putevi ka: Osipaonici, Svilajncu, Petrovcu i Žagubici, Velikom Gradištu i Golupcu, Kostolcu, Zabeli i Dubravici.Znatne su mogućnosti železničkog transporta prugama za javni saobraćaj i industrijskim prugama. Prugom preko Male Krsne Požarevac je povezan sa Beogradom (preko Kolara i Malog Požarevca i preko Smederevske Palanke i Mladenovca), zatim sa Smederevom, pa Nišom, Kragujevcom i Kraljevom, kao i sa mestima na tim pravcima. Ležište „Drmno“ je pođednako udaljeno od tri veće reke: Dunava, Velike Morave i Mlave. Povoljne su mogućnosti za korišćenje plovnih puteva preko pristaništa na Dunavu (Dubravica i Kostolac) i novoizgrađenog pristaništa na Velikoj Moravi. Ipak, transport brodovima i šlepovima, koji je u principu najjeftiniji i uz korišćenje kontejnera najpovoljniji, naročito za duže relacije, koristi se najmanje. Požarevac ima razvijene i druge vidove komunikacionih veza – telefonsko-telegrafske, radio, itd. Kostolačke termoelektrane uključene su u visokonaponski (400 kV) dalekovodni prsten za prenos električne energije.

Morfološke odlike ležišta

Morfološko-hidrološke i klimatske karakteristike Kostolačkog rudarsko-energetskog basena mogu se generalno oceniti kao relativno povoljne za površinsku eksploataciju uglja. Morfološke karakteristike omogućile su formiranje kopova koji su u predelu Požarevačke grede delom brdskog, a delom dubinskog tipa (P.K. “Kostolac”, “Klenovnik” i “Ćirikovac”), dok je u Stigu (P.K. “Drmno”) bilo moguće formirati samo kop dubinskog tipa. Šire područje Kostolačkog basena je ravničarsko, sa niskim razuđenim pobrđem terasnog karaktera. Ističu se ravnice Stig, Podunavlje i Donje Pomoravlje i dva grebena – Požarevačka greda i Boževačka kosa. Grebeni se pružaju pravcem sever-jug, skoro paralelno. Zapadni greben (Požarevačka greda) je niži i uži, a nalazi se u centru predmetnog područja. Od sela Kličevca i Rečice postepeno se uzdiže i pruža prema jugu ka sve širem pobrđu. Na samim grebenima erozijom je usečeno (uglavnom u lesu) više većih i manjih jaruga (“prokopa”), sa subvertikalnim stranama visine i do 20 m.Savremena morfologija terena znatno se izmenila. U širem domenu Požarevačke grede na promenu morfologije terena najveći uticaj ima površinska eksploatacija uglja (P.K. “Drmno”, “Klenovnik” i “Ćirikovac”, sa odlagalištima otkrivke i pepela, odnosno šljake iz TE). Slično je i sa promenama reljefa u prvobitno ravnom Stigu – južno i istočno od P.K. “Drmno”. Velika Morava, a delom i Mlava bile su tipične ravničarske reke sa čestim promenama korita, velikim brojem meandara, mrtvaja i starača. Savremena morfologija u tom delu terena je izmenjena, kao posledica regulacije korita i usled eksploatacije šljunka. Prbi ugljeni sloj je najviši,obuhvata krajnji severni deo Požarevačke grede,od sela Klenovnik do Dunavca.U drugim delovima basena prvi ugljnjni sloj je eroѕijom uništen i ukloljen.Debljina iѕnosi oko 14m.Sloj je kompaktan,sa tanjim proslojcima crne ugljevite gline,debljine 0,4m.

Osnovni parametri kvaliteta uglja u Kostolcu po jamama i slojevima

Parametri analiѕe	Kostolac,sloj I	Ćirikovac,sloj II	Drmno,sloj III
Vlaga %	41,18-34,34	43,00-48,00	44,00-45,50
Pepeo %	15,33-23,53	13,00-18,00	17,00-18,00
Ukupan sumpor %	1,01-1,15	0,58-2,79	0,56-1,96
DTE,kJ	9,205-8,308	8,160-8,577	7,740-8,577

Klimatske karakteristike

Područje ležišta Drmno, kao deo južnog oboda Panonskog basena ima umereno kontinentalnu klimu u kojoj su naglašeni stepsko–kontinentalni klimatski uticaji susednog Banata. Odlike ove klime su hladnije zime i toplija leta. Relativna blizina ulaza u Đerdapsku klisuru utiče da košava, čija brzina ponekad prelazi 90 km/h, ima znatno dejstvo na klimu. Ovo područje ima oko 100 vetrovitih dana godišnje. U okviru P.K. "Kostolac" od 1987. godine funkcioniše merna stanica za registrovanje padavina i temperature. Prema podacima sa ove stanice, prosečna godišnja količina vodenog taloga iznosi 600–640 mm. Najbogatiji padavinama je mesec maj sa 120 l/m2, a najsiromašnjiji septembar sa 40 l/m2. Karakteristike podneblja su i vrlo suve zime sa malo snežnih padavina. Srednja godišnja temperatura vazduha u širem području iznosi 10,9 °C, a srednja godišnja amplituda kolebanja temperature iznosi 21,3 °C. Najhladnjiji mesec je januar sa prosečnom temperaturom od -0,1 °C, a najtopliji juli sa prosečnom temperaturom 21 °C. Najniža dnevna temperatura od -30,8 °C zabeležena je 17.II.1956. godine, a najviša od +40 °C 16.VII.1952. godine.

Geologija ležišta

Istraživanje i okonturenje ležišta

Ležište “Drmno” nalazi se u istočnom delu Kostolačkog ugljenog basena, tj. istočno od reke Mlave i zahvata površinu od oko 50 km². Istočna i južna granica ležišta su prirodne, tj. predodređene geološkim uslovima (isklinjenje i erozija). Severnu granicu ležišta predstavlja reka Dunav mada se ugljeni sloj kontinuirano prostire ispod Dunava i prelazi u ležište Kovin. Severoistočna granica prema Dunavu i selu Kličevac je određena na bazi nedovoljnog broja istražnih radova. Zapadna granica je veštačka i poklapa se sa istočnom granicom susednog ležišta (eksploatacionog polja) - Ćirikovac, duž profilske linije K dok se prema Dunavu granica pruža duž profilske linije ΙΔ. Prve istražne bušotine na prostoru Kostolačkog basena rađene su osamdesetih godina XIX veka. U dugom vremenskom periodu izvođenja istražnih radova mogu se izdvojiti sledeće faze istraživanja:

− I faza: od 1951. do 1969. god.

− II faza: od 1976. do 1995. god.

− III faza: od 1996. do 2003. god.

− IV faza: od 2004. do 2008. god.

Tokom bušenja uzimani su poremećeni i neporemećeni uzorci tla i uzorci uglja za laboratorijska ispitivanja. Na poremećenim uzorcima rađene su analize granulometrijskog sastava, a na neporemećenim je pored granulometrijskog sastava određivana zapreminska težina, specifična težina, Atterbergove granice konsistencije, opiti smicanja i opiti stišljivosti. Na neporemećenim uzorcima uglja određeni su: zapreminska težina, vlažnost, čvrstoća na pritisak, čvrstoća na istezanje i opiti smicanja. Ukupno su obrađena 1102 uzorka od čega u lesu 533 uzorka, povlati 148 i 421 uzorak u podini III ugljenog sloja. U uglju je obrađeno ukupno 119 uzoraka. Na osnovu rezultata laboratorijskih ispitivanja urađen je šematski presek ležišta u kome je izdvojeno 6 kompleksa koji po svojim geomehaničkim, fizičko-mehaničkim i rudarsko-tehnološkim karakteristikama predstavljaju određene celine u geološkoj konstrukciji terena: podinske gline, ugalj, povlatne peskovite gline, pesak, šljunak, les i barski les.

Osnovne geološke karakteristike ležišta

Najstarije tvorevine u širem području su staropaleozojski kristalasti škriljci otkriveni kod Rama inabušeni u podini neogenih naslaga pri istraživanju nafte u Sirakovu. Preko ovih kristalastih škriljaca transgresivno i diskordantno leže gornjomiocenske – sarmatske i ugljonosne panonske naslage. Iznad panona nataložene su tvorevine ponta sa slojevima uglja, koje su najznačajnije u geološko-ekonomskom pogledu. Sa sigurnošću je paleontološki dokumentovan viši ugljonosni portaferijski podkat ponta. Slatkovodne levantijske tvorevine, predstavljene aluvijalnim šljunkovima i peskovima leže diskordantno preko panona i ponta. U toku kvartara stvarani su deluvijalno-proluvijalni zastori, barske naslage, formacije lesa, rečnih terasa i aluvijalno-proluvijalnih sedimenata. U širem području Kostolačkog basena nalaze se tvorevine koje se, sa strukturno-tektonskog aspekta, mogu uvrstiti u tri krupna kompleksa: prebasenski, basenski i postbasenski. Za neogenu podlogu vezana su ležišta tehničkog građevinskog kamena; za kontakt podloge i neogena vezana su ležišta nafte i gasa; za neogene naslage ležišta uglja, a u kvartaru su nastala ležišta treseta,ciglarske zemlje, i građevinskih materijala (šljunka, peska, branda).

Literatura

1. Glavni rudarski projekat za eksploataciju uglja od devet miliona godišnje tona uglja na PK Drmno 2. Rudarstvo na tlu Srbije,Druga knjiga,Petar Jovanović;Beograd 2008.