Kočina krajina
| Kočina krajina | |||
|---|---|---|---|
 Mapa Kočine krajine 1788. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Zemlja | Srbija | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | srpski | ||
| Religija | pravoslavlje | ||
| Politika | |||
| Oblik države | ustanička teritorija | ||
| — Komandant | Koča Anđelković | ||
| Jovan Branovački (od trenutka Kočine smrti — septembar 1788) | |||
| Major Mihajlo Mihaljević | |||
| Stanko Arambašić | |||
| Karađorđe Petrović | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | novi vek | ||
| — Osnivanje | februar 1788. | ||
| — Ukidanje | septembar 1791. | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
|
| ||
.svg)
.svg)
Kočina krajina je bio naziv za teritoriju Srbije koju su privremeno od Osmanskog carstva oslobodili srpski frajkori (dobrovoljački odredi) uz pomoć Habzburške monarhije Austrije tokom Austrijsko-turskog rata 1788. godine. Krajinu je osnovao i njome upravljao kapetan Koča Anđelković, a prilikom njegove pogibije komandu je kratko preuzeo Jovan Branovački. Rat se završio Svištovskim mirom, kojim je teritorija vraćena Osmanlijama, ali uz određene koncesije srpskom stanovništvu: Austrija je dobila uzan pojas teritorije oko Cetingrada i Lapca, dok je turskim dahijama zabranjeno da se vrate u Smederevski sandžak/Beogradski pašaluk, odnosno Srbima je dozvoljeno samostalno prikupljanje poreza. Slučaj Kočine Krajine predstavlja početak istorijskog procesa koji će dovesti do prvog srpskog ustanka pod Karađorđem, pa do srpskog osamostaljenja 1815. godine. Nije slučajno da je među dobrovoljcima srpskih frajkora bio i sam Karađorđe Petrović.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Od 1781. godine austrijski car Jozef II Habzburški i ruska carica Katarina Velika su u tajnom defanzivnom savezu protiv Turske.
Austrijanci su slali nekoliko misija u Srbiju radi prikupljanja podataka i pridobijanja stanovništva, posebno knezova, sveštenika i trgovaca. Sve su uspešne (za razliku od onih u Bosni), jer je situacija krajnje haotična (spahije protiv janičara, janičari među sobom), a stanovništvo je nezadovoljno pogoršanjem svoga stanja (nasilno čitlučenje i janičarski zulumi), pa izlazi u susret Austrijancima nadajući se oslobođenju. Sve je više sitnih sukoba sa Osmanlijama i prebega u Austriju.
| Istorija Srbije |
|---|
 |
 Portal Srbija |
Godine 1787. Turska objavljuje rat Rusiji. Austrija još nije spremna za rat, ali pokušava da iskoristi situaciju. Plan je bio da se pogranične tvrđave zauzmu na prepad uz pomoć mesnih Srba. U decembru propada pokušaj otvaranja beogradskih kapija. Od mnogih izbeglih Srba stvaraju se frajkori. U januaru 1788. je izveden još jedan neuspešan pokušaj napada na Beograd.
Među dobrovoljcima srpskih frajkora bio je i potonji ustanički vođa Karađorđe Petrović.
Tok rata[uredi | uredi izvor]
Austrija objavljuje rat 9. februara 1788, ali je efekat iznenađenja izostao i zauzeta je samo Ada Kale. Austrijanci ne žele ustanak u Srbiji, a frajkore ne smatraju za samostalne jedinice, ali kako im vojska nije bila spremna dešava se upravo suprotno — primorani su da im frajkori vode skoro sve operacije i podbunjuju stanovništvo na ustanak. Glavni austrijski cilj je Beograd koji hoće da zauzmu otsecanjem i iscrpljivanjem — zatvoriti puteve za pojačanja od Šapca i Požarevca. Sa svoje strane, Turci ne mogu ni da prikupe vojsku iz Rumelije.
Odred Koče Anđelkovića (od 400 do 500 ljudi) prelazi na dan objave rata iz Banata u Srbiju sa zadatkom da preseče carigradski drum. Za dve nedelje uzima Požarevac i Kolare, a zbog pobuna i opasnosti Turci beže i iz Palanke, Batočine i Bagrdana u koje Koča ulazi bez otpora. Austrijska vojska ostaje neaktivna (iščekuju da ruske pobede vežu tursku glavninu), pa se Koča povlači u Banat.
Koča Anđelković se vraća u martu 1788. godine sa 1.500 ljudi. Razbija tri turske vojske koje pokušavaju da učine put prohodnim. Unapređen je u kapetana, ali još nijedna austrijska jedinica ne ulazi u Srbiju što loše utiče na moral stanovništva. I pored pojačanja koje dovodi Jovan Branovački, Turci sa nadmoćnim snagama razbijaju blokadu u aprilu, a Koča se povlači u manastir Draču (kod Kragujevca). Novi napadi na konvoje ne uspevaju jer su Turci pojačali snage u Ćupriji i Jagodini.
U aprilu 1788. u Srbiju prelazi i frajkor Stanko Arambašić pod komandom majora Mihaila Mihaljevića koji istog meseca osvaja Šabac uz pomoć regularne austrijske vojske. Među vojnicima koji su napali Šabac, bio je i budući istaknuti Napoleonov maršal, Jozef Ponjatovski. Kasnije u junu uspevaju da osvoje i Valjevo. Sa Mihaljevićem i Arambašićem je i bački episkop Jovan Jovanović koji poziva na ustanak.
Krajem juna Turci vraćaju pod svoju vlast Požarevac, a u julu se Koča pod borbom prebacuje u Banat; Hasan-paša u avgustu prelazi u Banat i pobeđuje graničarske jedinice i zauzima Dunav celom dužinom počev od Pančeva, a na severu skroz do Mehadije. U septembru je u boju kod Brzaske Koča, čekajući pomoć austrijske vojske, zarobljen. Koču Anđelkovića i još 30 zarobljenih mu saboraca, Turci odvode u Tekiju i sve ih, za kaznu, nabijaju na kolac. Pošto je Koča poginuo, vrhovnu komandu nad Krajinom preuzima kao podvojvoda Jovan Branovački.
Austrijske snage bile su razvučene po celom ratištu i ostajale su neaktivne. Sa početkom rata upućen je proglas i muslimanskom stanovništvu da ostane mirno, obećavajući da će biti ravnopravno sa ostalim podanicima, posebno u verskim pitanjima. Korpus pod Lihtenštajnom (potom pod Laudonom) u Bosni je uspeo da za četiri meseca zauzme samo Drežnik, ogorčeno branjenu Dubicu i Novi. Rat je stao preko zime.
Laudon je 1789. godine uspeo samo da zauzme Berbir (Gradišku). U avgustu preuzima vrhovnu komandu i potiskuje Turke iz Banata i u septembru opkoljava Beograd koji mu se predaje (uz slobodan prolaz za posadu) 9. oktobra. Zatim su zauzeti Smederevo, Požarevac i Kladovo sa većim delom severne Srbije do Studenice i Kruševca. Teret rata ponovo preuzimaju frajkori, Mihailo Mihaljević i Stanko Arambašić.
Kraj rata[uredi | uredi izvor]
Iako je u Srbiji imala uspeha, porazi austrijske vojske na drugim frontovima i smrt cara Jozefa II 1790. godine su prisiljavali novog cara Leopolda II da traži mir.[1] Austrijska vojska zauzima Cetingrad. Frajkori odvode sa sobom stanovništvo. Turci pokušavaju da ovo spreče, ali dolazi i do odmazdi.
Mirom u Svištovu Leopold II Habzburški se zadovoljio Cetingradom, Drežnikom i uskim pojasom zemljišta u Krajini (Lapac i Srb). Garantuje se opšta amnestija ustanicima. Frajkori se raspuštaju, a mnogi Srbi, razočarani Austrijom, čak se i vraćaju u Srbiju. Sultan Selim III (od 1789. godine) zabranjuje povratak janičara u Smederevski sandžak.
Vuk Karadžić je zapisao: „Od Kočine krajine i Srbi ratovati umeju“.
Posledice[uredi | uredi izvor]
U ratu je učestvovalo oko 18.000 Srba na strani Austrije, stekli su ratno iskustvo, neki oficirske činove i odlikovanja a neki i vojno obrazovanje.[2] S obzirom da Svištovskim mirom nije pomerena značajno granica Osmanskog carstva uprkos značajnim gubicima na bojnom polju, jedan od ustupaka je bio i opšta amnestija za pobunjenike a u kasnijim godinama, 1793. i 1794. godine je sultan Selim III fermanima dozvolio slobodu trgovine i delimično proširenje lokalne samouprave.[3] Trgovačke i kulturne veze Srba iz Austrije i Turske jačaju.
Dešavaju se promene i u životu Srba u Austriji zbog učešća i zasluga u ratu sa Turskom, povlastice su bile otvaranje Ilirske dvorske kancelarije u Beču (za Srbe iz Vojvodine), davanje prava slobode veroispovesti, pravo zapošljavanja u državnoj službi itd.[4]
Pritisak turskog feudalnog društva slabi, razvija se poljoprivreda, jača trgovina, izvoz stoke u Austriju raste, razvija se zanatstvo u gradovima uz jačanje nahijske i knežinske samouprave sve dovodi do značajnih društvenih promena. Nacionalna svest i spremnost za borbu sve više jača.[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ćirković 2004, str. 181.
- ^ Drugi srpski ustanak, Miladin Stevanović, Gornji Milanovac. 1990. pp. 14.
- ^ Srpsko pitanje, Jovan Bazić, Službeni list Srbije i Crne Gore. . Београд. 2003. pp. 24. ISBN 978-86-355-0586-2.
- ^ Srpska država i nastajanje srpske nacije, Dragoslav Janković, Zbornik:Nastanak i razvitak srpske nacije, Beograd. 1978. pp. 50.
- ^ Istorija političke misli u Srbiji XIX veka, Vasa Čubrilović, Narodna knjiga, Beograd. 1982. pp. 54.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pantelić, Dušan (1927). Beogradski pašaluk posle Svištovskog mira 1791-1794. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
- Pantelić, Dušan (1930). Kočina krajina. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
- Pantelić, Dušan (1949). Beogradski pašaluk pred Prvi srpski ustanak 1794-1804. Beograd: Naučna knjiga. Arhivirano iz originala 22. 10. 2020. g. Pristupljeno 31. 01. 2018.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Kočina krajina”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 544.
