Krvna osveta u Crnoj Gori
Krvna osveta u Crnoj Gori je kao masovna pojava postojala do sredine 19. vijeka.[1]
Običaj krvne osvete je slovenskog porijekla. Tokom srednjeg vijeka, na Balkanu je ovaj običaj bio poznat pod nazivom „vraž(ь)da”. Za vrijeme vladavine kralja Milutina „vražda” se rješavala novčanim plaćanjem. U dokumentima kralja Tvrtka I, izraz „iskati krvi” se spominje kao kompenzacija za ubistvo. Osim u Crnoj Gori, običaj krvne osvete je postojao i u Dalmaciji, Južnoj Srbiji i Makedoniji.[2]
Opis[uredi | uredi izvor]
Kao što je naveo Jovan Popović-Lipovac, ljudi smatraju ovu praksu ne samo zakonom prirode, već i za Božjim zakonom. Ne osvetiti se neprijatelju u toku jedne godine smatralo se kukavičlukom i takvu osobu izrugivale su čak i žene: „Skini pantalone, obuci suknju, ti nisi junak, nisi se osvetio, ti si kukavica!” Ako recimo, Crnogorac iz plemena Bjelopavlića ubije nekoga iz plemena Cuca, svi Cuci smatraju svojom dužnošću da osvete ubijenog saplemenika. Ako ne mogu da ubiju ubicu, biva ubijen prvi bjelopavlićki muškarac, pošto su djeca i žene izuzeti iz osvete. Bjelopavlići, zauzvrat, ubiju Cuca, Cuci ponovo Bjelopavlića, i tako osveta može da se nastavi nekoliko godina dok se ne sklopi mir između dva plemena. Razlozi za osvetom mogu biti razni. Obično se to dešavalo zbog osramoćenja sestre, rodice, odbacivanja žene nakon braka, a na kraju među razloge spadaju i ubistvo, ranjavanje ili povrjeđivanje. Dešavalo se i da se žena sveti za sebe ili za njenog ljubavnika. Krvnu osvetu bilo je moguće izbjeći plaćanjem u novcu ili ženidbom sa pripadnicom određenog plemena.[3]
Igor Petrović Kovalevski piše da se krvna osveta dešavala i zbog krađe koze ili krave, ali da je najčešći razlog bivao osramoćenje nekog člana porodice.[4]
Istoričar Milaković opisuje vrijeme crnogorskog vladike Petra I:[5]
Nije bilo ni jedne Nahije, ni Brda čiji su stanovnici živjeli u miru, i bila je veoma rijekta situacija naći pleme u okviru koga se nisu vodili unutrašnji ratovi i gdje nije dolazilo do prolivanja bratske krvi. Plemena Katunske nahije su vodili ratove sa plemenima Riječke i Crmničke nahije, Piperi su ratovali sa Bjelopavlićima, a Bjelopavlići istovremeno sa Katunjanina, Moračani sa Rovčanima koji su opet bili u ratu sa Bjelopavlićima i Piperima, Baici su bili u konstantnom ratu sa Donjekrajcima, zatim sa Njegušima i Ćeklićima, Ljubibratići sa Ćeklićima, Ceklići sa Drobnjacima, itd
Petar I Petrović Njegoš je u svojim poslanicama i pismima često spominjao ove sukobe Brđana, Crnogoraca, Hercegovaca... Primirje se zvalo „vjera”, „uhvatiti vjeru” c nekim na neki određeni period. Tako on u pismima Njegušima i arhimandritu Josifu 1813. godine piše:[6]
...izlazi vjera među Cucama i Bjelicama... trudite se da vjeru iznova među njima uhvatite... i Čevjani i Ćeklići da se oko toga potude, dokle se nijesu opet poklali... zlo među Bjelopavlićima i Piperima...hoće bit među njima veliko krvoproliće, i ako se poklaše ja znam da će i jedni i drugi sebe razurit i svoju slobodu izgubit... koji će ih moliti i kumiti da se umire i da ne puštaju krvavi mač među sobom. Nego i vi skočite također da ih i vi ujedno s Crnogorcima molite, da sud postave i da ne učine dušmanima na volju, koji jedva čekaju da se oni pokolju... Ovo je nas nagnalo, da nekoliko Crnogoraca tamo pošaljemo. I ako Brđani ljube... i svoju slobodu i poštenje mislim da će poslušati i da će se umirit.
Ukidanje[uredi | uredi izvor]
Narodna skupština održana u manastiru Stanjevići usvojila je 18. oktobra 1798. godine Zakonik opšči crnogorski i brdski za crnogorska i brdska plemena. Ovaj zakonik je poznat i kao „Zakonik Petra I”. Osnovni cilj ovog zakonika je bilo potiskivanje starog običaja krvne osvete. Član 3. ovog zakonika, propisivao je i oduzimanje imovine, u korist države i porodice preminulog, ukoliko se optuženi krio van zemlje i nije mogao biti uhvaćen. Član 5. zakonika je propisivao, da osoba koja uhvati ubicu ima pravo da ga ubije i da za to neće odgovarati pred zakonom.[7] Za sprovođenje krvne osvete, propisivane su smrtne kazne. Tokom 1815. godine sveštenik N. Kaluđerović propisao je oko 1.500 smrtnih kazni.[8] Pavle Rovinski je izvještavao o postojanju krvne osvete u Crnoj Gori na prelazu iz 19. vijeka u 20. vijek.[4] Srbi imaju izreku Ko se ne osveti, taj se ne posveti.
Napomene[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Hitrova 1979, str. 66.
- ^ Žurnal, str. 67.
- ^ Popović-Lipovac 1890, str. 204-205.
- ^ a b Kerimova 1997, str. 142.
- ^ Apolonovič-Rovinski 1888, str. 636.
- ^ Petrović Njegoš 2015, str. 291.
- ^ Istorijska knjiga, str. 37-39.
- ^ Stepanovna-Dostjan 1986, str. 174.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hitrova, Nina (1979). Crna Gora u nacionalnom oslobodilačkom pokretu na Balkanu i rusko-crnogorski odnosi 50-70-ih godina XIX vijeka. Moskva.
- „Krvna osveta i sveta”. Žurnal. 2. 1954.
- Popović-Lipovac, Jovan (1890). Crnogorci i crnogorske žene. Sankt Peterburg.
- Kerimova, M.M. (1997). Jugoslovenski narodi i Rusija.
- Apolonovič-Rovinski, Pavel (1888). Crna Gora i njena prošlost i sadašnjost.
- „Ljudi na Blakanu. Gospodarstvo i njegove institucije: Lica političke modernizacije (posljednja četvrtina 19. vijeka i početak 20. vijeka)”. Istorijska knjigavolume=. 2006.
- Petrović Njegoš, Petar I. (2015). =Sveti Petar Cetinjski, Između molitve i kletve, sabrana djela, Njegušima, Arhimandritu Josifu. Cetinje.
- Stepanovna-Dostjan, Irina (1986). Formiranje nezavisnih nacionalnih država na Balkanu: kraj XVIII — 70-e godine XIX vijeka.
