Kri (narod)

Kri (franc. Cris) su algonkvinski narod i jedan od najsnažnijih i najznačajnijih domorodačkih naroda iz Kanade raširenih po velikom području kroz južnu Kanadu sa glavnim staništem oko zaliva Džejms.

Podela[uredi | uredi izvor]

Kri se dele na nekoliko velikih grana, to su: Naskapi Inu, Montanje Inu, Atikamek, Istočni Kri, Musi Kri, Šumski Kri, Močvarni Kri i Prerijski Kri.

Ime[uredi | uredi izvor]

Ime Kri nastalo je od Kristino, krnjeg francuskog oblika imena Keninstenog kojim su Kri nazivali sami sebe. Ovaj oblik u francuskom je skraćen na Kri. Postoje i nazivi Iyiniwok i Nehiyawok u značenju „oni od prve rase” kako su Kri nazivali sami sebe,^[1] ili ‘osoba od 4 dela,’ koji se temelji na svetoj brojci 4 i značaju koju pridodaju njihovom emocionalnom, duhovnom, fizičkom i mentalnom razvoju.

Na preriji su ih Hidace nazivali Šahe, Asinibojni Ša-i-je ili Ši-e-ja - neprijateljima. Imali su nekoliko naziva za njih i svi prerijski nazivi mogli bi biti oblici koji potiču iz istog korena i imaju isto značenje, neprijateljstvo. Asinibojni su uspostavili savez sa Krijima i postali su prijatelji, te je asinibojnski naziv sam po sebi dokaz da je stariji od odvajanja plemena Vazikute (preci Asinibojna) od ostalih Sijuksa i njihovog savezništva sa plemenom Kri. Kri su bili ekspanzivni što dokazuje njihova rasprostranjenost kroz južnu Kanadu pa su ušli u sukob sa atapaskanskim plemenima, i ovi ih tada prozvaše Ana, Anah, Enas ili Eta, zavisno od plemena do plemena, i ima isto značenje-neprijatelji.

Jezik[uredi | uredi izvor]

Krijski jezik član je algonkvinske porodice i ima više narečja.

Kri jezicima i narečjima danas govore Prerijski Kri (34.000), Močvarni Kri (4.500) i Šumski Kri (35.000).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kada su došli prvi belci, jezuitski misionari (sredinom 17. veka), Kri su živeli u području zaliva Džejms. Oni su stanovnici šume i lovci na jelene i drugu divljač, koja su lovili zbog mesa, kože i krzna. Do 1667. Kri su u kontaktu samo sa jezuitima, a te godine i sa radnicima kompanije Hadson Bej, koja se bavila trgovinom krznom. Indijanci su vešti lovci i poznavali su šumu, pa su dobili i vatreno oružje - puške.

Kao lovci-sakupljači, osnovne organizacione jedinice naroda Kri bile su 1) loža, grupa od možda osam ili desetak ljudi, obično porodice dva odvojena, ali srodna bračna para, koji su živeli zajedno u istom vigvamu (kupolasti šator) ili tipiju (konusni šator) i 2) banda, grupa loža koje su se zajedno kretale i lovile. U slučaju neslaganja, lože bi mogle da napuste bande. Bande su se mogle formirati i rasformirati s relativnom lakoćom.

Međutim, kako sigurnost leži u brojnosti, sve porodice su želele da budu deo neke bande, a proterivanje se smatralo vrlo ozbiljnom kaznom. Bande bi obično imale čvrste veze sa svojim susedima pomoću međusobnih brakova i okupljali bi se zajedno u različitim delovima godine da bi zajedno lovili i družili se. Pored ovih regionalnih skupova, nije bilo formalne strukture na višem nivou, a odluke o ratu i miru donošene su konsenzusom u veću koje su činile savezničke bande. Ljudi bi mogli biti identifikovani po njihovom klanu, koji je grupa ljudi koji tvrde da potiču od istog zajedničkog pretka; svaki klan bi imao predstavnika i glas u svim važnim savetima koje održava banda.^[2]

Svaka banda je ostala nezavisna jedna od druge. Oni Kri koji su se preselili na Velike ravnice i usvojili lov na bizone, zvani Prerijski Kri, bili su u savezu sa Asinibojnima, Metisima i Sulto Odžibvama (Prerijske Odžibve) u onome što je bilo poznato kao „Gvozdena konfederacija“, koja je bila glavna sila na severu u „Severnoameričkoj trgovini krznom” od 1730-ih do 1870-ih. Kri i Asinibojni bili su važni posrednici u indijanskim trgovinskim mrežama na severnim ravnicama.^[3]

Kada bi banda krenula u rat, nominovali bi privremenog vojnog zapovednika, zvanog okimahkan, „ratni poglavica“. Ova titula se razlikovala od funkcije „poglavica mira“, vođe koji je imao ulogu sličniju ulozi diplomate. Uoči Severozapadne pobune 1885. godine, Veliki Medved je bio vođa svoje bande, ali kada su borbe započele, Lutajući Duh je postao ratni vođa.

Savremena istorija[uredi | uredi izvor]

Bilo je nekoliko pokušaja da se stvori politička organizacija na državnom nivou koja bi predstavljala sva plemena naroda Kri, prvi od kojih se desio 1994, kada je održan skup u rezervatu Prve nacije Kri, Opaskvajak.^[4]

Identitet i etnicitet[uredi | uredi izvor]

Kri su najveća grupa prvih naroda u Kanadi, sa 220.000 članova i 135 registrovanih bandi.^[5] Zajedno, njihova rezervatna zemljišta su najveća od bilo koje grupe Prvih naroda u zemlji. ^[5]

S obzirom na tradicionalno prihvatanje mešovitih brakova, akademici priznaju da su sve bande na kraju mešovitog nasleđa i da je višejezičnost i multikulturalizam bio norma. Međutim, poslednjih godina, kako su autohtoni jezici opadali širom zapadne Kanade, gde su se nekada u određenom rezervatu govorila tri jezika, sada je samo jedan. To je dovelo do pojednostavljenja identiteta i postalo je „moderno“ da se bande u mnogim delovima Saskačevana identifikuju kao „Prerijski Kri“ na štetu mešovitog Kri−Sulto Odžibva. Takođe postoji tendencija da se bande Šumskih Krija ili Močvarnih Krija predstave kao Prerijski Kri. Nil Meklod tvrdi da je to delimično zbog fascinacije dominantne kulture ravničarskom indijanskom kulturom, kao i zbog većeg stepena pisane standardizacije i prestiža koji Prerijski Kri uživa u odnosu na druge kri dijalekte.^[4]

Metisi (od francuskog, Metis - mešovitog porekla) su ljudi mešovitog porekla, npr. nehijavskog ili anišinabskog sa jedne strane i francuskog, engleskog ili škotskog sa druge.^[6] Prema vladinom departmanu za aboridžinska pitanja i razvoj severne Kanade, Metisi su u prošlosti bili deca francuskih trgovaca krznom i nehijavskih žena, ili, deca iz zajednica engleskih ili škotskih trgovaca i žena severnih Dena (Anglo-Metis). Generalno u akademskim krugovima, termin Metis može se koristiti za označavanje bilo koje kombinacije osoba mešovitog indijanskog i evropskog nasleđa, mada istorijske definicije za Metise ostaju. Kanadski departman za indijanska i severna pitanja široko definiše Metise kao osobe mešovitog evropskog i indijanskog porekla, dok Nacionalno veće Metisa definiše Metisa kao „osobu koja se samoidentifikuje kao Metis, razlikuje se od ostalih Aboridžina, ima istorijsko poreklo Metisa i koga prihvata Metis Nacija”.^[7]

Izvori[uredi | uredi izvor]

^ Svanton
^ Dorian, Jon (30 October 2012). "Traditional Cree Nation Custom Council". Kaministikominahiko-skak Cree Nation.
^ Cree". The Canadian Encyclopedia (online ed.). Historica Canada. 9 October 2018.
^ ^a ^b Maclead, Neal (2000). „Plains Cree Identity: Borderlands, Ambiguous Genealogies and Narratives Irony” (PDF). Canadian Journal of Native Studies (2): 437—454. ^{[mrtva veza]}
^ ^a ^b "Source". canadiangeographic.ca. Canadian Geographic. Archived from the original on 14 April 2006. Retrieved 28 October 2005.
^ "The Métis". Canada's First People. Retrieved 27 October 2019.
^ "Métis Nation Citizenship". Métis National Council. Retrieved 27 October 2019.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Svanton

[2] Dorian, Jon (30 October 2012). "Traditional Cree Nation Custom Council". Kaministikominahiko-skak Cree Nation.

[3] Cree". The Canadian Encyclopedia (online ed.). Historica Canada. 9 October 2018.

[#1-4] Maclead, Neal (2000). „Plains Cree Identity: Borderlands, Ambiguous Genealogies and Narratives Irony” (PDF). Canadian Journal of Native Studies (2): 437—454. ^{[mrtva veza]}

[#2-5] "Source". canadiangeographic.ca. Canadian Geographic. Archived from the original on 14 April 2006. Retrieved 28 October 2005.

[6] "The Métis". Canada's First People. Retrieved 27 October 2019.

[7] "Métis Nation Citizenship". Métis National Council. Retrieved 27 October 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Normativna kontrola
Državne	Izrael Sjedinjene Države Češka
Ostale	Enciklopedija Britanika