Kukov prolaz

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

mini

Kukov prolaz (engl. Cook Strait) je morski prolaz (tesnac ili tjesnac) između Sjevernog i Južnog ostrva Novog Zelanda. Povezuje Tasmanovo more na zapadu sa južnim Pacifikom na istoku. On je širok 22 km (14 mi) na najužem mestu,[1] i smatra se jednom od najopasnijih i nepredvidivih voda na svetu.[2] Redovne trajektne linije saobraćaju između Piktona u Marlboro Saundsu i Velingtona.

Prolaz je dobio ime po Džejmsu Kuku (James Cook), prvom Evropljaninu koji je prošao kroz njega 1770. godine.[3] Na maorskom se zove Te Moana-o-Raukava, što znači More Raukava. Raukava je vrsta drvenastog grmlja poreklom sa Novog Zelanda.[4]

Kukov prolaz se smatra jednim od najopasnijih morskih tjesnaca na svijetu, zbog jakih morskih struja, podvodnih stijena i nepredvidljivih ciklusa plime i oseke.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pre otprilike 18.000 godina tokom poslednjeg glacijalnog maksimuma, kada je nivo mora bio preko 100 metara niži od današnjeg nivoa, Kukov moreuz je bio duboka luka Tihog okeana, odvojen od Tasmanskog mora ogromnim obalskim ravnicama koje su se formirale u Južnotaranakiskom zalivu koji je povezivao severno i južno ostrvo. Nivo mora je počeo da raste pre 7.000 godina, na kraju je odvojio ostrva i povezao Kukov moreuz sa Tasmanskim morem.[5]

Kukov moreuz je privukao evropske naseljenike početkom 19. veka. Zbog njegove upotrebe kao puta za migraciju kitova, kitolovci su uspostavili baze u Marlboro Saundsu i u oblasti Kapiti.[6][7] Od kasnih 1820-ih do sredine 1960-ih ostrvo Arapaoa je bilo baza za kitolov u Saundsu. Perano Had na istočnoj obali ostrva bila je glavna kitolovska stanica za to područje. Kuće koje je izgradila porodica Perano sada se koriste kao turistički smeštaj.[8]

Godine 1866, prvi telegrafski kabl je položen u Kukovom moreuzu, povezujući telegrafski sistem Južnog ostrva sa Velingtonom.[9][10]

Brojni brodovi su ovde razbijeni uz značajne gubitke života, kao što su Marija 1851. godine,[11] Grad Dunedin 1865,[12] Sent Vinsent 1869,[11] Lastingem 1884,[13] Pingvin u 1909,[14] i TEV Vahine 1968.[14] and TEV Wahine in 1968.

Transport[uredi | uredi izvor]

Trajekti u Kukovom moreuzu u luci Velington
Vidi još: Transport na Novom Zelandu § Trajektne usluge i Marlboro Saunds § Trajekti i morske farme

Redovne trajektne linije saobraćaju između Piktona u Marlboro Saundsa i Velingtona, kojima upravljaju KiwiRail Interislander) i Strait Shipping (Bluebridge). Obe kompanije obavljaju usluge nekoliko puta dnevno. Otprilike polovina prelaza je u moreuzu, a ostatak unutar Saundsa. Putovanje pokriva 70 km (43 mi) i traje oko tri sata. Tesnac često doživljava burnu vodu i jake talase od jakih vetrova, posebno južnih. Položaj Novog Zelanda direktno ispred burnih četrdesetih znači da moreuz usmerava zapadne vetrove i odbija ih u severne. Kao rezultat toga, plovidba trajekta je često ometana, a Kukov moreuz se smatra jednom od najopasnijih i nepredvidivih voda na svetu.

Godine 1968, TEV Vahine, trajekt Velington-Litelton kompanije Junion, nasukao se na ulazu u luku Velington i prevrnuo se. Od 610 putnika i 123 člana posade na brodu, 53 je poginulo.[15]

Godine 2006, talasi od 14 metara doveli su do toga da se trajekt DEV Oratire preduzeća Interajlander nasilno okrenuo i nagnuo na 50 stepeni. Povređena su tri putnika i jedan član posade, pet železničkih vagona je prevrnuto, a veliki broj kamiona i automobila je teško oštećen. Pomorski veštak NZ Gordon Vud je tvrdio da bi, da se trajekt prevrnuo, većina putnika i posade bila zarobljena unutra i da ne bi imali upozorenje ili vremena da stave prsluke za spašavanje.[16][17]

Plivanje[uredi | uredi izvor]

Trag puta plivača koji su preplivali Kukov moreuz 1972. godine.

Prema usmenom predanju, prva žena koja je preplivala Kukov moreuz bila je Hajn Pupu. Plivala je od ostrva Kapiti do ostrva Duvil uz pomoć delfina.[18] Drugi izveštaji Maora govore o najmanje jednom plivaču koji je prešao moreuz 1831. U moderno doba, moreuz je preplivao Bari Devenport 1962. Lin Koks je bila prva žena koja ga je preplivala 1975. godine.[19] Najplodniji plivač moreuza je Filip Raš, koji je prešao osam puta, uključujući dva dupla prelaza. Aditija Raut je bio najmlađi plivač sa 11 godina. Kejtlin O'Rajli je bila najmlađa plivačica i najmlađa Novozelanđanka sa 12 godina. Pam Dikson je bila najstarija plivačica sa 55 godina.[20] Džon Kuts je bio prva osoba koja je preplivala moreuz u oba smera.[21] Do 2010. godine, 74 pojedinačna prelaska izvršilo je 65 osoba, a tri dvostruka prelaska su napravila dva pojedinca (Filip Raš i Meda Makenzi). U martu 2016. Merilin Korzekva je postala prva Kanađanka i najstarija žena, sa 58 godina, koja je preplivala moreuz.[22]

Vremena prelaska plivača u velikoj meri su određena jakim i ponekad nepredvidivim strujama koje deluju u moreuzu.[20] Godine 1980, okeanograf Ron Hit je objavio analizu struja u Kukovom moreuzu koristeći tragove plivača. To je bilo iz vremena kada je detaljno merenje okeanskih struja bilo tehnološki teško.[23]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ McLintock, A H, Ed. (1966) Cook Strait from An Encyclopaedia of New Zealand, updated 18-Sep-2007. Note: This is the distance between the North Island and Arapaoa Island; some sources give a slightly larger reading of around 24,5 km (15,2 mi), that between the North Island and the South Island.
  2. ^ McLauchlan, Gordon (Ed.) (1987) New Zealand encyclopedia, Bateman. ISBN 978-0-908610-21-1. str. 121.
  3. ^ Reed, A.W. (2002) The Reed dictionary of New Zealand place names. Auckland: Reed Books. ISBN 0-790-00761-4..
  4. ^ „TE MOANA-O-RAUKAWA”. Wellington City Libraries. Pristupljeno 27. 5. 2017. 
  5. ^ „Estuary origins”. National Institute of Water and Atmospheric Research. Pristupljeno 3. 11. 2021. 
  6. ^ McNab 1913
  7. ^ Martin 2001
  8. ^ Perano Homestead
  9. ^ Telegraph line laid across Cook Strait - 26 August 1866 New Zealand History Online, Ministry for Culture and Heritage. Updated: 9 July 2020.
  10. ^ Mander, Neil (2011). „COMPAC Submarine Telephone Cable System”. Ur.: La Roche, John. Evolving Auckland: The City's Engineering Heritage. Wily Publications. str. 195—202. ISBN 9781927167038. 
  11. ^ a b Disasters and Mishaps – Shipwrecks, from An Encyclopaedia of New Zealand, edited by A. H. McLintock, originally published in 1966, updated 2007-09-18.
  12. ^ „Steamer 'City of Dunedin'- Mysterious Sinking”. Arhivirano iz originala 14. 11. 2012. g. Pristupljeno 11. 02. 2023. 
  13. ^ „Dive Lastingham Wreck”. Arhivirano iz originala 2011-07-24. g. Pristupljeno 2008-10-03. 
  14. ^ a b SS Penguin wrecked in Cook Strait - 12 February 1909 New Zealand History Online, Ministry for Culture and Heritage. Updated: 6 Oct 2020.
  15. ^ Initially the official toll was 51, but two names were added 22 and 40 years later respectively. Williamson, Kerry (9. 4. 2008). „Recognition 53rd Wahine victim”. The Dominion Post. Pristupljeno 10. 4. 2008. [mrtva veza]
  16. ^ Cook Strait ferry Aratere 'nearly capsized' NZ Herald, 22 June 2006
  17. ^ New rules for ferries after horror crossing Stuff, 31 January 2009.
  18. ^ Polynesian History Arhivirano 14 oktobar 2008 na sajtu Wayback Machine
  19. ^ First woman swims Cook Strait - 4 February 1975 New Zealand History Online, Ministry for Culture and Heritage. Updated: 25 March 2021.
  20. ^ a b „Cook Strait Swim”. Arhivirano iz originala 8. 12. 2015. g. Pristupljeno 31. 10. 2014. 
  21. ^ „Swimming: Coutts thrived outside comfort zone”. Hawke's Bay Today. 13. 4. 2012. Pristupljeno 12. 12. 2015. 
  22. ^ Maxwell, Joel (19. 3. 2016). „Canadian psychiatrist becomes oldest female swimmer to cross Cook Strait”. The Dominion Post. 
  23. ^ Heath, R.A., 1980. Current measurements derived from trajectories of Cook Strait swimmers. New Zealand Journal of Marine and Freshwater Research, 14(2), pp. 183-188.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kukov prolaz na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Куков_пролаз&oldid=27554988”