Književni rodovi i vrste

Književni rodovi predstavljaju kategoriju književnog sastava. Žanr mogu odrediti književne tehnike, ton, sadržaj, ili čak (kao u slučaju fantastike) dužina. Razlike između rodova i vrsta su fleksibilne i labavo definisane, često sa podgrupama.

Prema načinu književno-pesničkog stvaranja, umetnička književnost se deli na tri roda: liriku, epiku i dramu.

Lirika

Lirika obuhvata kraća književna dela u stihovima u kojima njihovi autori - pesnici, iznose (opisuju, izražavaju) svoja osećanja, viđenja i shvatanja života i sveta. Svoja osećanja, misli i razmišljanja lirski pesnici iskazuju neposredno. Lirika se deli na sledeće lirske vrste pesama: Elegije, Opisne pesme, Ljubavne pesme, Socijalne pesme, Rodoljubive pesme, Misaone pesme, Satirične pesme, Humorističke pesme.

• Elegije su stare koliko je stara i poezija. Još je starorimski pesnik Ovidije napisao čuvenu zbirku elegija Sa Crnog mora. Životna prolaznost, gubitak dragih bića, žal za mladošću, neostvarene ljubavi, su večite teme i nepresušni izvori elegija. Elegije su pisali mnogi pesnici: Branko Radičević, Jovan Jovanović Zmaj, Vladislav Petković Dis...
• Opisne (deskriptivne) pesme su vrste lirskih pesama u kojima pesnik slika prirodu i njene pojave. Subjektivnost pri opisu - slikanju prirode proističe iz pesnikovog odnosa prema njoj. Skoro da nema pesnika koji nije pisao ovu vrstu poezije: Branko Radičević, Jovan Jovanović Zmaj, Vojislav Ilić, Desanka Maksimović, Stevan Raičković...
• Ljubavne pesme. O ljubavi su pevali svi pesnici svih vremena, jer je to najlepše i najplemenitije osećanje koje živo biće prožima. O sreći i patnji, o lepoti i mladosti, o nadi i beznađu ispevano je bezbroj stihova. U Starom Rimu o ljubavi su pevali veliki pesnici: Ktul, Propercije i Tibul, u srednjem veku Petrarka i despot Stefan Lazarević, a u novije vreme Desanka Maksimović, Jovan Jovanović Zmaj, Branko Radičević, Aleksa Šantić, Jovan Dučić...
• Socijalne pesme. U ovim pesmama su opevani brojni socijalni momenti: težak život ljudi, beda i siromaštvo i mnoge druge socijalne nepravde. Pisali su ih: Aleksa Šantić, Dobriša Cesarić, Vojislav Ilić, Veljko Petrović, Oskar Davičo...
• Rodoljubive pesme. Ljubav prema otadžbini i narodu trajna je inspiracija za svakog pravog pesnika. Raznovrsni motivi su obrađeni u bezbroj pesama, kako prethodnih generacija pesnika naše i svetske poezije, tako i naših savremenika, kao što su: Đura Jakšić, Dušan Vasiljev, Desanka Maksimović, Miloš Crnjanski, Dobrica Erić...
• U misaone (refleksivne) pesme spadaju one lirske pesme u kojima su životne istine opevane sa mnogo emotivnosti i poleta. Ove pesme, svojom sadržinom i pesničkim porukama, veoma snažno utiču na čitaoce, te zbog toga dosežu visok domet najuverljivijeg poetsko-pesničkog sadržaja. Ovu vrstu poezije su pisali: Milan Rakić, Vasko Popa, Miodrag Pavlović...
• Satirične pesme su one u kojima pesnici kritikuju, ismejavaju i izvrgavaju ruglu slabosti pojedinca i društva u celini (glupost, samoživost, kukavičluk, izdaju, isključivost, apsolutizam). Od Starog Rima do danas ispevano je mnogo satiričnih pesama. Neke od njih napisali su: Jovan Jovanović Zmaj, Đura Jakšić, Branislav Nušić, Vojislav Ilić...
• Humorističke pesme. Za razliku od satiričnih, ove pesme imaju za cilj da nasmeju i razvesele, ali i da pouče. Naši poznati pesnici humora i šala su: Branko Ćopić, Duško Radović, Vlada Bulatović, Mile Stanković...

Epika

Za razliku od lirike, epika pripoveda i opisuje. Pripoveda o podvizima i doživljajima, opisuje događaje, ljude i predele. Epska dela imaju bogatu i složenu fabulu: slede životne puteve junaka koji su često zamršeni i puni uspona i padova. Epiku čine dela u stihovima i prozi: ep (spev), poema, roman, pripovetka, novela, crtica, aforizam i ostale prozne vrste.

• Ep (spev), epsko umetničko delo u stihu. Pripovedanje u epu teče postepeno i slikovito. Zbog obimnosti, zbog epske ekspozicija, zaplet, kulminacija, peripetija i rasplet su etape kroz koje se odvija događaj. U starogrčkoj književnosti poznati epovi su Ilijada i Odiseja, u indijskoj Mahabharata i Ramajana, a takođe su ih pisali i pesnici srednjeg veka: Ivan Gundulić, Ivan Mažuranić...
• Poema spada u epsko-lirsku poeziju, jer se u njoj opevaju događaji i osećanja, odnosno i epski i lirski elementi. U našoj poeziji poeme su pisali: Ivan Goran Kovačić, Skender Kulenović, Slavko Vukosavljević, Oskar Davičo, a u svetskoj: Džordž Gordon Bajron, Aleksandar Sergejevič Puškin, Šandor Petefi...
• Roman se pojavio još u starom veku, grčkoj književnosti, a ime je dobio u srednjem veku. Obrađuje najrazličitije teme. U njemu se susreću različiti karakteri i slikaju mnoge životne prilike. Zahvaljujući njegovoj obimnosti i otvorenosti prema životu u svetu, pruža mnogo podataka o ljudima i vremennu koje opisuje. Postoje mnoge vrste romana: autobiografski, biografski, fantastični i naučno-fantastični, pustolovni, kriminalistički, istorijski i legendarni, humoristički, publicistički i satirični. Najpoznatiji romanopisci svetske i naše književnosti su: Viktor Igo, Migel Servantes, Onore de Balzak, Tomas Man, Ivo Andrić, Meša Selimović, Dobrica Ćosić, Milorad Pavić, Danko Popović, Aleksandar Tišma...
• Pripovetka je epsko delo manjeg obima. U pripoveci se priča o jednom događaju (doživljaju) iz života glavnog junaka. Radnja je u njoj dinamična, pripovedanje je sažeto, zbijeno, a kompozicija veoma jezgrovita i čvrsta. Pripovetka može biti veoma raznovrsna: avanturistička, socijalna, seoska, gradska, ratna, fantastična, satirična, sentimentalna, romantična, realistična... Samo neki od pisaca pripovedaka su: Ivo Andrić, Bora Stanković, Simo Matavulj, Danilo Kiš, Antonije Isaković, Aleksandar Tišma, Danko Popović...
• Novela se među proznim i epskim delima nalazi između pripovetke i romana, i to više po svojoj strukturi umetničkog oblikovanja, nego po dužini. U noveli se na sažet, jasan i zanimljiv način, i jedinstvenoj kompozicionoj celini, pripovedaju razni događaji iz života ljudi. Osnivač novele je Italijan Đovani Bokačo, a pisali su je i Francuz Gij de Mopasan, Rusi Anton Pavlovič Čehov i Maksim Gorki, Nemac Tomas Man. Od naših novelista najpoznatiji su: Simo Matavulj, Laza Lazarević, Ivo Andrić...
• Crtica je kratka priča u kojoj književnik veoma sažeto obrađuje određene teme iz života ljudi (misli i raspoloženja, život i iskustva). Crtice su pisali: Ivan Cankar, Vlada Bulatović...
• Aforizam je kratka i duhovita izreka koja sadrži samo jednu misao o čoveku i svetu u kojem živi. Najpoznatiji aforističari su: Stanislav Lec, Vlada Bulatović, Milovan Vitezović, Milovan Ilić Minimaks, Miodrag Todorović...
• Ostale prozne vrste
  • Putopis. Opis ljudi, predela i mesta kroz koja književni stvaralac putuje i iznošenje utisaka i razmišljanja o onome što se videlo i čulo na tom putu. Poznati putopisci su: Ljuba Nenadović, Rastko Petrović, Isidora Sekulić...
  • Biografija i autobiografija. Književno delo u kome književni stvaralac opisuje život značajne ličnosti zove se biografija - Sveti Sava, biografija svoga oca Stefana Nemanje, a kada opisuje sopstveni život, tada se naziva autobiografija - Branislav Nušić...
  • Dnevnik je književna vrsta u kojoj se vode dnevni događaji, sa obeleženim danima i datumima, bilo da se to vodi za sebe ili za neku značajniju ličnost. Neki pisci dnevnika su: Vladimir Nazor, Vladimir Dedijer...
  • Memoare pišu poznati pojedinci da bi oteli od zaborava sećanje od ljudi sa kojima su se sretali i događaje u kojima su učestvovali. U književnosti su poznati memoari koje su napisali: Prota Mateja Nenadović, Vinston Čerčil, Fransoa Miteran...

Literatura

• Bakhtin, Mikhail M. (1983). „Epic and Novel”. Ur.: Holquist, Michael. The Dialogic Imagination: Four Essays. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-71527-1. 
• Derrida, Jacques (Autumn 1980). „On Narrative: The Law of Genre” (PDF). Critical Inquiry. The University of Chicago Press. 7 (1): 55—81. 
• Dorst, John D. (Oct. - Dec., 1983). „Neck-Riddle as a Dialogue off Genres: Applying Bakhtin's Genre Theory”. Journal of American Folklore. 96 (382): 413—433. JSTOR 540982. 

Spoljašnje veze

• List of fiction subgenres, definitions, and indicative words