Manastir Ježevica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ježevica
Pogled na manastirsku crkvu
Opšte informacije
MestoJeževica
OpštinaOpština Čačak
Država Srbija
Vrsta spomenikamanastir
Vreme nastanka14. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture od velikog značaja
VlasnikRepublika Srbija
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Čačak

Manastir Ježevica je manastir iz 14. veka Srpske pravoslavne crkve, eparhije žičke. Manastirski kompleks je 1982. godine upisan u registar kao Spomenik kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju.[1]

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Nalazi se u samom podnožju planine Jelice, oko 11 km jugoistočno od Čačka, a četiri do pet kilometara istim putem udaljena je od sela Zablaća. Sa jugozapadne i zapadne strane manastir Ježevicu okružuju šume i stene planine Jelice, zatim selo Banjica i Ježevica. Potok koji teče iz planine Jelice u vidu blage klisure protiče južno pored manastira i postepeno se razliva i gubi po poljima i njivama sela Ježevice i Zablaća. Ovo privlačno mesto je po predanju za svetilište izabrao i sebi zadužbinu sagradio vojvoda srpskog cara Dušana, ban Milutin sa svojom suprugom Ikonijom.

Osnivanje manastira[uredi | uredi izvor]

O osnivaču i vremenu podizanja manastira Ježevice nema podataka koji to potvrđuju pisanim izvorima, ali ima posvedočeno više puta u pisanom i usmenom narodnom predanju, na koje se hroničari pozivaju u nedostatku originalnih izvora. Narod je svoju istoriju kroz svoju tradiciju čuvao i s kolena na koleno prenosio, pogotovo u doba Turskog ropstva. Povodom zidanja Manastira Ježevice u narodnoj pesmi „Ban Milutin i Duka Hercegovac“ kaže se, da Ban Milutin kao vlastelin i Dušanov vojvoda (i njegovog oca kralja Stevana Dečanskog), polazeći u rat protiv bugarskog cara Mihaila Šišmana na Velbuždu, gde je car Dušan pobedio Šišmana 1331. godine, Ban pre bitke poručuje svojoj ljubi:

„No, ču li me ljubo Ikonija,
………………………………………..
Kopaj mene devet vinograda,
U Banjici i u Atenici,
U Loznici i u Pakovraću,
A čuvaj mi devet vodenica,
Niz Bjelicu i niz Moravicu,
Gledaj našu slavnu zadužbinu,
Pod Banjicom crkvu Ježevicu…“

To govori narodna pesma, ali o zidanju crkve u Ježevici kao izvoru njenog nastanka iz 1337. godine, govori i narodno predanje toga kraja, koje se prenosi s kolena na koleno. Govori, po M. Protiću, i jedno staro iz 14. veka pisano na pergamentu rukopisno jevanđelje, ako se ono što je u njemu podvučeno može prihvatiti kao dokaz. Ono je u manastiru Ježevici čuvano dugo vremena, i sada se nalazi u Narodnom muzeju u Čačku. Nije poznato kada je i zašto je, kao najstariji manastirski predmet tamo prenesen. Sačuvano je u njemu Markovo jevanđelje sa 34 kožna od pergamenta lista. Po M. Protiću to mesto u jevanđelju dešifrovano znači: „T roždestva (Hristova) 1337. vъ dni carz dušana sozda Milutin eg(o) voevoda oltar i žena Ikoniz k gospodu Bogu i ocu svetomu Nikolaju zaščitniku meszc pet den. Iliz pisa.“ Govoreći o vremenu nastanka crkve Ježevice, M. Protić i R. Stanić pokušali su da je stave u 14. vek, na osnovu zapisa u narodnim pesmama i podataka dovoljno nejasnih u ježevičkom četverojevanđelju iz istog vremena, kao i natpisu na nadvratniku ispred proskomidije (autentičnost ovih zapisa natpisa osporila je Nadežda Sindik). Po narodnoj pesmi Vuka Karadžića naveden je odeljak koji se odnosi na ktitora i vreme zidanja crkve Ježevice. Sam stil i arhitektura crkve govore da je ovo svetilište iz duboke starine, iz doba cara Dušana, čak i starije od Dušanovog doba i Velbuške bitke. Toga su mišljenja Vladimir Petković, M. Valtrović i drugi stručni stariji istraživači i istoričari. Ako bismo se zadržali na narodnoj pesmi „Ban Milutin i Duka Hercegovac“, videli bismo da je 1337. godina sporna, jer Ban govori Ljubi Ikoniji kroz pesmu, polazeći u bitku sa Šišmanom na Velbuždu, koja je bila 1331. godine, da čuva njihovu zadužbinu „pod Banjicom crkvu Ježevicu“, čija bi izgradnja bila makar započeta pre bitke na Velbuždu, recimo 1330. godine. U to vreme je car Dušan sa ocem Stefanom Dečanskim zidao Visoke Dečane od 1327. do 1335. godine, a vlastelin njihov Ban Milutin, ugledajući se na njih možda je u isto vreme počeo da zida svoju zadužbinu „Crkvu Ježevicu“, a pesnik umesto 1327. godine kao antitezu stavio 1337. godinu. Ovo su samo pretpostavke, ne zna se ni to da li je ova njihova zadužbina konačno dovršena 1337. godine, kada je u tom vremenu Milutin kao Ježevački osnivač i ktitor mogao biti određen i postavljen za bosanskog bana, što bi odgovaralo tom vremenu. Paroh Banjički i Ježevički Milisav Protić, prikupljajući podatke iz narodnog predanja i tradicije, kao i drugih pisanih izvora ili zapisa, spremao se da izda kratku i za to vreme veoma sadržajnu, ako se tako može reći, monografiju Manastira Ježevice za njenu šeststogodišnjicu 1937. godine.

Legenda i naziv manastira[uredi | uredi izvor]

Manastir Ježevica – Sveti Nikola, Stefan Dečanski i knez Lazar, freska 1636.

Po narodnom predanju naziv Manastira nalazi se u nazivu sela Ježevice i Banjice, i time se objašnjava njihov nastanak. Selo Ježevica se prvi put pominje u turskim popisima 15. veka. Tako je po tom predanju vlastelin i vojvoda Milutin primajući novi počasni naziv „Bana“ i novu dužnost za postavljenje bosanskog bana, da bi ostavio lepu uspomenu svom narodu u ovom kraju „naježio“ je, to jest, užurbano, na brzinu dovršio im je započetu crkvu, pa se po tome po Protiću i mesto prozove Ježevica, koje se danas nalazi pored manastira. Naziv sela Banjica, po narodnom predanju naziva se tako, što su se u blizini iznad manastira Ježevice nalazili Ikonijini dvori, tačnije rečeno Banjički dvori, zbog kojih se i sav taj kraj prozove Banjicom, a zatim Banjica. Međutim, mesto gde su bili iznad manastira bogati banovi vinogradi nosi naziv do danas „Banovina“. Na teritoriji sela Banjice postoji i porodica sa prezimenom Ikonići, a postoji u selu i Banjici, i mesto sa izvorom – banja, što neki tumače da je otuda naziv ovoga sela.

Osnova i arhitektura crkve[uredi | uredi izvor]

Crkva manastira Ježevice ima osnovu upisanog krsta. Njen je oblik po mišljenju Vojislava Đurića u srodstvu sa crkvama u Staroj Hercegovini. Jednobrodna je, pevnički prostori su pravougaonog izgleda, a oltarska apsida polukružnog, zasvedenog oblika. Ima jedno slepo centralno kube kao u vizantijskim crkvama pre 7. veka. Ono se oslanja preko pandantifa i međuprostornih zasvedenih lukova na četiri centralna pilastra. Crkva je pre doziđivanja priprate, novog pilastra pronarteksa i baroknog tornja (zvonika) u 19. veku, 1846-1853, bila duga oko 12 metara. Podseća svojom osnovom na manastir Blagoveštenje iz 13. veka i ostale manastire Ovčarsko-Kablarske klisure. Neki srpski istraživači i istoričari, oslanjajući se na mišljenje i znanje svojih prethodnika, kao i na predanje, pretpostavljaju da je oblik osnove ježevičke crkve izveden po ugledu na crkvu u Arilju, a Ariljska po ugledu na Žiču. Na taj način, crkva u Ježevici potiče po narodnoj tradiciji iz Dušanovog doba, a po arhitekturi pripadala bi ranijem periodu. U tom cilju Mihailo Valtrović i Dragutin Milutinović, posetili su crkvu Ježevicu 1875. godine i zadržali se izvesno vreme radi pribavljanja njene dokumentacije. Crkva manastira Ježevice pre doziđivanja pripratnog dela i zvonika, bila je pokrivena kao i Stjenička crkva klisom ili kao sada kamenim pločama. O njenom prvobitnom živopisu ništa se za sada ne zna, ali se pretpostavlja da je bila živopisana kao i crkva u Stjeniku, što pokazuju fragmenti fresaka iskopanih u arheološkom istraživanju prostora oko crkve, o čemu svedoči Zora Simić-Milovanović nalaženjem fragmenata prilikom izvođenja radova 1950. godine. Kad se bude arheološki istraživao i prostor u porti oko ježevičke crkve, moći će se mnogo više saznati, kako o crkvi, tako i o prvobitnim freskama, dekorativnoj plastici, kao i o manastirskim konacima. Dragocene podatke o crkvi manastira Ježevice dali su Joakim Vujić (1826), Kosta Popović (1863), Mihailo Valtrović (1875), Dragutin Milutinović (1875), Vladimir Petković (1914), Milisav Protić-Gučanin (1937), Zora Simić-Milovanović (1950), Radomir Stanić (1970), Delfina Rajić (1994), i drugi.

Stradanje manastira Ježevice[uredi | uredi izvor]

Manastir Ježevica – Stari konak

Manastir Ježevica često je rušen od Turaka u vreme turskog ropstva, i od srpskog naroda ponovo obnovljen, kao što je to bilo i sa drugim manastirima ispod planine Jelice i ostalima u Srbiji. Samo ispod Jelice i u njenom podnožju od Gradine, Stjenika i Stracimirove Gradačke crkve u Čačku, podignuto je u srednjem veku više od 15 manastira, što znači više od 15 starih srednjovekovnih crkava. Danas se o njima malo zna – uništeni su. Očuvane su samo crkve manastira Ježevice, Stjenika i manastira Blagoveštenja u Trnavi podignutog 1554. godine. Za neke od ostalih znaju se samo temelji gde su bili, kao što su Viljuša-manastirski temelji Sv. Jeliseja sa malom časnom trpezom na stubu. Zatim Vrelo ili Vreljevo u Trnavi. U blizini Viljuše po turskim defterima popisan je i manastir Bršnik. U centru sela Trnave nalazi se po predanju mesto stare crkve – Ilijak, kao i Sv. Petke. Na Rajcu u zaseoku Martaći nalazi se ruševina stare crkve ili crkvište Vreonica, posvećena je Svetom Vasiliju Velikom. Nalazi se crkvište i u Lipnici „kod Zmajevca“, zatim u Premeći, pretpostavlja se da je tu bila manastirska crkva za isposnike. I u Mršincima postoji crkvište, u Vapi, Žaočanima, u Goričanima. Postojao je u ataru sela Viljuše po turskom popisu iz 1572. godine i manastir Ilić, u kome je u to vreme po turskim defterima živeo monah Prodan. Docnije, taj se manastir nazivao Sveti Arhangel. Danas se više ne zna njegovo mesto. Takođe se ne zna ni mesto gde je bio manastir Koritar u Dragačici (danas Goračić). Ako bismo procenjivali vreme postanka tih crkava i „crkvišta“ i manjih manastira, opravdano bi mogli reći da oni, manje-više gotovo svi datiraju odmah posle rušenja i zapustenja manastira Ježevice kao glavne crkve, Stjenika i Trnave. Osnivači su im bili monasi iz porušenih manastira i narod, da imaju gde da se održavaju bogosluženja i službe Božije i obave druge verske potrebe kao pravoslavni hrišćani, makar za vreme, dok se glavni manastiri obnove. Ali i te su im Svetinje Turci kao neprijatelji vere i Krsta Hristova rušili, o čemu svedoče još uvek ruševine i temelji tih crkava i „crkvišta“. U ta zla vremena najlepša i najuglednija crkva Sv. Bogorodice Gradačke pretvorena je u džamiju. Svi ovi pomenuti manastiri bili su u tursko doba u tesnoj vezi sa Ježevicom i Stjenikom. Na njih je mogao imati velikog duhovnog uticaja prepodobni otac Jovan stjenički. Postoje na vrhu venca planine Jelice, prema Čačku, i dva mesta koja se zovu Gradine. To su stara naselja još iz rimskog perioda. Na jednom od tih naselja i lokacija iznad sela Goračića u toku su sada obimne iskopine s temeljima čitavog grada iz 6 veka. Otkopani su tamo i temelji velike hrišćanske Crkve iz tog perioda, gde su se izgleda smenjivale civilizacije i kulture iz Ilirskog i Metalnog doba i rimskog perioda. „Nedaleko od Stjenika na Gradini nalazi se crkvište – temelji manastira „Jeljeni“. Tu ima ploča – Savina stopa na Jelici. Po tradiciji zadužbina je „carice Jelene“ – kraljice Jelene (period Nemanjića), po kojoj to svetilište i ime nosi sa bogatim „sakralijama“ i na njima latinskim zapisima nađenim u ruševinama ovog manastira. Kao što je već rečeno, manastir Ježevica i Stjenik često su rušeni ili pljačkani i monasi zlostavljani od Turaka. Zatim su ponekad duže vreme bivali u „Zapustjeniju“, jer ih naš narod srpski nije bio u mogućnosti tako brzo obnoviti. Sreća je da nisu baš svi manastiri u isto vreme rušeni, pa su se manastirska bratstva nekako, zajedno s narodom ispomagali, i u povoljnom trenutku svoje manastire ponovo obnavljali. Ta rušenja i pustošenja srpskih manastira, crkava pa i gradova, Turci su vršili sa većom žestinom posle pada Srpske despotovine 1459. godine. Tada su Turci porušili mnoge manastire u Srbiji, kao na primer: Žiču, Gradac na Moravi (Čačak) i ostale manastire u podnožju planine Jelice. Istina, manastir Ježevica bio je porušen već 1452. godine. No Stjenik će na Svete Trojice, 6. juna 1462. godine, ista i još gora sudbina snaći, kada će biti konačno manastir uništen i spaljen zajedno sa prepodobnomučenikom igumanom Jovanom Lešjanskim i celim njegovim bratstvom, a možda i s narodom srpskim koji se u manastiru zadesio. Prvi put imamo pisanog pomena, koji navode mnogi istraživači-istoričari i arheolozi, da su manastir Ježevicu porušili i spalili Turci 1452. godine. Na taj način manastir je sledećom, obimnijom, posle oko 150 godina, obnovom, izgubio veoma mnogo od svoje prvobitne lepote. Tako se neki od ornamenata „plastičnih ukrasa“ ježevičke crkve, i sada nalaze ugrađeni na kasnije obnovljenu crkvu. No, mnogo ih je više rušenjem razbacano oko crkve po crkvenoj porti, ili raznošeno koje kuda, kao što se i sada nalazi u Stjeničkoj crkvi deo kamenog poda od belog mermera, tri okrugle ukrasne ploče u vidu amvona i rozeta. Zatim stubići sa bifora tj. dvodelnih prozora – sa bazisom i konzolama. Sve je to prenošeno iz zapustele ježevičke crkve u Stjenik u novopodignutu manju crkvu na starim temeljima krajem 18. veka, 1800. do 1802. godine. Do tog vremena hramovna slava manastira Stjenika bio je praznik rođenja Presvete Bogorodice - Mala Gospojina. Od tog vremena, posle obnove Stjeničke crkve 1802. godine, manastir slavi kao svoju hramovnu slavu rođenje Svetog Jovana Krstitelja – Ivanjdan 24. juna. O tome svedoči i bronzani stari pečat manastira Stjenika, koji se i sada nalazi u SPC muzeju u Beogradu, o kome je pisao profesor Svetozar Dušanić.

Obnova[uredi | uredi izvor]

Mi danas ne raspolažemo sa tačnim podacima kada je manastir Ježevica, posle prvog zapustenja 1452. godine, ponovo obnovljen. No uzimajući u obzir period obnove Pećke patrijaršije 1557. godine, za vreme patrijarha Makarija Sokolovića, u početku druge polovine 16. veka, kada su obnovljene mnoge crkve i manastiri, moglo bi se govoriti i o obnovi manastira Ježevice, iako za to nemamo pisanih dokumenata. Ali se isto retko zna, da je ta obnova Pećke patrijaršije obuhvatala, ne samo sadašnju Srbiju, nego i veće područje preko Drine i Save, tada Turske carevine, kojom je upravljao veliki vezir Mehmed Sokolović, poturčeni brat Makarija Sokolovića. Ono što se sada vidi na Ježevici, pokazuje da se žurilo pri obnovi i da su zidarski radovi ne baš tako stručno izvođeni, bez ornamenata i ukrasa koje je imala prvobitna crkva, sa stubovima od kojih je jedan, lepo klesan, prenesen za vreme obnove u manastir Stjenik. Tamo je prenesen iz zapustele Ježevice i mermerni pod, a u ježevičku crkvu za vreme obnove stavljen je pod od običnog kamena krečnjaka. Krov je u više mahova stavljan prilikom obnove od drvenog klisa ili od kamenih ploča. Gledano spolja ježevička crkva, bez priprate i baroknog tornja kasnije dodatog, danas odiše velikom starinom, a izgled zidanja kao da je nekada zemljotresom rastresena. No, ipak, prava je sreća i milost Božja da je unutrašnjost crkve mnogo stabilnija i bolje sređenija, što svedoči da su zidovi crkve ipak čvrsti i jaki. Freske u oltarskom prostoru iz 1609. godine, s obzirom na vreme i teškoće u svojoj istoriji koje je podnosila, može se reći da su dobro očuvane. Tako i u naosu crkve, freske koje su rađene 1636. godine, očuvane su toliko da zrače svojom lepotom, s obzirom na teškoće vremena u kome su rađene. Freske je ispod kreča 1937. pronašao novi paroh Milisav Protić.[2]

Priprata i toranj[uredi | uredi izvor]

Manastir Ježevica – Zvonik

Polovinom 19. veka pokazala se potreba za proširenjem ježevičke crkve. Na zahtev naroda načelnik trnavski napiše molbu 1846. godine, u kojoj parohijani sela Ježevice i okolnih sela mole nadležne vlasti da podignu nov toranj – koji bi služio kao zvonik, jer je stara drvena zvonara dotrajala. Tada se pokazala povoljna prilika, da se crkva prostorno poveća dodavanjem pripratnog dela (narteksa) koji će se sa baroknim tornjem povezati u jednu celinu. Na taj način bilo je neophodno da se poruši zapadni zid stare crkve sa ulaznim vratima u crkvu, zbog povezivanja sa novom pripratom ili pronarteksom. Tako je došlo do uništavanja živopisa sa cele površine toga zida. Tada su uništeni i podaci iznad ulaznih vrata u crkvu, koji govore o njenom oltarskom freskopisanju iz 1609. godine. Nova priprata ili pronarteks s novim pilastrima i tornjem, rađeni su solidno od mekog žućkasto-narandžastog fino tesanog kamena, sličnom oniksu. Taj rad počeo je, kako se vidi 1846. godine i završen 1853. godine. Na tornju su postavljena dva zvona, koja su 1831. godine, nabavljena u austrijskoj carevini; jedno od 200, a drugo od 300 oka. Oba su plaćena 1750 groša. Taj toranj smatra se najvišim od svih crkvenih tornjeva u tom kraju. Na ulaznim vratima tornja u crkvu nadvratnik je isklesao poznati klesar Radisav Čikiriz.

Živopis crkve[uredi | uredi izvor]

Poznato je da su gotovo svi srpski srednjovekovni manastiri bili živopisani lepim i umetnički vrednim živopisom ili freskopisom. Kakav je prvi živopis imala crkva manastira Ježevice, zadužbina bana Milutina iz 1337. godine, tačno se ne zna, premda ima indicija da je bila živopisana kao i njen metoh manastir Stjenik. Ta prva crkva manastira Ježevice porušena je 1452. godine, u vreme pada srpske despotovine, kao i mnoge druge crkve i manastirske obitelji. Rušen je i ovaj manastir od Turaka za vreme njihove najezde više puta. Tako bi on izvesno vreme zapustio, a narod bi ga sa monaškim bratstvom prvom povoljnom prilikom obnavljao i živopisom s freskama ukrašavao. Iz turskog popisa u defterima od 1476. godine, vidi se da je crkva manastira Ježevice bila tada aktivna, jer se u njoj pominje pop Radman sa porodicom. A pre toga datuma na dve godine, 1474. godine, pojavljuje se u Ježevici pop Ilija, koji na zidu nadovratnika severnih vrata ikonostasa, što vode u oltar, skriveno od očiju vešto ostavlja zapis, da su manastir Stjenik Turci na Duhove 1462. godine, porušili i zapalili „a bratiju i kir Joana Lešjanskog i Steniččkog, s prisutnim narodom sve pobili… i kako izgleda spalili.“ Da li je pop Ilija ježevički ostavio ovaj zapis pri ulazu u oltar u vreme još nezavršene crkve kad je imao više dnevne svetlosti i mogućnosti da na tako skrovitom mestu zacrta taj zapis, ili je kao ježevički paroh učestvovao s narodom u obnavljanju crkve, pa ga tad zapisao i ostavio pokolenjima da se zna, pa s tugom i bolom obnavljajući svetinju, koju Turci već sutradan mogu ponovo da razruše uzvikuje „uvi nama“, što znači: jaoj nama, kuku nama ili teško nama. To je ostalo kao tajna. Čini se da su i pop Ilija i pop Radman, koje pominju istoričari, zauzimali se za obnovu tog manastira i da su u njemu ili kraj njega živeli, delili njegovu sudbinu i s narodom ga obnavljali. Naučnici i istraživači pominju da su u to vreme od polovine 15. veka mnogi srpski manastiri stradali kao Ježevica, Stjenik i Trnava, i da su obnavljani u 15, i 16. veku, kao što su tu obnovu doživeli i mnogi porušeni manastiri i crkve za vreme vaspostavljanja Pećke patrijaršije pod pećkim patrijarhom Makarijem Sokolovićem (1557). Mnogi su manastiri u ovčarsko-kablarskoj klisuri, kao i manastir Ježevica pod Jelicom, bili u svojoj izgradnji i obnovi živopisani. Međutim, taj je živopis često nestajao zajedno s manastirima po želji Turske tiranije i zuluma. U 17. veku neki manastiri u obnovi bili su i živopisani, i snabdeveni potrebnim ikonama. Takav zračak nade obasjavao je i Ježevicu i okolna sela, čijim zauzimanjem manastir Ježevica je obnovljen i kao svoj ukras dobio lep živopis 1609. godine. Manastirsko bratstvo koje se rušenjem svog manastira razbežalo po stjeničkim pećinama planine Jelice, sad se vraćalo da s narodom dovrši obnovu svog manastira. Zamiranje bratstva manastira Ježevice zbog turskog rušenja manastira nije bilo samo u 15. veku, već kako rekosmo i kasnije. Tada je Stjenik sa svojim ojačanim bratstvom, kao duhovnim središtem vodio brigu i o ježevičkim ruševinama, sve do svoje obnove. Tako su ova dva manastira živeli kao jedan i borili se uz pomoć svog naroda za svoj opstanak. Ali su ovi manastiri i svom narodu u mnogim prilikama i neprilikama kad su ga Turci globili i robili služili mu kao najbolji zbegovi.

Oltar[uredi | uredi izvor]

freske u oltaru

Crkva Svetog oca Nikolaja u manastiru Ježevici živopisana je u dva perioda 1609. i 1636. godine. Oltarska apsida i ceo oltar živopisan je 1609. godine. O tome je postojao zapis na zapadnom zidu, koji je uništen u vreme izgradnje novog dodatka priprate i novog zvonika, odnosno baroknog tornja. Na tom porušenom, zapadnom zidu iznad vrata, nalazio se sledeći zapis: „Opisa se sije sveto i božestveno predverije hrama svetogo čudotvorca Hristova Nikolaja, trudom i userdijem jeromonaha igumana Avakuma, Jeroteja s bratijami 7117 (1609)“. Ovaj zapis dakle svedoči kad je crkva živopisana. Pošto se opisivanje fresaka u crkvi najpre uvek počinjalo sa oltarom kao najsvetijim delom hrama, to ćemo tako i mi ovde početi: „Služba Agnecu“ sa svetim arhijerejima. Oltar predstavlja (simboliše) nebo, u njemu su najsvetiji predmeti: Sveti Presto (ili časna trpeza), u Proskomidiji-žrtvenik, Gornje mesto, ili Gorni presto, koji se nalazi u apsidi ispred časne trpeze. On u hramu za vreme svete liturgije simboliše Presto Hristov, a sedište desno i levo od Gornjeg mesta naziva se Saprestolje, za 12 apostola Hristovih, po reči Spasiteljevoj, da će apostoli sa njim sedeti u hramu i suditi na 12 kolena izrailjevih, po rečima Svetoga Pisma, „Sveti će suditi svetu“. Zato je na svetoj liturgiji to izraz koji obuhvata svu službu Božju – sva bogosluženja i sav ljudski život u zajednici sa Bogom. Gornje mesto ili Presto jeste tron za episkopa, koji je tada kada je u njemu slika Gospoda Isusa Hrista, a sveštenici oko njega na saprestolju, slika Hristovih apostola. Na Gornjem prestolu niko ne može sedeti sem nadležnog episkopa, čak i kad služi sa starijim episkopima. U Ježevici je to prikazano u oltarskoj apsidi ispod prozora u „Gornjem prestolu“, gde se nalazi naslikana na diskosu „Služba i Poklonjenje Agnecu Hristu“, koji pokriven sv. pokrovom leži na diskosu predstavljajući „jagnje“ koje uze na sebe grehe sveta“. A oko njega su sveti liturgičari arhijereji „U Službi Agnecu“, s blagim poklonom i liturgijskim svitkom u ruci. Na desnoj, južnoj strani od „Agneca“ stoje: Sv. Jovan Zlatoust, Sv. Grigorije Bogoslov, Sv. Kirilo Aleksandrijski, Sv. Nikolaj Mirlikijski. Na levoj, severnoj strani stoje: Sveti Vasilije Veliki, Sv. Atanasije Aleksandrijski, Sv. Silvestar Papa rimski, Sv. Spiridon Čudotvorac. Iznad ove kompozicije u srednjoj zoni nalazi se kompozicija „Pričešće apostola“. „Pričešće apostola“ deli prozor, kojim su apostoli podeljeni na dva dela, po šest. Prvih šest, okrenuti s naklonom Hristu molitveno ispruženih ruku, primaju od njega pričešće pod vidom hleba, iznad kojih piše: „Primite, jedite, sije jest tjelo moje“! Drugih šest apostola s desne strane, takođe su u molitvenom stavu s prekrštenim rukama, okrenuti Hristu, od koga primaju iz svetog putira sveto pričešće, a iznad njih su Hristove reči: „Pijte ot njeja vsi, sija jest krov moja“! Za vreme svetog pričešća dva anđela stoje kod Hrista sa zapaljenim buktinjama. Gore iznad pričešća apostola, gde se završava u konhi oltarska apsida, oslikan je izvanredan umetnički veliki lik Presvete Bogorodice sa raširenim rukama i svojim sinom Gospodom Hristom kao detetom na svojim grudima. Okrenuta je prisutnima u Sv. Hramu i nalazi se u molitveno blagodatnom stavu. Ta jedinstvena ikona u pravoslavnoj crkvi naziva se „Širšaja nebes“, ili „Bogorodica prostranjejšaja nebes“, što znači bogorodica šira i prostranija od nebesa. O tom njenom liku kod Sv. Otaca posebno je liturgičko objašnjenje zašto nosi takav naziv. Pri ulasku u oltar, na levoj strani prema žrtveniku, na prostoru protesisa naslikana je kompozicija u donjoj zoni „Vizija Sv. Petra Aleksandrijskog“. U toj viziji Sveti Petar s podignutom rukom okrenut prema Hristu pita ga: „kto ti Spase rizu razdra“? A Spasitelj u poderanim haljinama, prema luku i žrtveniku, gde je izobražen njegov lik kako vaskrsava iz groba, naslonjen na grob odgovara Sv. Petru: „Bezumni Arije“, ukazujući na njega kažiprstom, koji kao bezuman, ničice savijen, nalazi se na zemlji. Do Svetog Petra Aleksandrijskog je Sv. Lavrentije, a iznad njih oslikana su „Tri jevrejska mladića u zažarenoj peći“, i Sveti Areta. Više njih je „Vaskrsenje Hristovo iz ada“, a malo više „Blagovesti“. Iznad ovih kompozicija, sve do svoda, nalaze se i mnogi drugi likovi fresaka svetih. Najvažnije smo ovde u oltaru pomenuli, pa ne bi išli u detalje. Još da u đakonikonu pomenemo neke oslikane likove. Na južnoj, desnoj strani oltara u đakonikonu,49) na zidnim površinama njegovim živopisani su u donjoj zoni: Sv. Sava srpski, Sv. Arsenije srpski, Sv. Stefan, Sv. Roman, Sv. Prohor. Iznad donje zone naslikani su: Sv. Dionisije, Sv. Vukole, Sv. Ignjatije, Sv. Ipatije, Sv. arhiđakon Stefan, Sv. Polikarp, Sv. Amvrosije. Na vrhu ove zidne površine je „Gostoljublje Avramovo“ ili „Sveta Trojica“. U toj kompoziciji prikazuje se kako je Avram primio i ugostio pod Mavrijskim dubom „Tri anđela“. Ova pojava u Starom zavetu trojice anđela predstavlja i do danas u Pravoslavnoj crkvi najverodostojnije i najpravilnije izobražen lik Svete Trojice. S leve strane Svete Trojice, prema svodu nalaze se dva lika svetih besrebrenika Kozme i Damjana, kompozicija Sv. Vaznesenja je gotovo sasvim uništena. Ovo freskoslikarstvo u oltaru manastira Ježevice naslikano je 1609. godine, i ono je kako se procenjuje kvalitetnije od fresaka koje su oslikane u ostalom delu Hrama 1636. godine.

Unutrašnjost hrama[uredi | uredi izvor]

unutrašnjost crkve

Posle živopisa fresaka u oltaru 1609. godine, došlo je do pauze živopisa u hramu od 27. godina. Po M. Protiću, prema zabeleškama prote Vićentija, crkva je izgleda tada sa oltarom bila sva živopisana. Zašto je crkva (naos i priprata) ponovo živopisana 1636. godine, to nije poznato i dovoljno jasno. Da li je do tolikog razdoblja u živopisu došlo zbog oskudice u novčanim i drugim sredstvima, možda je tome doprineo i strah od turskog nasilja ili da uzmemo u obzir s tim zapisano od M. Protića predanje prote Vićentija Popovića o događaju iz perioda posle živopisanja crkve 1609. godine: „Naišao preko Ježevice Gusinjski paša, pa obavešten o tuči u borbi između manastirskih srpskih i turskih čobana u Dolovima, zaseoku sela Ježevice, iskoristio da pozove Turke i naredi da se manastir poruši i spali, a freske u crkvi nagrde iznutra i spolja sa zapadne strane, gde je bio oslikan Strašni sud sa svecima, grešnicima i đavolima, i da im kopaju oči i nakarađuju.“ O tome na svom mestu ima opširnije. Ako je postojalo takvo oštećenje crkve turskom rukom i vatrom, onda je razumljivo da se narod i posle 27 godina odlučio na ponovno živopisanje crkve 1636. godine. Moguće je da je pravoslavna patriotska ljubav podstakla i imućnog srpskog seljaka iz Trnave, Savu Božisavića, da pomogne sa 100 dukata živopis manastirske crkve u Ježevici. Zato se i razlikuje ovaj živopis od živopisa fresaka u oltaru, jer su ga drugi majstori radili. O tome svedoči zapis ispod ikone „Širšaja nebes“ i himne Presvetoj Bogorodici: Dostojno jest jako vo istinu blažiti tja Bogorodicu… sa dodatkom; „+ že radost ot angela prijemši i ražda (e) ši S zdatelja svojego, o Djevo, spasi, tebe veličajuščih + f.s. v. ljetje 7117. mjesjac julija 18 den II. 1609. (f.s.-skraćenice, možda znače: „f-reske s-vršene, a ne ime slikara). Stručni kadar istraživača iz Čačanskog muzeja sa D. Rajić, pretpostavljaju da je ježevičko u oltaru slikarstvo delo poznatog iz 17. veka srpskog slikara Georgija Mitrofanovića, i da je to jedan od prvih njegovih radova, jer ima osobenosti njegovog stila u freskoslikarstvu.

Naos i priprata[uredi | uredi izvor]

Sveti car Konstantin i carica Jelena

U naosu i pripratnom delu hrama Ježevice, bez novije dozidanog nastavka u 19. veku freske kao da su rađene pod uticajem zidnog slikarstva 14. veka. Po mnogim detaljima pokazuju da su slične freskama u kablarskom Blagoveštenju (1602—1635), i Nikolju iz 1637. godine i da su ih radili isti majstori. Freske pomenutih manastira primer su prelomnog ili prelaznog perioda, iz klasičnog srpsko-vizantijskog slikarstva u novije. To je „vreme patrijarha Pajsija Janjevca“,62) ljubitelja likovne umetnosti, knjiga i velikih obnova u crkvi. Umetnički rad tih fresaka u pomenutim manastirima, ne može se uporediti sa očuvanim freskama naših srednjovekovnih manastira Nemanjićkog perioda, Studenica, Žiča, Sopoćani, Ljeviška i drugih. Ali s obzirom na period kada su rađene, u teško vreme turskog ropstva, spadaju možda u najzapaženije slikarstvo toga doba sa veoma lepim i živim crtama i skladnim bojama. Šteta je što veliki deo tih fresaka u crkvi nije očuvan. Ono što je očuvano opominje nas sve na veću brigu i pažnju da bi se očuvale. No, ipak, mi ovde ne bismo hteli pojedinostima skretati pažnju i time zamarati posetioca i prosečno najbrojnijeg čitaoca. Zato ćemo se ograničiti da ovde zabeležimo sve ono što je glavno, tako da posetilac i zainteresovani čitalac sazna sve što je najvažnije. Živopis u desnoj-južnoj pevnici – u donjoj zoni hrama, likovi svetih gotovo svi su mirnog i dostojanstvenog izgleda, bez crta koje naglašavaju delove tela i pokreta, kao na primer u Dečanima i drugde što ukazuje na period renesanse. U južnom pevničkom prostoru sačuvane su samo neke slike. U donjoj su zoni: Sv. Simeon srpski, Sveti Sava srpski sa tonzurom, Sveti Arsenije srpski u arhijerejskim sakosima, a ne u polistavrionima kao što je bilo do 13. i 14. veka, Sveti Teodor Tiron, Sveti Teodor Stratilat, Sveti Merkurije, Sveti Nikita. Ostale su freske oštećene ili sasvim uništene. Likovi svetih u hramu predstavljeni su u četiri zone. Oni koji u donjoj zoni stoje obično su svetitelji, prepodobni, isposnici, pustinjaci, sveti ratnici-velikomučenici, mučenici, besrebrenici i drugi. U sredini hrama, iznad prve zone slikani su sveti ili svete žene u medaljonima. zatim, iznad njih su scene i kompozicije iz Svetog pisma i kalendara – praznici i događaji. U srednjem delu hrama, iza desne pevnice na pilastru oslikan je Sv. Arhanđel Gavrilo, a na suprotnom pilastru Sv. Arhangel Mihailo, koji deli naos od pronaosa na južnom zidu u donjoj zoni, nalazi se lik Sv. kneza Lazara. Do njega je Sveti kralj Dečanski, ispred njega je Sveti Nikola, koji privodi Svetog kralja Gospodu Hristu na blagoslov, a Hristos ga sa uzvišenog mesta iz oblaka blagosilja. Ovakva ista scena se nalazi i u ovčarsko-kablarskom manastiru Blagoveštenju. Sveti knez Lazar i Sveti kralj Dečanski imaju na sebi u oba manastira – i u Ježevici i Blagoveštenju bogato i raskošno ukrašene vladarske haljine. Scena je potpuno slična i po likovima i po ukrasima na vladarskoj odeći, kako u Ježevici, tako i u Blagoveštenju. U Dečanima u paraklisu prikazana je scena gde svetog kralja Dečanskog Sveti Nikola privodi Hristu na blagoslov i isceljenje očiju, što su mu bile oštećene i koje mu u ruci prinosi. Mirjana Ćorović, istoričar umetnosti, dopunjava i „naučno potvrđuje, da se kult svetog Stefana Dečanskog u likovnom stvaranju, pojavljuje krajem prve polovine 16. veka, a od druge polovine 16. veka naglo se širi“. Sa slikanom freskom Dečanskog i ukrasnim vladarskim haljinama nalazi se zajedno i lik Sv. mučenika kosovskog kneza Lazara i u Ježevici i u Blagoveštenju kablarskom slikanom 1632. godine. Postoji mišljenje da se i u njemu kult u likovnoj umetnosti, možda posle Hilandara i Pećke patrijaršije (u paraklisu Sv. Nikole), ovde u ovim manastirima prvi put pokazuje. Takvo je mišljenje i prof. umetnosti Uglješe Popovića. Takve scene otkrivaju nam zajedničke slikare i isto vreme kada su ih umetnici slikali, kao i manastir Nikolje kablarsko, u kome se u to vreme nalazila slikarska škola. Veći broj naših naučnika, istraživača, saglasni su da su zografi, koji su živopisali ove i druge crkve u manastirima bili pretežno monasi iz ikonografske škole manastira Nikolja u 16. i 17. veku i ukrašavali ih ikonama i freskama. Tako se pretpostavlja da je glavni majstor za živopis Ježevice 1636. godine, bio Nikoljski jeromonah Mitrofan sa svojom grupom dobrih umetnika monaha. Oni su još radili ikonostase i mnoge ikone od velike vrednosti. Uradili su Nikoljsku pripratu i crkvu manastira Blagoveštenja sa umetnički urađenim ikonostasom. U donjoj zoni, od kneza Lazara dužinom ježevičkog narteksa prikazani su sveti oci i učitelji crkve. Iznad medaljona svetih žena, centralni deo hrama ilustrovan je freskama koje prikazuju život svetog Nikole i Bogorodičin akatist. Na svodu hrama islikani su starozavetni proroci, i „Jakovljeva lestvica“. U kaloti kubeta Hristos pantokrator (Svedržitelj). Oko Hrista su anđeli u nebeskoj liturgiji. U severnoj levoj pevnici naslikani su u donjoj zoni: sv. Car Konstantin i Jelena, Sveti Georgije novi Kratovac, Sveti Dimitrije, Sveti Georgije, Isus Hristos i Sv. Nikola. Iznad njih je red medaljona sa svetiteljima: Sveti Aleksandar, Sveti Vasilije, Sveti Teodul, Sveti Ananija, Sveti Azarija, Sveti Misail = tri mladića u ognjenoj peći. U gornjoj zoni su scene iz Jevanđelja: Stradanje Hristovo vojnici dele Hristove haljine“, „Hristos pred Pilatom“, „Put na Golgotu“, „Polaganje Hristovo u grob“, „Mironosice na grobu Hristovu“. Iznad te scene naslikani su: „Ulazak Hristov u Jerusalim“ i „Raspeće“. Na pilastru srednjeg dela hrama iza desne pevnice sa zapadne strane oslikan je sveti Jovan Preteča sa krilima, gde je i Sv. Arhangel Gavrilo, a na suprotnom pilastru je kao pandan njemu, kako već rekosmo, oslikan Sv. Arhangel Mihailo. Crkva manastira Ježevice bila je duga oko 12 metara bez dodatka sa pripratom i baroknim visokim tornjem. Zapadni zid kao što je rečeno porušen je zbog novog produžetka. Tada su uništene i freske na tom zidu. Uništene su spolja, iznad ulaznih vrata i dve freske, koje je, prilikom posete video i zapisao putopisac Joakim Vujić 1826. godine. Prva freska iznad vrata je sveti Arhangel Mihailo, a druga je iznad nje bila freska hramovne slave Svetog oca Nikolaja i one su obe zajedno sa zidom stradale i nestale.

Ikonostas[uredi | uredi izvor]

Manastir Ježevica – ikonostas

Prilikom arheološkog ispitivanja ikonostasa u manastiru Ježevici 1947 g. Zora Simić Milovanović imala je zadatak od Arheološkog instituta da istraži starost i vrednost ikonostasa te stare Nemanjićke Crkve. Po Mihailu Valtroviću naučniku – istraživaču druge polovine 19 veka, prvobitni ikonostas Crkve u Ježevici treba da je iz 14 veka, kao i ikonostas Bele Crkve u Karanu, a sadašnji ježevički ikonostas je iz 19 veka. Tragovi prvobitnog ikonostasa primećuju se po duboko užlebljenom malteru koji se nalazi na unutrašnjim površinama pilastra, na kom se oslanjaju lukovi oltarskih i bočnih apsida. Drugih tragova nema. Carske dveri iz 17. veka, koje su prvobitno pripadale Crkvi u Ježevici, pa odatle prenesene u Stjenik za vreme obnove 1802. godine, a sada se nalaze u Narodnom muzeju u Čačku. Misli se da su te dveri sa prvobitnog ježevičkog ikonostasa, ali ne izgledaju tako stare pa se to ne može tvrditi. Svi istoričari koji su radili na proučavanju i arheološkom datiranju starosti ježevičke Crkve, pokušali su da to reše, ali nisu uspeli. Ostali su više neutralni nego precizni. Većina istraživača misli da su crkva i ikonostas stariji nego što je kasnije zapisano u crkvi, i da su stariji od vremena postojećeg živopisa iz 1609. godine. Zora Simić-Milovnović, R. Stanić, M. Protić, D. Rajić i još neki kao izuzetno poštovani istraživači osobito su posvetili pažnje i vremena u proučavanju manastira Stjenika i Ježevice od druge polovine 20 veka. Današnji ikonostas koji pregrađuje oltarski prostor od naosa je iz 19. veka ukrašen je duborezom i ikonama iz tog vremena. U donjoj zoni ikonostasa nalaze se «Prestone ikone». Desno od Carskih dveri na ikonostasu nalazi se Hristova ikona. Sa leve strane dveri nalazi se ikona Presvete Bogorodice sa Hristom kao detetom u naručju. To je postbarokni stil, jer su blago izražene u duhu baroka, što se činilo u to vreme u mnogim hramovima. Te ikone radio je sveštenik, kasnije prota, iz Dragačeva Janko Mihailović «Moler». Umro je 1852. i sahranjen u selu Negrišoru. Na ikonostasu zamenjena je noseća konstrukcija 1996. i izvršena konzervacija prestonih ikona Hrista, Bogorodice i dveri, koje su postavljene na svoje mesto na ikonostasu. Takođe su konzervirane i 16 ikona svetih apostola, koje su se ranije nalazile na ikonostasu iznad prestonih ikona. One, posle konzervacije nisu vraćene na svoje mesto na ikonostas, da ne bi zaklanjale ikonu Presvete Bogorodice u oltaru, koja se zove «Širšaja nebes», već su dobile svoje novo mesto na severnom zidu levog severnog pevničkog prostora. Osim ovih ikona na ikonostasu, nalaze se i druge ikone u Ježevici iz istog, starijeg ili mlađeg doba. Za prestone ikone znamo da su delo Janka Mihailovića, «molera», a za druge tačno ne znamo ko ih je radio. Postoji u manastiru Ježevici i jedna ikona sv. Georgija, na kojoj su upisani slikari «Dimitrije moler, Trusnicki» i «Risto moler». Da li su oni radili i druge ježevičke ikone nije poznato. Nemamo nikakvih podataka o tome šta je sa starim ježevičkim ikonostasom, (osim sačuvanih carskih dveri), u vremenu između živopisanja Crkve 1609. i 19. veka, kada je postavljen ovaj ikonostas koji se sad nalazi. Ako su ga oslikali isti majstori, koji su odslikavali freske u Nikolju i Blagoveštenju, mogli su napraviti i oslikati ikonostas sličan Blagoveštenjskom, koji pokazuje remek delo te vrste Nikoljske ikonografske škole. Za primer bi mogla poslužiti, tako oštećena Blagoveštanjska prestona ikona Presvete Bogorodice iz 1601-1602. ili 1605. , kao i još neke koje su rad tih majstora.

Konaci[uredi | uredi izvor]

Konak manastira Ježevica

O konacima Manastira Ježevice malo se zna. Ali se prema izvesnim izvorima i narodnom predanju zna toliko da je manastir Ježevica od svog osnivanja u 14. veku imao najveći ugled među manastirima u naseljima ispod Jelice kao zadužbina poznatog vojvode cara Dušana, a zatim bana Milutina iz doba Nemanjića. svakako da je takav manastir, posvećen svetom Nikolaju, morao imati i svoje konake. Ono što je srpski narod u to vreme najviše čuvao i obnavljao jesu crkve i manastiri, pogotovo manastirske crkve. Konaci i njihova obnova dolazili su u drugi plan. Gde su se nalazili stari konaci u porti manastira Ježevice, to bi se moglo tačnije saznati tek sa istraživanjem kompleksa ježevičke porte. Za sada se primećuju ispred crkve samo delimično temelji tih manastirskih konaka. Ako zapisi i predanje govore da je u Stjeniku kao ježevičkom metohu, bilo u svoje vreme oko «100 kaluđera i 7 pisara», to se moglo u izvesnom vremenu očekivati da je i Ježevica mogla imati makar veći broj bratstva, ako nije zbog Turaka na većem udaru, mogla imati prepisivačku školu i «pisarnice» koje su Turci svuda uništavali kada bi za njih saznali. Na taj način Ježevica je morala imati i konake za svoje bratstvo. Kada je ježevička crkva stradala od Turaka 1452. , svakako da su tada stradali i manastirski konaci, kao što će posle 10 godina 1462. , zajedno sa crkvom stradati i konaci Manastira Stjenika. Po zapisima zna se da je manastir Ježevica već 1476. , bio aktivan i da se u njemu nalazio kao paroh pop Radman sa porodicom, što znači da je manastir bio obnovljen i da je imao neki makar i najskromniji konak. Postoje indicije da je Crkva Ježevica bila obnovljena 1557. , kada je počela velika obnova Pećke patrijaršije, i kada su obnovljene mnoge crkve i manastiri u vreme patrijarha Makarija Sokolovića. U to vreme još uvek je bilo veoma snažno i aktivno isihastičko monaštvo, koje se na prostorima Srbije pojavilo još odmah posle Maričke bitke 1371. Ti monasi su u to vreme držali i obnavljali i ova dva manastira Ježevicu i Stjenik, o čemu svedoče monasi i ovčarsko-kablarskih manastira kao i svih ostalih ispod Jelice sa pustinjacima u «srpskim pećinama» iznad Stjenika. Sačuvano predanje u narodu toga kraja, koje je pribeležio prota Vićentije Popović, govori o Gusinjskom Paši koji je iz Gusinja, preko Ježevice pošao sa svojom pratnjom u Beograd. Tom prilikom, po narodnom predanju spalio je u Ježevici manastirske konake o čemu kao i o crkvi ima reči opširnije na drugom mestu. To se desilo negde između živopisanja ježevičke crkve 1609. g i 1636. To sve govori da su konaci ježevičke crkve kao i crkva više puta pljačkani i paljeni, a zatim od naroda srpskog obnavljani. Manastir Ježevica obnavljan je i 1813. kada je crkva pokrivena klisom. u izveštaju mitropolita Mihaila, neko je greškom napisao, da je tada ta nemanjićka crkva 1813. nova ozidana od tvrdog materijala, i da je imala dve parohije, banjičku i ježevičku, što bi značilo da je manastir kao parohijska crkva od 1814. morao imati i neki konak za sveštenike banjičke i ježevičke parohije, ili čuvare koji su tu živeli i manastir čuvali. Žitelji svih sela oko Ježevice, zajedno sa manastirom, stradali su u svim pobunama, ustancima i ratovima kroz tursko ropstvo i kasnije, o čemu pominje i Joakim Vujić. To se pominje od kraja 18, pa do polovine 20. veka. U vreme Prvog srpskog ustanka pod Karađorđem osnovana je u porti manastira Ježevice jedna od prvih škola u Srbiji toga vremena 1812. Da li je ta škola bila u manastirskim konacima ili posebno ozidana građevina, ne zna se tačno, ali se opravdano može govoriti, da sama škola bez konaka u manastiru nije mogla postojati.

Riznica[uredi | uredi izvor]

Riznica manastira Ježevica: Rukopisno četvorojevanđelje

U rizničke predmete manastira Ježevica uneseni su razni osveštani crkveni sasudi i druge dragocenosti kao krstovi, svete mošti, svete ikone, sveta Jevanđelja i druge crkvene knjige, čiraci, kadionice i drugi stari predmeti od velike vrednosti. Na otkrivanju i prikupljanju tih dragocenih rizničkih predmeta (crkve) manastira Ježevice pomenućemo koje znamo, a to su pre svega ježevički sveštenici i monasi, ktitori, inženjeri, arhitekte, stručni istraživači, naučnici i dr. Najstarija knjiga koja se pominje i koja se čuvala u manastiru Ježevici jeste ježevičko Jevanđelje iz 14. veka pisano na pergamentu. Ako se na njemu kao što se misli nalazi podatak da je godina podizanja manastira Ježevice 1337. god. , to bi moglo značiti da je i to Jevanđelje napisano tim povodom. Danas se to Jevanđelje ne nalazi u manastiru Ježevici; preneseno je neznano kada, u muzej čačanski. Ima dva dela – prvi je oko 1337. god, drugi s kraja 14. veka. Pisano na pergamentu, na 183 lista. Prvi deo stariji ima 34 lista, korice drvene kožom obložene sive boje 22,5 h 17 sm. Kovčeg sa moštima. U crkvi ježevičkoj nalaze se i mošti svetih mučenika, koje se čuvaju u udubljenju ispod časne trpeze u jednom kovčegu. Na zastoru od crvene materije kojim su pokrivene svete mošti nalazio se pričvršćen delić čestice od životvornog Krsta Hristovog na kome je Gospod Isus bio razapet. Običaj je bio i u Ježevici kao i u drugim manastirima i crkvama u stara vremena, da su svete mošti sa časnim drevom Krsta Hristovoga nosili sveštenici kroz sela i u domove te s molitvom i tim svetinjama lečili narod od opakih zaraznih bolesti i njihovu stoku, kao što je pomor i sprečavali razne stihijske nepogode, moleći se Bogu za zdravlje i rodnu godinu u narodu. Na taj način narod je srpski svojom verom u Boga i ljubavlju prema svetinjama pomagao i obnavljao svoje crkve i manastire i darivali crkvene stvari, knjige, odežde, ikone i drugo.

Posljedovanije molebnoje je rukopisna knjiga nije velika svojim obimom koliko je velika svojom umetničkom vrednošću autora koji ju je manastiru Sretenju pisao, da joj mogu da zavide mnoga štampana izdanja. Iako se čuva u manastiru Ježevici, ona na sebi nosi potpis svoga nekada vlasnika: Jereja Josifa Protića, paroha tijanjskoga pretka Milisava Protića, paroha ježevičkoga. Na kraju vredne rukopisne knjige stoji zapis: „Sija knjižica pisase v monastiru Sretenij pod verhom gori v nahiji požeškoj pri igumenu jerm(onahu) Nikiforu. Pisa ju dijak ego Vuk. Molim vas čitatelji pokornjejše ašče čto pogrješeno prostite a ne klenite njesm hotemijen. 1830. goda meseca noemvrija. Ovu knjigu otkupi Maksim kapetan iz sela Zeoka i pokloni ju Jereju Janku protoprezviteru 1830 ljeta. Ovako umetničkih i kaligrafski pisanih knjiga napisao je veliki broj monaha gotovo svih Ovčarsko-kablarskih manastira počev od Nikolja pa do Ježevice i Stjenika čiji su brojni monasi bili poznati kao pismeni i za to vreme veoma obrazovani prepisivači, koji su vodili prepisivačke škole poput igumana Stjeničkog prepodobnog Jovana Lešjanskog.

  • Krst iz prve polovine 17. veka od bronze iz severne Grčke, pozlaćen, emajl sa više boja, unutra izrezbareno drvo, limeni okov, iskopan 1980. u porti manastira Ježevice. Nalazi se u muzeju, Čačak.
  • Ikona Hristova iz 17. veka.
  • Tempera na dasci, 87 h 58,5 h 2,5 sm, pronađena u crkvi u manastiru Ježevici. Leva strana ikone je oštećena. Narodni muzej Beograd, inv. br. 2
  • Pafta. Prva polovina 17. veka, Severna Grčka, bronza, pozlata, ploihromni emajl, livena. 21 h 8,5 sm. Iskopana u porti manastira Ježevice 1980. godine.
  • Čaša-pehar iz 17. veka od srebra, kovana, ručni rad, r. 13 sm. Pronađena u selu Banjici u imanju Miloša Davidovića 1902. godine. Muzej primenjene umetnosti, Beograd, inv. br. 639.
  • Ikona Sv. Nikole početak 19. veka. Tempera na dasci, 43 h 31,2 h 1,7 sm. Iz crkve Sv. Nikole u Ježevici. Narodni muzej Beograd, inv. br. 3.
  • Kadionica iz 19. veka, oko 1830. godine. Od mesinga, livena, a možda i ručni rad, gravirana, iz manastira Stjenika. Na naličju kadionice je zapis: siju kadionicu preloži Nikola Vujović blagosloveni ktitor u hramu svjatago Joana, u Stjenik za vječni spomen sebi i Marici i u(nuku) našemu Vasiliju 1833. god. Narodni muzej Čačak r. br. 307/1968.
  • Kandilo oko 1870. Mesing posrebren, liveno, gravirano. Crkva Sv. Nikole, Ježevica.
  • Svećnjak iz Rusije, oko 1870. godine, od posrebrenog mesinga, liven, iz manastira Ježevica.
  • Jevanđelje štampano u Kijevu 1848. god. Svojina crkve Sv. Nikole u Ježevici.103)
  • Hristos Emanuil na svodu leve – severne pevnice. IMS inv. br. 3625/1875.104)
  • Antimins, 1876, platno, otisak sa bakrorezne ploče, 48 h 58,1 sm. Zapisano: „Osvjaščenije sego antiminsa soveršisja svjaščenodjejstvijem preosvjaščenago Vikentija episkopa užičkago v cerkvi karanovačkoj hrama sošestvija svjatago Duha, v karanovcje 30-godne januaria mjesjaca 1876. ljeta Gospodnja“. Crkva Sv. Nikole, Ježevica
  • Svećnjak iz austrijske radionice, oko 1890. god. Od posrebrenog mesinga, liven. Crkva Sv. Nikole, Ježevica106)
  • Putir, srebrn i pozlaćen iz 19. veka ukrašen filigranom iz crkve Sv. Nikole, Ježevica
  • Krst iz 19. veka, u filigranu, srebrn, duborez u drvetu sa raspećem, iz crkve Sv. Nikola u Ježevici.
  • Carske Dveri – Blagovesti Nepoznati autor. Dveri su iz 17. veka manastira Stjenika. Dveri su pravougaonog oblika, samo što je gornji deo završen polukružnim lukom. Na desnom južnom krilu dveri prikazan je lik Presvete Bogorodice sa otvorenom knjigom u desnoj ruci. Na sebi ima haljine duge tamnoplave sa crvenim maforionom, optočenim zlatom. Iznad lika presvete Bogorodice je u medaljonu lik premudrog cara Solomona. Na levom severnom krilu dveri je lik arhangela Gavrila, a iznad njega u medaljonu lik cara Davida (nejasan i oštećen).
  • Ikona Presvete Bogorodice (prestona ikona)
  • Knjiga: Delfina Rajić – Ikone Čačanskog kraja (16-19. vek)
  • Prestona ikona Presvete Bogorodice, rad jereja Janka Mihailovića, molera, prva polovina 19. veka Manastir Sv. Nikole u Ježevici.
  • Prestona Hristova ikona, rad prote Janka Mihailovića iz Negrišara, Dragačevo, prva polovina 19. veka. Manastir Sv. Nikola, Ježevica.
  • Carske dveri – Blagovesti, rad Janka Mihailovića, molera, prva polovina 19. veka. Dveri su pravougaone, polukružno završene. Manastir sv Nikole, Ježevica.
  • Ikona sv. Nikole iz polovine 19. veka. Autor nepoznat. Crkva Sv. Nikole u Ježevici 46,4 h 53,4 h 2 sm.
  • Ikona sv. Georgija. Autor Dimitrije moler Prusnički i Risto moler Nikolić. Ikona iz prve polovine 19. veka. Crkva sv Nikole u Ježevici. 58,3 h 43,6 h2sm113)
  • Fragmenti krčaga Keramika, brzovitlo gleđosanje. H 6,5 sm, prečnik otvora 6,8 sm, 14-15 vek. Porta crkve sv. Nikola u Ježevici. Iskopano 1980. godine.
  • Fragmenti grlića ravnog oboda, ukrašen, gleđosan. Nalazi se u Narodnom muzeju Čačak.
  • Fragment krčaga iz 14-15. veka, iskopan u crkvi sv Nikole u Ježevici 1980. g od. Narodni muzej Čačak.
  • Dugmad iz 15. veka od livene bronze. Iskopana u manastiru Ježevici 1980. god. Narodni muzej Čačak.
  • Pafta iz 15. veka, livena od bronze. Nađena u porti manastira Ježevice.
  • Pafta iz prve polovine 17. veka, Severna Grčka. Od bronze, pozlaćena i ukrašena raznobojnim emajlom, livena. Iskopana u porti manastira Ježevica 1980. god.
  • Za pričešće kašičica-ložica, srebrna i pozlaćena iz 19. veka – manastir Ježevica
  • Petohlebnica manastira Ježevice iz 19. veka, od mesinga, pozlaćena, iz manastira Ježevice.
  • Darohranilica iz manastira Ježevice, tempera na drvetu, izrezbarena, 19. vek.
  • Detalj mermernog stuba iz manastira Ježevice koji se nalazi u Stjeniku, kao i malih stubića sa bazisom od bifokalnih prozora i dr.
  • Mermerni pod i amvon. Iz Ježevice su preneseni u Stjenik u novosagrađenu crkvu 1885/6.
  • Veći deo belog mermernog poda, mermerni amvon i druge kružne ukrašene ploče kao rozete, a u Ježevicu je u to vreme stavljen drveni pod. Po pričanju dugogodišnjeg paroha ježevičkog M. Protića, u crkvenoj porti još se nalazi raznih fragmenata od crkve Ježevice, a mnoge su razneli okolni seljaci za svoje domaćinstvo.
  • Fragmenti od pronađenih u stjeničkoj porti mermernih kapitela, stubaca i drugih detalja koji su preostali od prenesenih iz Ježevice.

Crkvene knjige:

  • 1. Posni Triod, štampan u Moskvi, 1811, papir, kožni povez.
  • 2. Cvetni Triod iz 1868. godine.
  • 3. Opšti Minej štampan u Moskvi, 1862. godine.
  • 4. Veliki Tipikon (tipik), 1824. godine.
  • 5. Antologion – Cvjetoslov (praznični minej) iz 1848. godine.
  • 6. Zbornik iz 1878. godine.
  • 7. Irmologija iz Viene (Beča), 1791. godina.
  • 8. Osmoglasnik (oktoih), Moskva, 1764. godina Subotnje i nedeljne službe od prvog do osmog glasa.
  • 9. Služebnik štampan u Budimu, 1825. godine.
  • 10. Psaltir, Kievopečerska lavra, 1771. godine.
  • 11. Parohijalnik – Trebnik, od arhimandrita Firmilijana, Beograd, 1890. godine.
  • 12. Trebnik iz doba knjaza Aleksandra i mitropolita Petra, 1858. godine.
  • 13. Minija Obščaja (Opšti minej), mali format, Moskva, 1781. godine.
  • 14. Trebnik, trudom izdavača jeromonaha Save Grbovića, Hilandarca, štampano u Beogradu, 1891. godine.
  • 15. Psaltir, Beograd, 1856. godine.
  • 16. Posledovanie Molebnoe, pisao po blagoslovu igumana Nikifora u manastiru Sretenju, njegov đak Vuk, 1830. godine. Rukopis.
  • 17. Časoslov Knjigopečatni knjaževstva Srbije, v Belegradje, 1857. godine.
  • 18. Časoslov, drvene korice kožom obložene.
  • 19. Osmoglasnik (crkveno pjenije), sa štampanim trilama za učenike Bogoslovije, u Beogradu, 1875. godine.
  • 21. Oktoih, 1756. godine.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. Arhimandrit Jovan Radosavljević: Manastir Ježevica
  2. Narodno predanje i kazivanje,
  3. D. Rajić, Zbornik radova, Narodni muzej Čačak, r. br. 879/1853, 341/1988.
  4. Milisav Protića, pod Banjicom crkva Ježevica,
  5. Vuk Karadžić, Srpske narodne pjesme, II,
  6. Vladimir R. Petković, Ježevica, narodna enciklopedija,
  7. St. Stanojević, Zagreb, Bibliografski zavod,
  8. Slobodan Mileusnić, Srednjovekovni manastir Ježevica, N. Sad, 1955.
  9. Mihailo Valtrović, Stare srpske crkvene građevine, Srpske ilustrovane novine, Novi Sad, br. 2, 1881. pp. 25-26.
  10. Dr Andrija Veselinović, Ježevica i njena prošlost, Čačak, 1994.
  11. Radomir Stanić, Manastir Stjenik.
  12. Radovan Marinković, Legenda o selima, Zbornik radova Narodnog muzeja, Čačak, knj. 6, 1975.
  13. Marija Orbović; „Vrelo“ časopis, br. 28,2003.
  14. Dušan V. Komluški, Manastiri svedoci vekova, Ovčarsko - kablarski manastiri, Beo sing, Beograd, 2005.
  15. Delfina Rajić, Zbornik radova Narodnog muzeja HHIV, 1944, Čačak, 1995, Crkva sv. Nikole u Ježevici i Manastir Stjenik.
  16. Zora Simić-Milovanović, Poseban odsek iz ....- organa Instituta SAN, Nova serija, knj. 1, Beograd, 1950.
  17. M. Protić, Trnavski mučenici, Bitolj, 1939.
  18. Vojislav Đurić J. Mileševa i drinski tip crkve „Raška baština“, Kraljevo, knj. 1, 1975.
  19. Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo, knj. II, Beograd, Srpska književna zadruga 1985.
  20. Marica Šuput, Srpska aristokratija u doba tuske vlasti, 1459-1690, Beograd, Srpska akademija nauka
  21. Miloje M. Vasić, Žiča i Lazarica,
  22. Dimitrije Bogdanović, Inventar ćirilskih rukopisa u Jugoslaviji, 11-17 veka, Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog jezika, Beograd, Srpska akademija nauka i umetnosti, I odeljenje, knj. HHHHI, 1982.
  23. Zora Simić-Milovanović, Tragovi manastira Stjenika u planini Jelici-"Starinar“, Beograd, knj. 1, 1950.
  24. Radomir Stanić, Neke pretpostavke o vezama Bogorodice Gradačke sa Ovčarsko-kablarskim manastirima, Čačak, Narodni muzej, 1993.
  25. Zbornik radova Narodnog muzeja, HHIV, 1994. godine, Čačak, 1995.
  26. Arhim. Jovan Radosavljević, Ovčarsko-kablarski manastiri, o neistraženim svetim mestima manastira, metoha, isposnica, Novi Sad, 2002.
  27. Ep. Vasilije Kostić, Sveti mučenik Jovan stjenički, Svetom Arhijerejskom Saboru Srpske pravoslavne crkve, Beograd, akt br.: službeno, da se Sv. Jovan Mučenik stjenički kanonizuje i stavi u katalog Srba svetitelja, Kraljevo 29- maj. 1976. god.
  28. Milka Čanak-Medin, Neki primerci crkvenog nameštaja, amvonskih ploča i prozorskih tranzena, Zbornik Narodnog muzela (Beograd), knj. 9-10, 1979.
  29. Joakim Vujić, Putešestvije po Serbiji.
  30. Vladimir Tošić, Mrčajevci i okolina, Mrčajevci 1978.
  31. Ljubomir Durković-Jakšić, Episkop Žički Sava Dečanac i njegov pregled Žičke eparhije, 1892-1896, Kraljevo, 1989.
  32. Mita Petrović, Finansije i ustanove obnovljene Srbije, knj. III, Beograd, Ministarstvo finansija, 1899.
  33. Aličić Ahmed, Turski popisi u defterima nekih područja Zapadne Srbije, 15. i 16. vek, knj. 1, Čačak, Istorijski arhiv 1984.
  34. Svetlana Pajić, Carske dveri iz Stjenika, Saopštenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Beograd, knj. 22-23, 1990-1991.
  35. Vladimir Petković, Pregled crkve korz povesnicu srpskoga naroda, 1950.
  36. Dragoljub Pavlović M. od 1450. do 1850, Zbornik radova Narodnog muzeja Čačak, knj. 12
  37. Mirjana Ćorović, Ikonostas crkve Sv. Nikole u Velikoj Hoči, „Starinar“, Nova serija, 9-10/1958-1959.
  38. Sreten Petković, Uticaj ilustracija iz srpskih štampanih knjiga na zidno slikarstvo 16. i 17. veka, „Starinar“, Novi Sad, 17, 1966, Beograd, Arhiva instituta, 1967.
  39. Milošević Desanka, Srpska umetnost od 12. do 18. veka, Socijalistička Republika Srbija, II. tom, Beograd, NIRO, Književne novine, 1983.
  40. jerej Josif Protić, „Posledovanie molebnoe“,
  41. Srboljub Vasić, govori da ep. dr. Nikolaj Velimirović neumorno radi na obnavljanju zapuštenih svetinja, „Pravda“ (novine), Beograd, 1940.
  42. Ivan Zdravković, predlog za restauraciju krova na manastirskoj crkvi u Ježevici kod Čačka, Saopštenje Geodetskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Beograd, knj. 4.
  43. Milan Lađević, Čišćenje fresaka u Ježevici, Saopštenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Beograd, knj. I, 1953.
  44. Svetislav Mandić, Dnevnik, zapisi konzervatora, Beograd, „Slovoljublje“, 1975.
  45. Kulturno nasleđe Srbije, 1947-1982, Beograd, Srpska akademija nauka i umetnosti, 1982.
  46. Milan Đokić, crkva Sv. Nikole u Ježevici, Kraljevo, knj. 2, 1980.
  47. Glasnik Srpskog učenog društva, 1878.
  48. Iz rukopisne stare sveske man. Ježevica.
  49. Branko Vujović, Umetnost obnovljenja Srbije, 1797-1848. Beograd, Prosveta, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, 1986.
  50. Svetozar Dušanić, profesor i upravnik Patrijaršijskog muzeja. Pisao je o sačuvanom, bronziranom Stjeničkom pečatu; pečat manastira Stjenika iz 1710. godine, Vesnik Muzejskog i konzervatorskog društva NRS, 1-2, Beograd, 1960.
  51. Leontije Pavlović, Kultovi lica kod Srba i Makedonaca, istorijsko-etnografska rasprava, Smederevo, Narodni muzej, 1965.
  52. Arhim. Jovan Radosavljević, Katastig Manastira Blagoveštenja, kod Ovčar Banje – Rukopis sa raznim podacima.
  53. Aleksandar Savić, crkva Ježevica i man. Stejnik, Žički vesnik, 1965.
  54. Mitropolit Mihailo, Pravoslavna Srpska Crkva u knjažestvu Srbiji, Beograd, Državna štamparija, 1874.
  55. A. Kostić, Jedan lep primer, ”Pregledi’, Poluslužbeni organ sveštenstva žičke eparhije, Čačak, IV/1924, br.3 i 4.
  56. Milan Đ. Milićević, Pomenik
  57. Jerej Josif Protić, paroh tijanjski, 1830, sveska sačuvana sa podacima o manastiru Ježevici, u rukopisu.
  58. Hrabak Bogumil, Brojnost sveštenstva i manastira i organizovanost crkve u Srbiji od 1470-1570, Bogorodica Gradačka, u istoriji srpskoga naroda: naučni skup povodom 800 godina Bogorodice Gradačke, Čačak, Narodni muzej, 1993.
  59. Radojko Nikolić iz sela Rtiju, Kamenorezac Radosav Čikiriz, Gornji Milanovac,” Dečje novine”, 1989.
  60. Milan Đ. Milićević, Kneževina Srbija.
  61. Kosta Popović, Crkva ježevička, Licejska, II, Beograd , 1863.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Spomenici kulture u Srbiji - CRKVA SV. NIKOLE (Srpska akademija nauka i umetnosti) (jezik: srpski) (jezik: engleski)
  2. ^ "Vreme", 16. maj 1937

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Јежевица&oldid=27511551”