Manastir Bogorodica Hvostanska
| Manastir Bogorodice Hvostanske | |
|---|---|
 Arheološki radovi na temeljima manastira | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Vrelo |
| Opština | Istok |
| Vreme nastanka | 540./560. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Manastir Bogorodice Hvostanske, takođe poznat i kao Studenica Hvostanska ili Mala Studenica, nekadašnji je srpski prvoslavni manastir iz srednjovekovnog i ranog novovekovnog perioda.[1] U razdoblju od 13. do 17. veka bio je katedralni manastir svetosavske Hvostanske eparhije.[2][3][4] Postradao je za vreme osmanske vlasti, nakon 1690. godine, tako da su od bivših manastirskih zdanja danas sačuvani samo temelji. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Nalazi se na obroncima Mokre Gore, nedaleko od sela Studenice i Vrelo u opštini Istok, 20 km severno od Peći. Najstarija sakralna građevina u kompleksu je trobrodna bazilika iz VI veka, koja se nalazila u sklopu utvrđenog naselja. Prilikom osnivanja autokefalne srpske arhiepiskopije 1219. godine, u Bogorodici Hvostanskoj je bilo smešteno sedište šeste (Hvostanske) od sedam srpskih episkopija i tom prilikom je u manastiru podignuta nova crkva. Vek i po kasnije, 1381. godine pominje se prvi put i kao Hvostanska mitropolija, a kao takva se u izvorima javlja i 1473, 1566. i 1635. godine. Posle Velike seobe Srba 1690. godine, manastir je zapusteo, nakon čega je započelo njegovo propadanje i rušenje.
Tokom narednih vekova, manastirske crkve i prateći objekti su gotovo u potpunosti porušeni, a materijal je iskorišćen u gradnji džamija i kuća u okolnim selima (Vrela, Studenica i Kaličane),[6] ali i obližnjoj Peći, u kojoj je lokalni mutaserif iskoristio kamene ornamente, stubove i njihove kapitele, da bi podigao sebi amam.[7] Krajem 19. veka još uvek su bili vidljivi ostaci manastirskog kompleksa, ali su ih lokalni Turci i Albanci iskoristili za podizanje svojih kula (utvrđenih kuća), tako da ih je početkom 20. veka bilo nemoguće uočiti.[7] Istraživački radovi na kompleksu su obavljeni 1930. godine, a konzervacija pronađenih ostataka je vršena u periodu od 1966. do 1970. godine. Tom prilikom je otkriveno liveno zvono u kome su bile sakrivene dve plaštanice, jedna iz 14. veka, a druga je delo monaha Longina iz 16. veka. Obe se danas nalaze u riznici manastira Pećka patrijaršija.
Krajem 20. veka, episkop raško-prizrenski Artemije je planirao obnovu manastirske crkve i kompleksa, ali se usled NATO agresije na SRJ i dolaska KFORa i UNMIKa u južnu srpsku pokrajinu od toga odustalo.
Oko 50 ari zemljišta na kojem se nalaze temelji manastira i Crkve Bogorodice Hvostanske su januara 2024. ogradili Albanci i postavili informativnu tablu isključivo na albanskom jeziku. Bagerima je prekopana zemlja, poravnat teren i ograđen žicom.[8]
Manastirski kompleks[uredi | uredi izvor]
Prvobitna manastirska crkva je podignuta u 6. veku i imala je osnovu trobrodne bazilike sa narteksom i polukružnom apsidom u kojoj se nalazio relikvijar. Na njenoj severnoj strani, podignuta je jednobrodna kapelica sa narteksom. U trećoj deceniji 13. veka, podignuta je na starim temeljima nova jednobrodna crkva kao sedište Hvostanskog episkopa. Imala je spolja pravougaonu, a iznutra polukružnu oltarsku apsidu. Na njenoj istočnoj strani nalazio se transept, nad crkvom se uzdizala kupola, a uz narteks su postojali paraklisi, po čemu je slična crkvi svetog Spasa u Žiči.
Pored glavne crkve, u manastiru je postojala i jednobrodna crkva sa polukružnom oltarskom apsidom. U sklopu manastira su otkriveni temelji stare trpezarije sa osnovom izduženog pravougaonika koja je takođe posedovala polukružnu apsidu, a pored crkve se nalazilo groblje sa koga su pojedine nadgrobne ploče ugrađene u džamije u okolnim selima Studenica i Vrelo.[7]
Početkom januara 2024. godine, separatističke vlasti Kosova ogradili su temelje manastirskog hrama, a postavili tablu na albanskom jeziku na kojoj piše da je to katolička bazilika. Prethodno je ovaj kao i mnogi drugi objekti Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu, stavljen na listu kosovskih institucija.[9][10]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Srpska arhiepiskopija
- Hvostanska eparhija
- Hvosno
- Metohija
- Istorija Kosova i Metohije
- Srbi na Kosovu i Metohiji
- Spomenici kulture od izuzetnog značaja
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Korać 1976.
- ^ Bogdanović 1981, str. 317-320.
- ^ Janković 1985.
- ^ Janjić 2009, str. 183-194.
- ^ Spomenici kulture u Srbiji - Manastir Bogorodica Hvostanska (Srpska akademija nauka i umetnosti) (jezik: srpski) (jezik: engleski)
- ^ "Vreme", Beograd 5. decembar 1931.
- ^ a b v Vasilije Marković, „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“, Sremski Karlovci 1920.
- ^ Radomirović, Biljana. „Albanci zauzeli i Hvostansku bogorodicu”. Politika Online. Pristupljeno 2024-01-22.
- ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „Temelji srpskog manastira Bogorodica Hvostanska ograđeni, a na albanskom jeziku piše da je to bazilika”. JMU Radio-televizija Vojvodine (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-21.
- ^ „RTS :: Društvo :: Eparhija raško-prizrenska: Zauzimanje ostataka manastira kod Istoka, brisanje istorijskog i duhovnog identiteta Srba”. rts.rs. Pristupljeno 2024-01-22.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Aleksić, Vladimir; Koprivica, Marija (2019). „Teritorijalni obim episkopija Srpske crkve na početku XIII veka”. Crkvene studije. 16 (2): 57—85.
- Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327.
- Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut.
- Janjić, Dragana (2009). „Podaci za istoriju Hvostanske eparhije” (PDF). Baština (26): 183—194.
- Kalić, Jovanka (2013). „Episkopski gradovi Srbije u srednjem veku” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 50 (1): 433—447.
- Koprivica, Marija (2017). „Zapisi i pečati hvostanskih mitropolita u rukopisnoj knjizi Dečanskih hrisovulja”. Natpisi i zapisi. 3: 45—52.
- Korać, Vojislav (1976). Studenica hvostanska. Beograd: Institut za istoriju umetnosti.
- Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century” (PDF). Starinar. 51 (2001): 171—184.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra.
- Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Škrivanić, Gavro A. (1970). „Hvostno u srednjem veku”. Zbornik Filozofskog fakulteta. Beograd. 11 (1): 331—336.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Spomenici kulture u Srbiji - Manastir Bogorodica Hvostanska (Srpska akademija nauka i umetnosti) (jezik: srpski) (jezik: engleski)
- Bogorodica Hvostanska Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. april 2009) (jezik: engleski)
- Religija Srbije (jezik: srpski)
