Manastir Tamnica
| Manastir Tamnica | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Donje Rečane |
| Opština | Kosovska Kamenica |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | manastir |
| Vreme nastanka | 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Priština, kancelarija u Leposaviću |
Manastir Tamnica srednjovekovni je srpski manastir u sastavu Eparhije raško-prizrenske Srpske pravoslavne crkve. Manastirska crkva je podignuta u čast Svete mati Paraskeve na osnovama ranovizantijske bazilike. Najverovatnije potiče iz 14. veka, mada pouzdanih podataka o vremenu kada je podignut nema.[1]
Tokom svog postojanja manastir je više puta pustošen i obnavljan.[2] Zadnji put to je obnovljen; 60-tih i 90-tih godina 20. veka kad je renoviran gornji deo i obnovljena unutrašnjost manstirske crkve.
Najviše naroda u manastiru okuplja se, svake godine 8. avgusta za praznik Svete mati Paraskeve, i za Veliki petak, kada vernici prisustvuju carskim časima.[3]
Položaj i zaštita[uredi | uredi izvor]
Manastir se nalazi na uzvišenju koje dominira iznad sela Donje Rečane, udaljenom 5 km od Kosovske Kamenice, na istoku Kosova i Metohije, Srbija.
Crkva je dugo bila bez krova i svodova, što je dovelo do velikih oštećenja freskodekoracije u unutrašnjosti. Privremena nadstrešnica posstavljena je 1957. godine, a 1968. obavljena su prva arheološka iskopavanja na prostoru hrama. Trenutno brigu o manastiru i njegovoj zaštiti vodi Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture - Priština, kancelarija u Leposaviću.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Manastirska crkva najverovatnije je izgrađena u 14. veku na temeljima ranovizantijske bazilike. Ime je dobila po obližnjoj srednjovekovnoj tamnici, čiji ostaci su u neposrednoj blizini i danas vidljivi. Prema navodima profesora Milorada Filića u kuli pored tamnice, zatvarana je i mučena neposlušna raja.
Poznata je i kao "Rečani" i "Tamnica" ili "Tavnica"- naziv koji je dobila po ruševinama obližnje kule u koju je prema lokalnom predanju zatvarana vlastela koja je pala u nemilost cara Dušana. Međutim, kasnijim arheološkim istraživanjima ustanovljeno je da kula nastala u periodu nakon Dušanove vladavine, u 15. veku, kao i da je najverovatnije korišćena u odbrambene svrhe. Pretpostavlja se da je crkva bila posvećena Svetom Nikoli, na osnovu tragova slikarstva koje se očuvalo u luneti nad ulazom u crkvu. U srpskoj crkvi u Stonom Beogradu (Sekesfehervar) u Mađarskoj, sačuvan je rukopis Molitvenog kanona Presvete Bogorodice, koji je prepisan „rukom igumana Nikodima jeromonaha i jereja Maksima i sve bratije u manastiru Teumnici za vladavine Sulejmana“.[1]
U turskom popisu sa kraja 15. veka, pominje se manastir Svetog Nikole u Hajnovcima; ipak, dosadašnja arheološka iskopavanja nisu otkrila tragove postojanja manastirskog konaka oko hrama, niti se manastirsko imanje pominje u kasnijim turskim defterima, te se pretpostavlja da je manastir ubrzo i opusteo.
Istorija manastira nije detaljno istražena, a na osnovu sačuvanih i rekonstruisanih ostataka zaključeno je da je tokom viševekovnog postojanja više puta pustošen i obnavljan.[4]
Izgled[uredi | uredi izvor]
Manastirski kompleks sastoji se od crkve, zvonika i parohijskog doma. Prepokrivena je krovom na dve vode, na čijem kalkanu se nalazi metalni krst. U crkvu se ulazi kroz dvokrilna drvena vrata sa zapadne strane kroz pripratu, na koju se ranije nastavljao trem. Crkva je zidana ćelijasto, od tesanih kamenih blokova i opeke.
U crkvenoj porti nalazi se i zvonik koji je drvene konstrukcije i parohijski dom. Sa svih strana crkve je nekada bila okružena bedemom, od koga se danas vide samo ostaci.
Istraživanja na području kule sprovedena su 1992. godine, a tri godine kasnije i kula i crkva su iznova istražene i tom prilikom su otkrivena i dva zidana groba u južnom brodu hrama. S obzirom da je onaj u zapadnom delu broda reprezentativniji, i da se u njegovoj blizini nalaze fragmenti ktitorske kompozicije, pretpostavlja se da su upravo u njemu bili pohranjeni ostaci ktitora. O njemu nemamo nikakvih podataka, ali se preme očuvanim delovima njegovog portreta može zaključiti da je bio visoki velikodostojnik koji je mogao nositi titulu despota ili sevastokratora.
Neobične prostorne strukture, crkva se sastoji iz dva broda, severnog, koji je širi i južnog, koji je po svoj prilici imao ulogu nadgrobnog paraklisa. Oba broda se na istočnim krajevima završavaju iznutra polukružnim, spolja poligonalnim apsidama. Crkva je zidana alternacijom kamena i opeke, i po načinu njihovog slaganja, ističu se sličnosti sa Bogorodičinom crkvom u Lipljanu. Fasade obe crkve su ukrašene nizovima od tri arkade jednake visine na bočnim stranama, a kako se nalaze u relativnoj blizini i kako su obe sagrađene na ostacima ranijih vizantijskih bazilika, postoji pretpostavka da je "Tamnica" rađena upravo po uzoru na lipljansku crkvu. Takođe, postoji i mogućnost da su isti graditelji zaslužni za obe crkve.
- Spoljašnji izgled crkve
-
Južnozapadna fasada -
Južna fasada -
Južnoistočna fasada -
Freskodekoracija[uredi | uredi izvor]
Unutrašnjost crkve bila je freskopisana. Od nekadašnje freskodekoracije sačuvani su samo ostaci pojedinih fresaka, uglavnom predstave stojećih figura svetitelja. U crkvi se nalazi i oslikani drveni ikonostas novijeg datuma.
- Deo freskodekoracije crkve
-
Živopis matrijah Sara -
Živopis prrorok Melhisedeh -
Živopis Proroci Melhisedeh i Samuilo
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Tamnice Monastery, Serbia – Manastir Tamnice, Srbija”. Myrela (na jeziku: srpski). 2020-12-21. Pristupljeno 2023-12-17.
- ^ a b „Manastir Tamnica”. SANU, Spomenici kulture Srbije. Pristupljeno 11. 9. 2016.
- ^ „Manastir Tamnica: Svetionik za Srbe iz kameničkog kraja”. Kossev.info, 30. jul 2016. Arhivirano iz originala 2. 10. 2016. g. Pristupljeno 30. 9. 2016.
- ^ S. Mileusnić, Vodič kroz manastire u Srbiji, Beograd, 1995.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Manastir Tamnica na Vikimedijinoj ostavi
- „Manastir Tamnica — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- (jezik: srpski) Manastir Tamnica (Kamenica) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. oktobar 2016) (Databaza SRK)
