Marko Nikezić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
marko nikezić
Marko Nikezić
Lični podaci
Datum rođenja(1921-06-13)13. jun 1921.
Mesto rođenjaBeograd, Kraljevina SHS
Datum smrti6. januar 1991.(1991-01-06) (69 god.)
Mesto smrtiBeograd, Srbija, SFR Jugoslavija
Profesijadiplomata
Porodica
SupružnikEmilija Jakšić-Nikezić;
Zora Bogićević-Nikezić
Delovanje
Član KPJ od1940.
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
SlužbaNOV i PO Jugoslavije
1941 — 1945.
Ambasador FNRJ u Egiptu
Period1953 — 1956.
PrethodnikMilan Ristić
NaslednikJosip Đerđa
Ambasador FNRJ u Čehoslovačkoj
Period1956 — 1958.
PrethodnikIvo Vejvoda
NaslednikJakša Petrić
Ambasador FNRJ u SAD
Period1958 — 1962.
PrethodnikLeo Mates
NaslednikVeljko Mićunović
Savezni sekretar
za inostrane poslove SFRJ
Period1965 — 1968.
PrethodnikKoča Popović
NaslednikMišo Pavićević v.d.
Predsednik CK SK Srbije
Period1968 — 1972.
PrethodnikPetar Stambolić
NaslednikTihomir Vlaškalić
Odlikovanja
Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem Orden za hrabrost
Partizanska spomenica 1941.
Marko Nikezić u poseti Pnom Penu, 1968. godine

Marko Nikezić (Beograd, 13. jun 1921 — Beograd, 6. januar 1991) bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe, diplomata i društveno-politički radnik SR Srbije.

U periodu od 1965. do 1968. godine obavljao je funkciju Saveznog sekretara za inostrane poslove SFRJ. Od 1968. bio je predsednik Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije, da bi 26. oktobra 1972. godine, pod optužbom za „anarho-liberalizam“, bio smenjen.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođen je 13. juna 1921. godine u Beogradu, od oca Petra Nikezića (1890—1967) i majke Francuskinje, Suzan Depre (franc. Suzanne De Pré; 1895—1977). Imao je mlađu sestru Mariju Nikezić (1925—2002), koja će nakon rata završiti studije medicine i predavati na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Nikezićev otac, poreklom iz Bara, veteran je Prvog svetskog rata i borbi na Skadru. Preko Albanije i Egipta otišao je za Sjedinjene Američke Države i prikupljao dobrovoljce za učešće u ratu. Izvestan period 1917. godine proveo je u Rusiji, potom je radio za kompaniju „Standard Oil” u Americi. Tokom Drugog svetskog rata dva puta je hapšen i, sa suprugom i ćerkom, odvođen u Banjički logor, ali je iz njega oba puta pušten. Govorio je sedam stranih jezika i bio sa jakim poslovnim vezama širom sveta. Zajedno sa Sinišom Stankovićem, kao član Odbora Narodnooslobodilačkog fronta Beograda, dočekao je domaće i sovjetske oslobodioce. Nakon rata je bio službenik Ministarstva inostranih poslova FNRJ, odnosno Saveznog sekretarijata za inostrane poslove (SSIP), i bio je trgovinski izaslanik u Kairu i Vašingtonu. Penzionisan je 1955. godine.[1] Imao je snažan uticaj na Nikezićevo odrastanje i pružio mu prva znanja o radničkom pokretu, Sovjetskom Savezu i umetnosti.[2][3]

Prvi Nikezićevi radovi umetničkog karaktera potiču iz vremena njegovog srednjoškolskog obrazovanja, 1937. godine, a razvijao se pod uticajem Rista Stijovića, koji mu je bio i privatni učitelj vajarstva. Govorio je francuski, engleski i ruski jezik, a imao je dobro razumevanje nemačkog jezika.[4]

Nakon što je jedan razred završio u Zagrebu, Marko Nikezić je osnovnu školu i Treću mušku gimnaziju završio u Beogradu.[4] Kao đak gimnazije, bio je član literarne družine „Javor”. Maturirao je 1939. godine i upisao studije arhitekture na Tehničkom fakultetu Beogradskog univerziteta, gde je studirao do 1941. godine. Tokom studija bio je aktivan u redovima komunističke omladine i studentskog revolucionarnog pokreta. Član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) postao je 1939. godine. U članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) primljen je 1940. godine. Kako mu nakon rata nije dozvoljeno da nastavi studije arhitekture, kasnije je, kao ambasador FNRJ u Egiptu, upisao studije istorije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, ali ih iz privatnih razloga nije završio.[5][6]

Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor]

Učesnik je Narodnooslobodilačke borbe od 1941. godine. Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941, Nikezić se nalazi na mestu člana Mesnog komiteta SKOJ-a, da bi juna iste godine prešao u ilegalu. Oktobra meseca je poslat po nalogu KPJ, u svojstvu člana Okružnog komiteta SKOJ-a, na rad u Šumadiju, ali je nedugo potom vraćen u Beograd, gde preuzima rukovodstvo nad Rejonskim komitetom SKOJ-a za Bulbulder.[7]

Od februara 1942. godine delovao je na području Zemuna, najpre kao član, a potom i kao sekretar Sreskog komiteta KPJ za Zemun, pod ratnim nadimkom Cvikeraš. Ustaška policija je preduzela više hapšenja i saslušanja kako bi otkrili ko se krije iza tog nadimka, ali bez uspeha. Godine 1943. Nedićeva policija je raspisala poternicu za studentom Markom Nikezićem („odgovara zbog komunizma“), ne povezujući ga sa njegovim ratnim nadimkom. Bio je ucenjen na 10.000 okupatorskih maraka. Od zime 1943. nalazio se u kući Leposave i Drage Jovičić u selu Popoviću, kod Sopota.

U vreme njegovog ilegalnog rada u Zemunu, Nikezić je formirao doživotna prijateljstva sa Mirkom Tepavcem, Brankom Pešićem i Pal Šotijem. U to vreme, upoznao se sa Emilijom Jakšić, zvanom Cuca, čije je spasavanje iz Zemunske bolnice Nikezić kasnije organizovao, nakon što je 1942. uhapšena. U svojim sećanjima koje je beležio novinar Aleksandar Nenadović, Mirko Tepavac je istakao kako Nikezić „nije gradio samo organizovan pokret od par stotina skojevaca, te još toliko pomagača, već je bio angažovan na razvoju kulture gerilske borbe i političkog ponašanja u uslovima ilegalnog rada i gerilske borbe.”[8]

Posleratni period[uredi | uredi izvor]

Nakon što je oslobođen Beograd, 1944. godine, Nikezić je postao potpredsednik Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Beograda, i na tom mestu ostao do 1949, u vreme dok je njegov predsednik i de fakto gradonačelnik bio Ninko Petrović. Godine 1945. postaje organizacioni sekretar Okružnog komiteta KPJ za Beograd, čiji je član prethodno bio od 1943, dok je u periodu od januara 1950. do decembra 1952. godine obavljao dužnost sekretara Gradskog komiteta KPJ u Beogradu.[9]

U diplomatskoj službi je bio od 1952. do 1968. godine. Najpre je bio na funkciji ambasadora u Egiptu (1953—1956), Čehoslovačkoj (1956—1958) i Sjedinjenim Američkim Državama (1958—1962). Zamenik Saveznog sekretara za inostrane poslove SFRJ, Koče Popovića, bio je od 1962. do 1965. godine. Na funkciji Saveznog sekretara za inostrane poslove SFRJ bio je od 23. aprila 1965. do 25. decembra 1968. godine. Za člana Centralnog komiteta SKJ biran je na Sedmom i Osmom kongresu SKJ.

Godine 1968. postavljen je na funkciju predsednika Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije,[10] koju je obavljao do 26. oktobra 1972. godine, kada je, zajedno sa Latinkom Perović, pod optužbom za „anarho-liberalizam“, smenjen. Tada se povlači iz političkog života, odlazi u prevremenu penziju (u aprilu 1974. biva isključen iz SKJ, o čemu ga obaveštava Milan Milutinović, predsednik Opštinskog komiteta Saveza komunista Vračara[11]) i posvećuje svojoj velikoj ljubavi — umetnosti.[12][13] Odabrao je da ne piše o svojoj političkog karijeri i da se fokusira na vajarski rad.[14]

Preminuo je posle teške bolesti, u Zemunskoj bolnici u Beogradu, 6. januara 1991. godine. Kremiran je i sahranjen na Novom groblju u Beogradu. Na komemoraciji koju je organizovao Savezni sekretarijat za inostrane poslove SFRJ, govorio je Budimir Lončar, Savezni sekretar za inostrane poslove SFRJ, dok je na ispraćaju 9. januara govor održao Mirko Tepavac.[15]

Nakon njegove smrti, od 19. do 26. aprila 1993. godine, Muzej grada Beograda organizovao je izložbu od 125 Nikezićevih skulptura u konaku knjeginje Ljubice, da bi u intervalu od 20. oktobra do 1. novembra 1998. godine bila organizovana i održana izložba u Zemunu, u organizaciji Kluba vazduhoplovstva i Muzeja grada Beograda.[15]

Godine 2003. je u izdanju Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji pripremljena i objavljena njegova knjiga Srpska krhka vertikala.[16]

Ženio se dva puta. Najpre sa Emilijom Jakšić, partizankom i društveno-političkom radnicom, koja je poginula u saobraćajnoj nezgodi kod Obrenovca, 1949. godine. Njegova druga supruga bila je Zora Bogićević, takođe učesnica NOB-a, posle rata modni kreator i direktor Centra za savremeno odevanje.[17][18] Imao je dva sina iz prvog braka, Branka i Zorana.[19]

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem i Orden za hrabrost.

Vidite još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Žarković 2021, str. 5.
  2. ^ Perović 2022, str. 71.
  3. ^ Marko Nikezić, poraženi modernizator („P.U.L.S.E”)
  4. ^ a b Perović 2022, str. 9.
  5. ^ Perović 2022, str. 73.
  6. ^ Perović 2022, str. 77.
  7. ^ Perović 2022, str. 74.
  8. ^ Perović 2022, str. 75.
  9. ^ Perović 2022, str. 76.
  10. ^ Evropa, Đorđe MančevPredsednik Berlinskog centra za individualističku misao-BCIT i Programski menadžer u Ajn Rend centru (2020-09-21). „Liberalizam za vreme Tita – važno je zvati se Latinka”. Talas.rs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-28. 
  11. ^ Perović 2022, str. 10.
  12. ^ Perović 2022, str. 90.
  13. ^ Perović 2022, str. 92.
  14. ^ d.o.o, cubes. „"Dosije srpski liberali": Kako je Srbija 1972. propustila prvu i poslednju šansu da krene napred - Nedeljnik”. https://www.nedeljnik.rs/ (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-28.  Spoljašnja veza u |website= (pomoć)
  15. ^ a b Perović 2022, str. 94.
  16. ^ Nikezić, Marko; Perović, Latinka (2003). Srpska krhka vertikala (na jeziku: engleski). Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. ISBN 978-86-7208-074-2. 
  17. ^ Žene Srbije u NOB 1975.
  18. ^ Nedović: Žene borci i saradnici 2010.
  19. ^ O Baru je riječ: Bratstvo Nikezić iz Bara („Jedro”)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Marko Nikezić na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Марко_Никезић&oldid=27169737”