Menahem Begin

Menahem Begin
Menahem Begin u SAD, 1978. godine
Lični podaci
Datum rođenja	(1913-08-16)16. avgust 1913.
Mesto rođenja	Brest, Ruska Imperija, sada Belorusija
Datum smrti	9. mart 1992.(1992-03-09) (78 god.)
Mesto smrti	Tel Aviv, Izrael
Univerzitet	Univerzitet u Varšavi
Politička karijera
Politička stranka	Likud, Gahal, Herut
Mandati Premijer Izraela 21. jun 1977 — 10. oktobar 1983. Prethodnik Jicak Rabin Naslednik Jicak Šamir

Menahem Begin (hebr. מְנַחֵם בֵּגִי‎; Brest, 16. avgust 1913 — Tel Aviv, 9. mart 1992) bio je 6. izraelski premijer od maja 1977. do 1983. godine. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir. Pre izraelskog sticanja nezavisnosti, Begin je bio vođa cionističke militantne organizacije Irgun. Begin je 1. februara 1944. proglasio ustanak protiv britanske prinudne uprave. Odgovoran za postavljanje bombe u jerusalimski hotel Kralj David, koji je u to vreme bio britansko administrativno i vojno sedište, i tada je ubijena 91 osoba. Izabran je u prvi saziv Kneseta, kao predsednik Heruta, stranke koju je sam osnovao, protiveći se vladi laburista i načinu uspostavljanja Izraela, i time je ostao na političkoj margini. Bio je u opoziciji u 8 uzastopnih saziva (osim u vreme vlade nacionalnog jedinstva tokom Šestodnevnog rata), ali je postajao prihvatljiviji za politički centar. Njegova pobeda na izborima 1977. i izbor za premijera je okončao trodecenijsku dominaciju Laburističke partije.

Njegov najveći doprinos izraelskoj državi je postizanje prvog mirovnog sporazuma sa Egiptom, zbog čega je sa egipatskim predsednikom Anvarom el Sadatom podelio Nobelovu nagradu za mir 1978. Vrativši Egiptu teritorije okupirane tokom Šestodnevnog rata, Begion je neutralisao egipatsku opasnost po Izrael. Begin je kasnije tokom svog mandata promovisao ugradnju jevrejskih naselja u Judeji i Samariji i u pojasu Gaze, odobrio bombardovanje iračke nuklearna elektrane Ozirak i invaziju Libana 1982. Zbog političke izolacije usled invazije Libana i hiperinflacije, podrška Beginu je opala. Ostavku je podneo u oktobru 1983. i povukao se iz političkog života.

Biografija

Begin je rođen u Brest-Litovsku, tada još uvek delu carske Rusije, koji je bio deo Poljske od 1919. do 1939. a danas je deo Belorusije i poznat je pod imenom Brest. Od 1939. bio je vođa cionističke organizacije Betar. Od 1940. do 1941. je bio u zatvoru u Sovjetskom Savezu. 1941, nakon puštanja na slobodu po Sporazumu Sikorski-Majski, je stupio u poljsku (Andersovu) armiju, ali je nezvanično otpušten iz te armije zajedno sa mnogim drugim jevrejskim vojnicima.

Begin se tada preselio u Britansku Palestinu, gde je ubrzo postao poznat kao žestok kritičar glavne struje cionizma, i pristalica radikalnijeg revizionističkog cionizma. 1942. je stupio u Irgun (poznat i kao Ecel) i 1947. postao njegov vođa. Bio je odgovoran za postavljanje bombe u jerusalimski hotel Kralj David, koji je u to vreme bio britansko administrativno i vojno sedište, i tada je ubijena 91 osoba. 1948. je bio u centru afere oko prebacivanja Irgunovog oružja u Izrael, što se završilo potapanjem broda Altalena u paljbi koju je naredio premijer David Ben-Gurion.

Irgun je zajedno sa podzemnom grupom Lehi, (poznatom i pod imenom „Surova banda"), široko osuđivalo veliki broj Jevreja, posebno Ben-Gurion, kao terorističke organizacije. Ubrzo nakon formiranja države Izrael su raspuštani od strane izraelske vlade.

Godine 1948, Begin je osnovao desničarsku političku partiju, Herut, koja je kasnije postala znatno veća partija, Likud. Između 1948. i 1977, pod Beginom, činila je glavnu opoziciju dominantnoj Izraelskoj laburističkoj partiji u Knesetu (izraelski parlament).

Godine 1977, Begin je postao 6. premijer Izraela, i prvi koji nije bio iz Laburističke partije. Godine 1979, Begin je potpisao Izraelsko-egipatski mirovni sporazum sa Anvarom el Sadatom. Po tom sporazumu, Izrael je predao poluostrvo Sinaj Egiptu. Ovo je značilo i rušenje svih izraelskih naselja u ovoj zoni (uključujući grad Jamit). Begin se suočio sa snažnom unutrašnjom opozicijom ovom potezu, što je dovelo do podele u njegovom Likudu.

Godine 1981, Begin je naredio bombardovanje iračkog nuklearnog reaktora Ozirak/Tamuz. Ubrzo potom, Begin je istakao: „Ni po koju cenu nećemo dozvoliti neprijatelju da razvije oružja za masovno uništenje protiv naroda Izraela.“ Ova promena u izraelskoj nuklearnoj politici je danas poznata kao Beginova doktrina.

Godine 1982, Beginova vlada je izvršila invaziju na Liban, ističući potrebu da se PLO odbaci izvan raketnog dometa izraelske severne granice. Ovim je započelo izraelsko angažovanje u južnom Libanu, koje je trajalo tri godine (uz ograničeno izraelsko prisustvo u Libanu nastavljeno do 2000). Prema reporteru Haareca, Uziju Benzimanu, tadašnji ministar odbrane, Arijel Šaron je obmanuo Begina u vezi sa svrhom ovog rata, i produžio ga bez dozvole. Šaron je tužio Haarec i Benzimana 1991. i suđenje je trajalo 11 godina, tokom kojih je jedan od najznačajnijih trenutaka bilo svedočenje Benija Begina, Menahemovog sina, u prilog odbrane. Šaron je izgubio parnicu.[1].

Begin se povukao i penzionisao u avgustu 1983, duboko razočaran i u depresiji zbog rata, suprugine smrti, i svoje bolesti. Umro je u Jerusalimu 1992.

Februara 2005. Begin je izabran za „najvećeg izraelskog vođu“ sa 32,8% glasova.

Dela

• Ustanak (The Revolt). ISBN 978-0-8402-1370-9.
• Bele noći: Priča zatvorenika u Rusiji (White nights: The story of a prisoner in Russia). ISBN 978-0-06-010289-0.

Spoljašnje veze

• Centar za Beginovo zaveštanje
• Sporazum u Kemp Dejvidu
• Upozorenja hotela Kralj Dejvid
• Masakr u hotelu Kralj Dejvid
• Irgun veb-strana
• 1948. pisma nekih eminentnih Jevreja Njujork tajmsu
• Uvodni članak umrlice Menahema Begina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. maj 2008)
• Beginova biografija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. avgust 2004), Nobelova fondacija

Prethodio mu je: Jicak Rabin

Premijer Izraela (1977-1983)

Nasledio ga je: Jicak Šamir