Revidirani julijanski kalendar
Revidirani julijanski ili Novojulijanski kalendar, Meletijin kalendar, poznat još i kao Trpkovićev i Milankovićev kalendar, uopšteni je naziv za usvojenu redakciju novog kalendara na svepravoslavnom Kongresu na čelu sa vaseljenskim patrijarhom Meletijem IV održanim u Carigradu 1923. godine, a koja je predložena od Milutina Milankovića, tada profesora nebeske mehanike na Beogradskom Univerzitetu.[1] Verifikaciju ove odluke su izvršili pojedini Sinodi pravoslavnih crkava, dok su je druge odložile zbog složenih versko-političkih okolnosti u njihovim zemljama. Kalendar se kao građanski kalendar ne nalazi u zvaničnoj upotrebi ni u jednoj državi u svetu. Novi kalendar su prihvatile Carigradska, Aleksandrijska, Antiohijska, Grčka, Kiparska, Rumunska, Albanska, Bugarska pravoslavna crkva[2] i Pravoslavna crkva Ukrajine .[3] Smatra se da danas oko 50 miliona vernika u svetu koristi Novojulijanski kalendar.[4]
Kalendarsko pitanje[uredi | uredi izvor]
Nakon Prvog svetskog rata ukazala se potreba da se izvrši reforma julijanskog kalendara, koji je bio u upotrebi u pravoslavnim crkvama i državama, a na kojoj je insistirao patrijarh Meletij sa namerom da svi hrišćani praznuju u isto vreme Božić. S tim u vezi patrijarh je sazvao pravoslavni Sabor u proleće 1923. godine kako bi se rešilo ovo značajno pitanje.[5]
Julijanski kalendar[uredi | uredi izvor]
Julijanski kalendar je uveo rimski car Gaj Julije Cezar 46. godine pre n. e, koji je kasnije nazvan po njemu, a pod uticajem helenističke (grčke) kraljice Egipta, Kleopatra VII, čija je prestonica bila Aleksandrija, a po matematičkom obrascu astronoma iz tog grada, Sosigena. Prema julijanskom kalendaru godina traje 365 dana, ali je svaka četvrta godina prestupna i iznosi 366 dana. Iz Sosigenovog obrasca proizilazi da je dužina godine 365,25 dana ili 365 dana i 6 časova. Ovakva godina je duža od tropske, koja služi za određivanje promene godišnjih doba. Razlika između tropske (solarne ili sunčane) godine i julijanskog kalendara iznosi 11 minuta i 14 sekundi. Ova razlika naraste na jedan dan nakon svakih 128 godina, ili tri dana za 400 godina. Značajna novina koja je tada bila uvedena je proslava Nove godine 1. januara za razliku od prethodne proslave 25. marta (prolećna ravnodnevnica) u Rimskom carstvu.
Koncepcija kalendara[uredi | uredi izvor]
Julijanski kalendar je sadržavao dva krupna nedostatka: za godinu je uzimano da ima 365 i 1/4 dana kao i da 235 lunarnih meseci predstavlja tačno 19 solarnih godina. Milanković je svoj kalendar bazirao na anuliranju tadašnje razlike julijanskog i gregorijanskog kalendara od 13 dana, čime je kalendar doveden na isti datum kao gregorijanski. Problem prestupnih godina rešio je tako, što prestupne godine mogu biti one koje su deljive sa 4 bez ostatka, a sekularne godine biće samo onda prestupne ako njihov broj vekova, kada se podeli sa 9 daje ostatak 2 ili 6. Sve ostale sekularne godine su proste, što daje potpunu preciznost kalendara do 2.800. godine.
Ovako koncipiran Milankovićev kalendar je trebalo korigovati tek posle 28.800 godina. Do danas, iako je u suštini prihvaćen na Svepravoslavnom kongresu 30. maja 1923. godine u Carigradu, Milankovićev kalendar nije primenjen.
Zaključci carigradskog kongresa[uredi | uredi izvor]
- Trinaest dana treba dodati na julijanski kalendar. Oni predstavljaju akumuliranu razliku u računanju vremena od ekumenskog Sabora održanog u Nikeji 325. godine.
- Crkveni praznici koji padaju u dane između 1. i 14. oktobra, a koji su izostavljeni iz kalendara, slaviće se svi 14. oktobra, ako nadležni sveštenik ne predloži drugačije.
- Svi meseci u godini imaće isti broj dana i ubuduće kao i do tada. Februar će imati 28 dana u prostoj godini, a 29 dana u prestupnoj.
- Kao i ranije i dalje će postojati dve vrste godine: prosta (neprestupna) sa 365 dana i prestupna sa 366 dana. Prestupna će biti svaka četvrta godina, odnosno ona koja je deljiva sa brojem 4 bez ostatka.
- Izuzetak od pravila su sekularne (vekovne) godine: Sekularne ili godine stoleća (one koje se završavaju sa 00 na kraju) biće prestupne samo ako broj vekova podeljen sa brojem 9 daje ostatak 2 ili 6. Drugim rečima, ako broj godina podeljen sa 900 daje ostatak 200 ili 600, ta godina će biti prestupna (2000, 2400, 2900, 3300, 3800, itd.). Ostale su proste (2100, 2200, 2300, 2500, 2600, 2700, 2800, 3000, 3100, 3200, 3400, 3500, 3600, 3700 itd.).
- Fiksni svetovni praznici zadržaće datume koje su imali i do tada.
- Pokretni praznici zavisiće od datuma Vaskrsa. U saglasnosti sa kanonskim odredbama, Vaskrs će se slaviti prve nedelje posle punog Meseca posle prolećne ravnodnevnice.
- Uskršnji pun Mesec biće određen astronomskim proračunom, koji za reper uzima meridijan koji prolazi kroz kupolu Hristovog hrama u svetom gradu Jerusalimu.
- Vaseljenski patrijarh zahtevaće od Petrograda, Atine, Beograda i Bukurešta da izračunaju dugoročnu tabelu kada pada Vaskrs i dužni su je dati svim ostalim pravoslavnim crkvama.
- Ova reforma julijanskog kalendara ne može ni na koji način biti smetnja za kasnije promene koje mogu biti učinjene od drugih hrišćanskih crkava.
Rad na kalendaru[uredi | uredi izvor]
Milanković je na kalendaru počeo da radi 1923. godine, kada je bio pozvan u Ministarstvo vera, gde mu je ministar Ljubomir Jovanović predočio inicijativu za promenu kalendara, poteklu od vaseljenskog patrijarha Meletija IV. Zbog raskoraka u kalendarima hrišćanskih crkava svi veliki verski praznici slavljeni su dva puta, što je unosilo kulturnu pometnju i stvaralo privredne gubitke i u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Trebalo je da Milanković, kao delegat uz mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića, potonjeg patrijarha, učestvuje na pravoslavnom kongresu i tamo izloži predlog reforme koji je odobrio Sinod Srpske pravoslavne crkve. Autor proračuna predloga bio je srednjoškolski profesor matematike Maksim Trpković.
Milutin Milanković je i ovaj projekat temeljno planirao. Prikupio je svu raspoloživu literaturu o kalendarima i posebno brižljivo proučio Trpkovićev predlog. Reforma koju je predložio u Carigradu jednoglasno je usvojena, a on je po povratku u Beograd primio zahvalnicu patrijarha Meletija.
Dogmatska pitanja[uredi | uredi izvor]
Reforma kalendara podrazumevala je dva pitanja. Prvo je bilo prevazilaženje razlike u vremenu koja je između julijanskog kalendara i tačnog sunčanog vremena narasla od Nikejskog sabora 325. godine, kada je kalendar usvojen. Takođe, trebalo je definisati interkalaciono pravilo za utvrđivanje prestupnih godina kojima se podešava trajanje kalendarske godine.
Drugo pitanje, posebno važno za Crkvu, bilo je utvrđivanje datuma Vaskrs i drugih pokretnih verskih praznika koji od njega zavise.
Kanonske odredbe crkve nalažu proslavu Vaskrsa u prvu nedelju posle punog Meseca iza prolećne ravnodnevice. Međutim, datume Mesečnih mena, a time i Vaskrsa i pravoslavna i katolička crkva određuju računom epakta, zasnovanom na takozvanom Metonovom krugu.
„Zašto se, pri odredbi tih mena, pridržavati Metonovog kruga koji nije nikakva hrišćanska odredba, kada se one mogu tačno predskazati astronomskim računom”, upitao se profesor nebeske mehanike, Milanković, pa je uz odobrenje Kongresa zamenio epaktni račun astronomskim.
Tako je u tekstu konačne odluke Kongresa o reformi kalendara zapisano da će se pashalni puni Mesec određivati na osnovu astronomskih proučavanja, uzimajući uvek u obzir ostvarene napretke nauke. Datum Vaskrsa određivaće se uvek prema vremenu svetog grada Jerusalima. Carigradska patrijaršija umoliće zvezdarnice ili katedre nebeske mehanike univerziteta u Atini, Beogradu, Bukureštu i Pulkovi (Petrogradu), da izrade dugoročne pashalne tablice koje će saopštiti svim pravoslavnim crkvama.
Kalendar su, potom, primenile samo grčka, rumunska, carigradska i aleksandrijska crkva. Milanković je zabeležio da je Arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve septembra 1923. u Sremskim Karlovcima u principu usvojio novi kalendar, ali je sprovođenje odloženo za vreme „kada reformisani kalendar prihvate i primene i sve ostale pravoslavne crkve“.[6]
Preciznost u odnosu na ostale kalendare[uredi | uredi izvor]
| Kalendar | Autor i godina nastanka: | Odstupanje u odnosu na astronomsku godinu |
|---|---|---|
| Julijanski | Sosigen iz Aleksandrije, 45. p. n. e. | 11 minuta i 14,75 sekundi |
| Persijski | Omar Hajam, 1079. g. | 20,20 sekundi |
| Gregorijanski | Luiđi Lilio, 1582. g. | 26,75 sekundi |
| Reformisan julijanski | Maksim Trpković i Milutin Milanković 1900—1923. g. | 2,75 sekundi |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Uloga Srbije u reformi julijanskog kalendara, pristupljeno 30. maja 2013.
- ^ Kalendarsko pitanje, Peščanik, Radmila Radić 2011
- ^ PCU z 1 veresnя pereйde na noviй kalendar. Koli bude Rіzdvo, Pokrova, Mikolaя? - Ukraїnsьka Pravda, 24/05/2023
- ^ Monografija Srbi i kalendarsko pitanje
- ^ Sporno kalendarsko pitanje
- ^ KALENDARSKO PITANjE
