Ministarska reforma

Ministarska reforma (rus. Министерская реформа) podrazumijeva značajnu reformu državnih organa Ruske Imperije koju je izvršio imperator Aleksandar I Pavlovič na početku 19. vijeka.

Ministarstva

Na osnovu Proglasa o osnivanju ministarstava (rus. Манифест Об учреждении министерств) od 8. septembra 1802. osnovano je osam ministarstava. Oni su zamijenili nekadašnje kolegijume iz doba Petra Velikog. Zatim, dužnost ministra pravde je sjedinjena sa dužnošću general-prokurora. Svaki ministar je bio odgovoran za resor kojim je rukovodio. Na kraju godine podnosio je pismeni izvještaj imperatoru preko Praviteljstvujuščeg senata.

Osnovana su sljedeća ministarstva: Ministarstvo inostranih poslova, Ministarstvo vojnih kopnenih snaga, Ministarstvo pomorskih snaga, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo finansija, Ministarstvo pravde, Ministarstvo trgovine i Ministarstvo narodne prosvjete.

Donošenjem Proglasa o opštem uređenju ministarstava (rus. Манифест об Общем учреждении министерств) od 25. juna 1811. završena je ministarska reforma, po predlogu Mihaila Speranskog. Utvrđena su sljedeća ministarstva i glavne uprave: Ministarstvo inostranih poslova, Ministarstvo vojno, Ministarstvo pomorsko, Ministarstvo finansija, Državna blagajna, Revizija državnih računa, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo narodne prosvjete, Glavna uprava saobraćaja, Ministarstvo pravde, Ministarstvo policije i Glavna uprava duhovnih poslova raznih vjeroispovijesti.

Na čelu resora su stajala lica koja je postavljao imperator, a nosili su zvanje ministra, glavnog direktora ili glavnog upravnika. Jedno ministarstvo je bilo organizaciono podijeljeno na departmane, Savjet ministra, Opštu sjednicu odjeljenja, Kancelariju ministra i posebne ustanove. Departmani su se dijelili na odjeljenja, a odjeljenja na stolove. Njima su upravljali direktori, načelnici odjeljenja i stolonačelnici.

Ministre i zamjenike ministara je imenovao i razrješavao neposredno imperator, dok je direktore departmana i direktore kancelarija ministara postavljao na predlog ministara. Načelnike odjeljenja su imenovali i razrješavali ministri na predlog direktora, uz potvrdu imperatora. Svi ovi činovnici su polagali zakletvu pred Praviteljstvujuščim senatom.

Reforma državnih organa

Državni savjet

Glavni članak: Državni savjet Ruske Imperije

Imperator Aleksandar I Pavlovič je 1801. ustanovio Stalni savjet (rus. Непременный совет) kao najviši savjetodavni organ. Sastojao se od 12 dostojanstvenika. Nakon osnivanja ministarstava i Komiteta ministara njegov značaj je opao.

Konačno, 1810. preuređen je u Državni savjet. Sastojao se iz Opšte sjednice i četiri departmana. Ustanovljena je i Državna kancelarija, a za njenog državnog sekretara je postavljen Mihail Speranski. Položaj državnog sekretara je bio jednak položaju ministra. Pri Državnom savjetu je osnovana Komisija sastavljanja zakona i Komisija molbi.

Predsjednika Državnoga savjeta je postavljao i razrješavao imperator iz reda njegovih članova. U sastav Državnog savjeta su ulazili svi ministri i velikodostojnici, koje je imenovao imperator.

Državni savjet nije donosio zakone, nego je bio samo savjetodavni organ pri pretresanju zakona. Njegov zadatak je bio centralizovati zakonodavstvo, obezbijediti jednoobraznost pravnih normi, i ne dopuštati protivrečja u zakonima.

Praviteljstvujušči senat

Glavni članak: Praviteljstvujušči senat

Imperator Aleksandar I Pavlovič je 8. septembra 1802. godine potpisao Ukaz o pravima i obavezama Senata koji je utvrdio organizaciju Senata i definisao njegov odnos prema drugim najvišim organima. Senat je proglašen za vrhovni organ, koji je bio nosilac upravne, sudske i kontrolne vlasti. Imao je pravo da stavi prigovor na donesene zakone, ukoliko su oni protivrječili drugim zakonima.

Sveti sinod

Glavni članak: Sveti praviteljstvujušči sinod

Reformama se podvrgao i Sveti sinod, čiji su članovi bili najviši crkveni jerarsi — mitropoliti i arhijereji, ali je na čelu Sinoda stajao građanski činovnik sa zvanjem ober-prokurora. Pri Aleksandru I Pavloviču više se nisu okupljali predstavnici višeg sveštenstva, nego su se pozivali na zasjedanja Sinoda po izboru ober-prokurora, koji je dobio znatno veća prava.

Reformski predlozi

Dana 12. jula 1810. objavljen je Proglas o podjeli državnih poslova na posebne uprave po predlogu Speranskog.

Na kraju 1808, Aleksandar I je zadužio Speranskog da pripremi plan državnih reformi Rusije. U oktobru 1809. projekat pod nazivom Uvod k zborniku državnih zakona bio je predstavljen caru.

Zadatak plana je bio modernizovati državnu upravu putem uvođenja buržoaznih normi i formi: „U cilju očvršćavanja samodržavlja i čuvanja staleškog ustrojstva“.

Staleži:

1. plemstvo ima građanska i politička prava;
2. srednji stalež ima građanska prava (pravo na pokretnu i nepokretnu imovinu, slobodu rada i pravo zastupanja pred sudom) — trgovci, zanatlije, državni seljaci;
3. narod radni nema političkih ni građanskih prava — spahijski seljaci, radnici i kućne sluge.

Podjela vlasti:

• Zakonodavni organi (Državna duma, gubernijske dume, okružne dume i opštinske dume)
• Izvršni organi (ministarstva, gubernijske uprave, okružne uprave i opštinske uprave)
• Sudski organi (Praviteljstvujušči senat, gubernijski sudovi, okružni sudovi i opštinski sudovi).

Izbori — četverostepeni sa biračkim imovnim cenzusom za: spahije-zemljoposednike i višu buržoaziju

Pri imperatoru osniva se Državni savet. Imperator zadržava svu svoju vlast:

• sazivi Državne dume imperator može prekinuti ili raspustiti, i naznačiti nove izbore. Državna duma bi bila kao predstavnički organ pri imperatoru.
• ministre imenuje i razrešava imperator
• sastav Senata određuje imperator

Projekt je izazvao reakciju senatora, ministara i drugih viših dostojanstvenika i Aleksandar I je rešio da ne realizuje projekt.

• 1. januara 1810 — bio je osnovan Državni savet po planu Speranskog.
• 12. jula 1810. i 25. juna 1811 — reformisana su ministarstva.

Početkom 1811. predstavljen je nacrt reforme Senata, a u junu se pretresao u Državnom savjetu. Predloženo da se Senat reformiše u dva organa: „Senat upravni“ (dotadašnji Komitet ministara — ministri sa njihovim zamjenicima i načelnici glavnih uprava) i „Senat sudski“ (podijeljen na četiri odjeljenja u glavnim sudskim okruzima: Sankt Peterburgu, Moskvi, Kijevu i Kazanju). Senatore u Senatu sudskom bi imenovao imperator i biralo plemstvo.

Državni savjet je predloženi nacrt kritikovao, a sam Speranski je predlagao da se ne usvoji. Tako su od tri grane vlasti reformisane samo dvije (zakonodavna i izvršno-upravna), dok je sudska vlast ostala netaknuta.