Mladen Lorković

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Mladen Lorković
Lični podaci
Datum rođenja(1909-03-01)1. mart 1909.
Mesto rođenjaZagreb, Austrougarska
Datum smrtiapril 1945.(1945-04-00) (36 god.)
Mesto smrtiLepoglava, ND Hrvatska
NarodnostHrvat
UniverzitetHumboltov univerzitet u Berlinu
Profesijapravnik
Porodica
SupružnikVali Markved (1937—1944, r)
Nada fon Gici
Politička karijera
Politička
stranka		Ustaša — Hrvatski revolucionarni pokret (od 1934)
Hrvatska stranka prava (do 1929)
Ministar unutrašnjih poslova NDH
11. oktobar 1943 — 30. avgust 1944.
PrethodnikAndrija Artuković
NaslednikMate Frković
Ministar spoljnih poslova NDH
28. april 1944 — 5. maj 1944.
PrethodnikStijepo Perić
NaslednikMehmed Alajbegović

Mladen Lorković (Zagreb, 1. mart 1909 — Lepoglava, 1945) bio je hrvatski političar i pravnik i pripadnik ustaškog pokreta. Bio je ministar spoljnih poslova i ministar unutrašnjih poslova Nezavisne Države Hrvatske (NDH), osovinske marionetske države uspostavljene tokom Drugog svjetskog rata. Predvodio je zavjeru Lorković—Vokić, kojom je pokušano uspostavljanje koalicione vlasti između ustaša i Hrvatske seljačke stranke (HSS) i pridruživanje NDH Saveznicima.

Kao student se pridružio Hrvatskoj stranci prava, ali je, zbog disidentskih djelatnosti u Kraljevini Jugoslavije, pobjegao iz zemlje kako bi izbjegao hapšenje i na kraju se nastanio u Njemačkoj, gdje je doktorirao pravo na Univerzitetu u Berlinu. Ustašama se pridružio 1934. i postao blizak saradnik Ante Pavelića. Iako je u početku bio zapovjednik svih ustaša u Njemačkoj, gdje je tražio podršku za stvaranje i zaštitu hrvatske države, kasnije je postao vođa svih ustaša izuzev u Italiji. Ubrzon nakon uspostavljanja NDH, imenovan je za ministra spoljnih poslova i oštro se protivio uticaju Italije na NDH. Nakon što je šef njegovog kabineta Ivo Kolak strijeljan 1943. zbog krijumčarenja zlata, Lorković je smijenjen sa dužnosti, ali je kasnije imenovan za ministra unuštranjih poslova. Kao ministar unutrašnjih poslva, pregvarao je za HSS u nadi da će uspostaviti koalicionu vlast. Takođe, vodio je tajne pregovore sa predstavnicima HSS-a da predloži da se NDH pridruži Saveznicima. Iako je imao očiglednu podršku Pavelića, on i njegovi saradnici ubrzo su uhapšeni kao zavjerenici protiv države i poslije dužeg vremena provedenog u pritvoru, pogubljen je zajedno sa Antom Vokićem krajem aprila 1945. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođen je u Zagrebu 1. marta 1909. godine. Sin je Ivana Lorkovića, hrvatskog političara.

U mladosti aktivan pristalica Hrvatske stranke prava. Studirao je pravo u Zagrebu, Inzbruku i Berlinu. Još u to vreme postaje bliski saradnik Ante Pavelića i predstavnik ustaškog pokreta za Nemačku, a zatim i za sve evropske zemlje osim Italije. Ustašku zakletvu položio je 1934.

Pristupanje ustaškom pokretu[uredi | uredi izvor]

Dana 6. januara 1929. godine, kralj Aleksandar je raspustio vladu i uveo kraljevsku diktaturu, kasnije je proglašena Kraljevina Jugoslavija. Pošto je smatran disidentom, Lorković je bio postavljen pod stalnu policijsku prismotru. Nalog za njegovo hapšenje je izdat 14. novembra 1929. godine, s navedenom sumnjom za saučešće u ubistvu dvojice policijskih agenata,[1] ali je Lorković uspeo da pobegne u Austriju i kasnije u Nemačku.[2]

Lorković je bio uporni zagovornik spajanja svih hrvatskih stranaka u "super-stranku" sa ciljem otcepljenja Hrvatske od Kraljevine Jugoslavije[2], a 4. oktobra 1934. je položio ustašku zakletvu.[3]. Postao je zapovednik svih jedinica ustaša u Nemačkoj a kasnije, posle ubistva kralja Aleksandra, komandant svih ustaša van Italije. Ubistvo kralja Aleksandra je dovelo do njegovog kratkotrajnog pritvaranja u Nemačkoj, ali je pušten sredinom 1935. nakon što je nemački sud odbacio jugoslovenski zahtev za njegovo izručenje.[4]

Lorković je uhapšen 1937. nakon saslušanja koje je sproveo Gestapo. Potom je napustio Nemačku i preselio u Mađarsku, i 1939. se vratio u Jugoslaviju, posle amnestije koje je Stojadinovićeva vlada dala ustašama.[5] Postao je urednik novina Hrvatski narod[6] i urednik tajnog časopisa Hrvatska pošta. [2] Matica hrvatska je objavila njegovu knjigu Narod i zemlja Hrvata 1939. godine u kojoj je Lorković tvrdio da su svi bosanski Muslimani Hrvati po nacionalnosti [7]. Nakon što je obrazovana Banovina Hrvatska, Lorković je uhapšen 1940. i pritvoren u zatvoru Lepoglava, a kasnije u Kruščici u blizini Viteza.

Aktivno je učestvovao u pripremama za proglašenje NDH. Jedan je od petorice potpisnika izjave, napisane 31. marta 1941. godine i potpisane 5. maja 1941, [4] u kojoj su ustaše zatražile proglašenje hrvatske države. Dalje, dokument je tražio nemačku podršku i zaštitu i priznanje država Osovine. [8]

Nakon formiranja Nezavisne Države Hrvatske, Pavelić ga 9. juna 1941. imenuje za ministra spoljnih poslova.

Nakon uspostavlja NDH[uredi | uredi izvor]

Mladen Lorković (drugi sleva) polaže zakletvu kao ministar u vladi NDH

Lorković je bio jedan od najistaknutijih pronemačkih pripadnika predratnog ustaškog pokreta koji je za vreme svog boravka u Nemačkoj uspostavio političke i akademske veze. Nakon osnivanja NDH, Lorković je postao član privremene vlade Slavka Kvaternika, poznate kao Hrvatsko državno vodstvo.[9] Lorković je 16. aprila 1941. imenovan za sekretara Ministarstva inostranih poslova [10] u prvoj vladi koju je formirao Ante Pavelić, koji je takođe bio ministar spoljnih poslova. [4] Do aprila 1943. Lroković je bio glavni kontakt između Edmunda Gleza fon Horstenaua, opunomoćenika u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, i Pavelićevog kabineta.[11]

Pavelić i Lorković sa slovačkim ministrom inostranih poslova Karlom Murgašem

Lorković je nasledio Pavelića za ministra spoljnih poslova 9. juna 1941. Ubrzo nakon stupanja na dužnost, raspitivao se kod vlasti Višijevske Francuske o sudbini trojice ustaša umešane u atentat na kralja Aleksandra u Marseju 1934. godine i osuđene na doživotnu kaznu zatvora. Pravi ubica je bio bugarski plaćenik, Vlado Černozemski, koga je francuska policija ubila odmah nakon atentata. Dvojica su umrla u zatvoru, ali treći Milan Rajić je posredovanjem nemačkih okupacionih snaga u Francuskoj vraćen u NDH početkom 1942. godine, gdje je kasnije ubijen navodno po Pavelićevom naređenju.[12]

U govoru od 27. jula 1941. godine, koji je osmišljen da rasplamsava mržnju Hrvata protiv Srba koji žive u NDH, Lorković je lagao da su Srbi tukli, sakatili i masakrirali desetine hiljada hrvatskih seljaka tokom međuratnog perioda. [13] Istog dana počeo je partizanski ustanak. U avgustu se snažno suprotstavio zahtevu Italije za uvođenje civilne uprave u demilitarizovanoj zoni NDH. Usled nemogućnosti ustaša da uguše ustanak, italijanski general Vitorio Ambrozio je naredio italijanskoj vojsci da ponovo okupira zone II i III.[14] Lorković je na sastanku sa Galeacom Ćanom u Veneciji 15. i 16. decembra 1941 zatražio da se Italijani povuku iz zona II i III, što je Ćano odbio.[14] Ipak, Italijani su na svoje veliko razočarenje ubrzo utvrdili da je ponovna okupacija zona II i III u vojnom smislu skupa zbog gerilskog načina ratovanja koji su praktikovali partizani. Zbog toga su odlučili na delimično povlačenje svoje vojske iz zona II i III, ostavljajući samo garnizone u većim mestima i važnijim komunikacijama, čime bi istovremeno udovoljili zahtevima ustaša. Po sporazumu koji su sa jedne strane potpisali italijanski general Mario Roata sa jedne strane i Pavelić i Lorković sa druge strane, borbu protiv partizana umesto Italijana preuzeli bi četnici organizovani u Dobrovoljačku antikomunističku miliciju (koji bi bili obavezni da priznaju suverenitet NDH), a ustaše bi bile u obavezi da ih izdržavaju.[15] Najveću korist od ovog sporazuma i delimičnog italijanskog povlačenja imali su partizani, koji su se u drugoj polovini 1942. probili u zapadnu Bosnu i stvorili veliku slobodnu teritoriju u srcu NDH.[16]

Italijani su uzvratili sledeće proleća optužujući Lorkovića da je komunista da bi ga diskreditovali zbog njegovih pronemačkih stavova. Lorković je oslobođen svih optužbi nakon policijske istrage. Međutim, nemački policijski ataše u Zagrebu je tvrdio je da je Lorković početkom tridesetih godina bio u kontaktu sa nekim komunistima i pomogao nekim hrvatskim komunistima 1941. i 1942. godine.[17] U maju 1942. Lorković je imenovan za počasnog člana nemačkog Instituta za pogranične i inostrane studije.[18] Lorković je zajedno sa Vladimirom Košakom i Stijepom Perićem snažno protivio italijanskom uticaju na Nezavisnu Državu Hrvatske[19] i krajem 1942. godine napisao notu ("Spomenica") u kojoj je opisao napore za saradnju italijanske 2. armije sa četnicima. Ova nota zvanično je podnesena 26. januara 1943. ministru spoljnih poslova Italije Galeacu Ćanu. Kao odgovor, italijanski diplomata Rafaele Kazertano je pokušao da izdejstvuje da se Lorković ukloni sa funkcije.[4]

Dido Kvaternik, Jure Francetić i Lorković u Zvorniku 1942.

Hajnrih Himler, vođa nemačkog SS-a, želeo je da formira hrvatsku muslimansku SS diviziju. On je poslao Artura Flepsa kao svog predstavnika u Zagreb da započne formalne pregovore s hrvatskom vladom 18. februara 1943. On se sastao sa izaslanikom nemačkog ministarstva inostranih poslova Zigfridom Kašeom i Mladenom Lorkovićem koji je zastupao Pavelića. Pavelić je već pristao da obrazuje diviziju, ali se Vaffen-SS i ustaška vlada nisu složili s tim kako će se ta divizija regrutovati i kontrolisati. Lorković je predložio da se ona nazove "SS ustaška divizija", hrvatska jedinica koja bi bila obrazovana uz pomoć SS, sa poznatim pukovskim nazivima kao što su "Bosna", "Krajina" i "Una". Pavelić i Kaše bili su zabrinuti da bi isključivo muslimanska divizija mogla pomoći naporima muslimana za nezavisnost od NDH. Kao kompromis reč "hrvatska" je uključena u zvanični naziv divizije i regrutovani su neki hrvatski katolički oficiri.[20] Stavovi Himlera i Flepsa su u velikoj mjeri prevladali i obrazovana je 13. Vafen-SS brdska divizija Handžar (1. hrvatska) što je izazvalo ozbiljno nezadovoljstvo rukovodstva NDH, posebno zbog njenog etničkog sastava.[21]

Lorković je 23. aprila 1943. bio udaljen sa položaja ministra spoljnih poslova nakon što je Lorkovićev šef kabineta Ivo Kolak proglašen krivim za krijumčarenje zlata i pogubljen.[4] Nakon svoje smene, Lorković je bio imenovan za ministra u predsedništvu vlade, gde je bio odgovoran za odnose sa nemačkom vojskom i postao bliski saradnik generala fon Horstenauom. Tokom leta 1943. zagovarao je saradnju sa Hrvatskom seljačkom strankom i predstavljao je ustaše u pregovorima sa potpredsednikom HSS-a, Augustom Košutićem o formiranju koalicione vlade. Lorković je zagovarao snažniju vladu i veću samostalnost u svojoj djelatnosti. Zatražio je obrazovanje nove vladu koju bi vodio on kao predsednik vlade, a ne poglavnik,[22], ali Pavelić je postavio Nikolu Mandića za predsednika vlade 2. septembra 1942. godine. Lorković i njegovi saradnici su podneli ostavke, koje nisu prihvaćene. Uprkos ovom neuspehu, Lorković je zajedno sa Mandićem nastavio pregovore sa HSS-om tokom celog septembra, završavajući ih krajem mjeseca.[4]

Nakon kapitulacije Italije 20. septembra 1943. godine, Lorković je, zajedno s Kašeom i drugim visokim zvaničnicima iz Nemačke, razgovarao o povratku teritorije izgubljenom nakon Rimskih ugovora u aprilu 1941. Hitler je, na kraju, dao dozvolu Nezavisnoj Državi Hrvatskoj da anektira te teritoriju tako što će "garantovati neograničenu nezavisnost Hrvatske, uključujući ovu hrvatsku jadransku obalu".

Lorković je 11. oktobra 1943. godine imenovan za ministra unutrašnjih poslova, gde se zalagao za strožu politiku,[23], a na drugi mandat ministra spoljnih poslova od 29. aprila do 5. maja 1944, nakon što je njegov prijatelja Perić uklonjen sa funkcije. Dogovoreno je da Lorković istovremeno ostane ministar spoljnih poslova i ministar unutrašnjih poslova, ali ga je uskoro na mestu ministra inostranih poslova zamenio Mehmed Alajbegović.[24] Nakon što je shvatio da će Nemačka izgubiti rat i da bi NDH mogla prestati da postoji, zagovarao je korenite promene u državnoj politici. U februaru 1944. napisao je detaljan memorandum na nemačkom jeziku koji je rezimirao istoriju, trenutnu situaciju i osnovne probleme NDH i njenih oružanih snaga, kao i probleme sa nemačkom vojskom.[4]

Afera Lorković-Vokić[uredi | uredi izvor]

U aprilu 1944, Lorković se u tajnosti sreo sa predsednikom Kninskog kotara Davidom Sinčićem, sa kojim je razgovarao o lošoj situaciji nemačkih ratnih napora i da će Saveznici možda napasti Balkan preko Taranta.[25] Tog meseca je Lorković objavio inicijativu da se obnove pregovori sa HSS, koje je obavljao u svom stanu. Tamo se u tajnosti sastajao sa Sinčićem, Augustom Košutićem i Ivankom Farolfijem.[25] Lorković je takođe traži spoljne kontakte i preko Švajcarske je stupio u kontakt sa britanskim i američkim zvaničnicima[26], ali je bio odbijen.[27] Lorković je predložio da NDH okonča svoje veze na Nemačkom i pređe na stranu Saveznika. Taj predlog je podržavo ministar oružanih snaga Ante Vokić, kao i mnogi političari i visoki domobranski oficiri.[28] Lorković je takođe pregovarao sa HSS o menjanju strana uz Pavelićevo znanje i odobrenje.[27][29]

Na specijalnom sastanku vlade održanog 30. avgusta u Pavelićevoj vili, koju su čuvali naoružani ljudi,[30] Lorković i Vokić su bili optuženi za zaveru protiv poglavnika i nemačkih saveznika.[31] Potpredsednik vlade Džafer Kulenović i mnogi drugi su ih branili, ali uzalud.[32] Lorković je držan u kućnom pritvoru pre nego što mu je suđeno pred Poglavnikovim tjelesnim sdrugom, kada je odlučeno da mu se oduzme čin i da se izbaci iz sdruga. Posle suđenja je prebačen u Koprivnicu, a odatle u logor Lepoglavu, zajedno sa Vokićem, Farolfijem, Ljudevitom Tomašićem i drugima, mada je Košutić kasnije pobegao.[31] Lorković je ubijen od strane ustaša krajem aprila 1945.[33][3]

Jedna je ulica u zapadnom Mostaru od 1995. godine nosila ime "Ulica Vokića i Lorkovića", sve do jula 2022. godine kad ju je Gradsko veće Mostara dalo preimenovati. Osim Lorkovića i Vokića, ulice su bile imenovane i po Miletu Budaku, Rafaelu Bobanu, Đuri Spuževiću, Juri Francetići i Ivi Zeleneku.[34]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Politika", 15. nov. 1929
  2. ^ a b v Dizdar et al. 1997, str. 237.
  3. ^ a b Nikolić 1976, str. 169.
  4. ^ a b v g d đ e Dizdar et al. 1997, str. 238.
  5. ^ Jelić-Butić 1977, str. 45.
  6. ^ Jelić-Butić 1977, str. 48.
  7. ^ Tomasevich 2002, str. 377.
  8. ^ Jelić-Butić 1977, str. 65-66.
  9. ^ Jelić-Butić 1977, str. 73.
  10. ^ Banac 1984, str. 359.
  11. ^ Tomasevich 2002, str. 346.
  12. ^ Tomasevich 2002, str. 35.
  13. ^ Tomasevich 2002, str. 406–407.
  14. ^ a b Tomasevich 2002, str. 248.
  15. ^ Tomasevich 2002, str. 250–251.
  16. ^ Tomasevich 2002, str. 252.
  17. ^ Tomasevich 2002, str. 37.
  18. ^ Bartulin 2009, str. 215.
  19. ^ Nikolić 1967, str. 516.
  20. ^ Tomasevich 2002, str. 497–498.
  21. ^ Lepre 1997, str. 20–24.
  22. ^ Krizman 1986, str. 105.
  23. ^ Kovačić 2009, str. 213.
  24. ^ Krizman 1983, str. 351. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFKrizman1983 (help)
  25. ^ a b Matković 2002, str. 251.
  26. ^ Kisić-Kolanović 1996, str. 103.
  27. ^ a b Pavlowitch 2008, str. 246.
  28. ^ Tomasevich 2002, str. 450.
  29. ^ Tomasevich 2002.
  30. ^ Tomasevich 2002, str. 451.
  31. ^ a b Pavlowitch 2008, str. 247.
  32. ^ Tomasevich 2002, str. 452.
  33. ^ Dizdar et al. 1997, str. 239.
  34. ^ „Ulice u Mostaru nazvane po ustašama menjaju ime”. www.politika.rs. 14. 7. 2022. Pristupljeno 2. 8. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Mladen Lorković na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Младен_Лорковић&oldid=27558315”