Mokranjsko vrelo
| Mokranjsko vrelo | |
|---|---|
| Tip | Kraško |
| Izdašnost | 0,31 m3/s |
| Temperatura vode | 9,5 — 12,6 °C |
| Sabirna površina | 38 km2 |
| Planinski venac | Suve planine |
| Geoprostor | Belopalanačka kotlina |
| Oblast | Jugoistočna Srbija |
| Država | Srbija |
  | |
Mokranjsko vrelo jedan je od mnogobrojnih kraški izvor u kršu Istočne Srbije, koji izbija u ataru sela Mokra, u podnožju istočnih padina Suve planine. Ono je u stvari izvorište Mokranjske reke, jedne od levih pritoka Koritničke reke iznad nivoa Bele Palanke. Vrelo prihranjuje hidrogeološka površina sliva od oko 38 km², koja s nalazi na prostoru između Nišave, Mokranjske reke, Koritničke reke, Kutinske reke i Puste reke. Najviša kota u slivu je 1.800 m visine.[1]
Geomorfologija[uredi | uredi izvor]
Geološki sastav okoline Mokranjskog vrela određen je njegovim položajem u odnosu na dve krupne tektonske jedinice - antiklinalu Suva planina i tercijerno sinklinalno područje koje se pruža paralelno sa dolinom Koritničke reke. U litološkom pogledu skoro celo slivno područje izgrađeno je od karbonatnih stena - slojevitih i bankovitih krečnjaka i dolomita donje krede i starijih formacija koji su tektonski dosta oštećeni i karstifikovani. Tercijalne naslage doline Koritnice sastoje se od laporovito - glinovitih, klasičnih karbonatnih sedimenata. U hidrogeološkom pogledu glavni rezervoari podzemnih voda su karbonatne naslage (krečnjaci) donje krede iz kojih izbija vrelo Mokra, a oligocenski sedimenti čine vodonepropusnu barijeru. Kota isticanja vode na ovom vrelu je 337 m.[2]
Hidrogeološka svojstva krečnjačkog kompleksa vela Mokra zavisna je od više faktora.[3]
- To su na prvom mestu geomorfološke karakteristike zaleđa vrela, odnosno njegovog slivnog područja ili šireg krečnjačkog masiva Suve planine. To je planinski, ogoljen i veoma intenzivno karstifikovan teren sa visokom infiltracijom.
- Na drugom mseti su to klimatološki i hidrološki faktori koji utiču na hidrogeološke karakteristike terena preko visokih padavina koji jednim delom padaju u vidu snega pa se infiltracija i zadržavanje vode u podzemlju vrši više i duže nego kod nekih drugih karsnih vrela.
- Na trećem mestu je inajmarkantniji prirodni faktor, intenzivna karstifikacija koja je uslovljena i omogućena repturnom tektonikom - brojnim rasedima i prirodom stena tj. njihovom rastvorljivošću. Brojni rasedi, pukotine i prsline su naknadnim fizičkim i mehaničkim dejstvom karstifikovane tako da danas predstavljaju puteve kretanja podzemnih voda.[4]
Izdan je u svom većem delu slobodna, međutim, zapaženo je da se pri visokim nivoima podzemne vode u kanalima nalazi pod pritiskom. Količine vode koje ističu u krečnjacima uslovljavaju ravnomernost pri isticanju pogotovo u periodu srednjih i minimalnih voda. Voda je dobrog kvaliteta i relativno stabilnog ponašanja.[5]
Hemijske osobine vode.[uredi | uredi izvor]
Hemijski sastav i bakteriološki nalazi ovih voda su za duži period vremena su zadovoljavajući za piće. Temperatura vode ovog vrela pokazuje značajne oscilacije temperature vode, koja se na jednoj grupi izvora kreće se oko 10,5 °C, sa kolebanjem od 9,5°—12,6 °C. Ove oscilacije su najverovatnije usloveljena razlikama promenama u izdašnosti vode, ali i činjenicom da Mokranjsko vrelo pod Suvom planinom izbija na više mesta po obodu jednog vrtačastog basena, tako da razlika u temperaturi vode nedvosmisleno ukazuje da izvori Mokranjskog vrela, ikao izbijaju u istom basenu prečnika oko 6 metara, imaju posebna područja hranjenja pa se može pretpostaviti da i Mokranjsko vrelo pripada posebnom tipu kraškotermalnih vrela.[6]
Vode Mokranjčevog vrela kao i svih kraških vrela Istočne Srbiji pokazuju u celini slabu mineralizaciju. Prema sporadičnim analizama, ona se kreće od 210–360 mg/1 ostatka isparenja.[1]
Zamućenja vrela su zapažena samo izuzetno kao veoma retka i kratkotrajna, dok je prosečna višegodišnja izdašnost iznosi 310 l/sec tj. Q = 0,31 m³/sec.[1]
Eksploatacija vrela[uredi | uredi izvor]
Na vrelu je izgrađena kaptaža, iz koja voda gravitaciono uključena u zajednički cevovodni sistem Nišavskog regionalnog podsistema u sklopu budućeg regionalnog Donje - Južnomoravskog sistema vodosnabdevanja.
Sem dezinfekcije ne postoji drugi tretman vode sa ovog vrela pre upotrebe. Količina vode koja se eksploatiše i Mokranjačkog vrela je, Qmax = 800 l/sec.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „Mokranjsko vrelo, JKP „Naisus“ Niš”. Arhivirano iz originala 05. 12. 2016. g. Pristupljeno 29. 12. 2015.
- ^ Cvijić J.: Podzemna hidrografija i morfološka evolucija krasa, Posebna izdanja SKAN, sv. 34, Beograd, 1957.
- ^ Cvijić J.: Suva planina i karst Valožja, Glasnik SGD, sv. 1, Beograd, 1912.
- ^ Žujović J.: Geologija Srbije Prvi deo, Posebna izdanja SKAN, Beograd, 1893.
- ^ Cvijić J.: Pećine i podzemna hidrografija u Istočnoj Srbiji, Glas SKAN, H 1H 1, Beograd, 1895.
- ^ Petrović J.: Utvrđene podzemne hidrografske veze u kršu Srbije, Zbornik radova Instituta za proučavanje krša „Jovan Cvijić“, knj. 1; Beograd, 1955.