Monarhizam

Rojal-crvena zastava, simbol pokreta monarhista.

Monarhizam je politička ideologija koja zagovara očuvanje ili obnovu monarhije kao društvenog uređenja neke države. Predstavlja širi pojam od rojalizma čiji se sljedbenici zalažu za konkretnog monarha ili dinastiju na čelu države. Budući da se zalažu za obnovu monarhije u državama sa postojećim republikanskim režimom, njihova je ideologija u suprotnosti sa republikanizmom.

Istorija

Monarhizam je novija ideologija koja se pojavila kao konzervativan odgovor na liberalne i radikalne republikanske pokrete koji su se pojavili u zapadnoj Evropi tokom 18. vijeka.

Uspon građanske buržoazije i postepeno propadanje feudalnog sistema u kojem je plemstvo i sveštenstvo podržavalo vlast monarha dovelo je do pojave novih političkih ideja zasnovanih na urođenim i neotuđivim pravima čovjeka i prenosu prava suvereniteta sa monarha na narod. Te nove ideje o organizaciji države i društva pojavile su se još 1690. u djelu Džona Loka „Dvije rasprave o upravljanju državom“, a razvili su ih kasniji prosvjetitelji poput Žan Žaka Rusoa u djelu Društveni ugovor iz 1762. godine.

Američki rat za nezavisnost i utemeljenje savremene demokratske republike uticalo je, između ostalog, i na izbijanje Francuske revolucije. Pobunjenici su ukinuli feudalni sistem i 26. avgusta 1789. usvojili „Deklaraciju i pravima čovjeka i građanina“ u čijem 3. članu piše:

„ Načela svakog suvereniteta nalaze se jedino u Narodu. Niko, nijedna osoba ne može vršiti autoritet koji ne proističe iz Naroda. ”

Monarhija je ukinuta 1792. godine i proglašena je republika. Poslije pada Prvog carstva, Bečkim kongresom 1815. godine reakcionarni političari su obnovili stare režime. U Francskoj i u drugim državama na vlast su vraćene stare dinastije. Evropski monarsi su osnovali Svetu alijansu kako bi osigurali postojeći konzervativni društveni poredak. Na zahtjev ruskog imperatora Aleksandra I sastavljen je ugovor, na koji su pristali skoro svi evropski monarsi, osim vladara Ujedinjenog Kraljevstva i Papske države, i ističe božansko pravo kraljeva i suprostavlja se novoproglašenom narodnom suverenitetu.

Liberalni i nacionalni pokreti iznjedrili su novu revoluciji u Francuskoj 1848. godine. Revolucijom je oborena monarhija i uspostavljena Druga republika, koja je uskoro bila zamjenjena Drugim carstvom. Francusko-pruski rat je rezultirao Francuskim porazom i uspostavljanjem Drugog rajha. Posljedica poraza bila je abdikacija Napoleona III, nakon čega se na političkoj sceni razvila rasprava o novom političkom uređenju države. Većinu su činili monarhisti, ali nije došlo do očuvanja monarhije nego je uspostavljena Treća republika. Problem je bila unutrašnja podjela monarhista na bonapartiste, koji su zagovarali ostanak dinastije Bonaparta na vlasti; legitimiste, koji su podržavali dinastiju Burbon i orleaniste, koji su podržavali mlađi ogranak iste dinastije. Međusobna podjeljenost bila je od presudnog značaja, jer je novi ustav izglasan tek 1875. godine i to sa samo jednim glasom više. Monarhistički pokret je slabio sve do kraja 19. vijeka kada su se monarhisti priklonili republici.

Kruna kralja Petra I Karađorđevića

Nakon Prvog svjetskog rata i sa usponom komunističkog režima u istočnoj Evropi propala je većina evropskih monarhija. Nakon sloma komunizma u istočnoj Evropi pojavile su se marginalne političke tendencije koje su se zalagale za obnovu monarhije u tim državama (Rumunija, Bugarska, Srbija, Albanija), međutim stranke koje se zalažu za takav koncept imaju zanemarljivu podršku u narodu, bez obzira o kojoj je zemlji riječ. U Češkoj djeluje partija Češka kruna. U Portugaliji i nekim zemljama istočne Evrope postoje monarhistički pokreti i stranke. U Australiji takođe postoji pokret koje se zalaže za održavanje tradicionalnih veza Australije i Ujedinjenog Kraljevstva u okviru Komonvelta te očuvanja monarhističkog drušvenog uređenja. Na prostoru bivše Jugoslavije djeluje Srpski pokret obnove u Srbiji, te Domovinska građanska stranka u Hrvatskoj.

Ideološki koncept

U novijem dobu uobličila se pragmatična ideja o monarhiji kao opštedruštveno korisnoj instituciji koja kroz „predvidljivu“ i stalnu funkciju nasljednog monarha društvu i državi pruža stabilnost, odnosno predstavlja simbol oko koga se mogu okupiti klasno, etnički ili religijski heterogena društva koja inače ne bi mogla prihvatiti nijednog drugog državnog poglavara ili poredak. Takvi se argumenti najčešće vezuju uz savremene evropske ustavne monarhije, osobito Španiju gdje se kralju Huan Karlosu I pripisuju zasluge za uvođenje i očuvanje krhkog demokratskog poretka krajem 1970-ih i početkom 1980-ih. Monarhizam se takođe ponekad vezuje i uz nacionalističku ideologiju, odnosno zamisao prema kojoj upravo nasljedni monarh predstavlja simbol državnopravnog kontinuiteta, odnosno nacionalnog identiteta koji bi trebalo da da legitimitet nacionalnoj državi.

Izvori

Literatura

• Povijest, sv. XII, Kolonijalizam i građanske revolucije, Zagreb, 2008.. ISBN 978-953-300-046-6. (sv. 12)
• Povijest, sv. XV, Kolonijalna carstva i imperijalizam (1871.-1914), Zagreb, 2008.. ISBN 978-953-300-052-7.
• Povijest svijeta, II. dio, Marjan tisak, Split, 2005.. ISBN 978-953-214-236-5.
• Povijest svijeta, III. dio, Marjan tisak, Split, 2005.. ISBN 978-953-214-237-2.

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Monarhizam na Vikimedijinoj ostavi