Muzejski kompleks Kulpin

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Muzejski kompleks Kulpin
Deo muzejskog kompleksa: veliki dvorac i nekadašnji pomoćni objekti, koji su danas pretvoreni u muzejske - upravna zgrada i paviljon 2
Osnivanje1991.
LokacijaKulpin,
 Srbija
Koordinate45° 24′ 07″ S; 19° 35′ 14″ I / 45.4019774° S; 19.5873557° I / 45.4019774; 19.5873557
Kolekcijaizložba stilskog nameštaja, zbirka poljoprivrednih mašina i alata
AdresaTrg oslobođenja 7, Kulpin
Veb-sajtMuzej Vojvodine - Muzejski kompleks Kulpin

Muzejski kompleks Kulpin nalazi se u naselju Kulpin u opštini Bački Petrovac. Od bačkog Petrovca udaljen je oko 5 km, od Novog Sada oko 30 km, a od Beograda oko 120 km. Kompleks obuhvata staro jezgro Kulpina iz druge polovine 18. i prve polovine 19. veka. Čine ga dva (Dvorac Dunđerski u Kulpinu) sa pomoćnim objektima i parkom, stara zgrada škole, srpska pravoslavna crkva i parohijalni dom. Iako istorijski ne pripadaju istom vremenu, kompleks čine i slovačka evangelistička crkva građena 1875–1879, i rodna kuća patrijarha Georgija Brankovića rekonstruisana u srpsku veroispovednu školu 1899. U pomoćnim objektima dvorskog kompleksa, nekadašnjem žitnom magacinu i ekonomskoj zgradi, nalazi se Poljoprivredni muzej, jedinstven u Srbiji.[1] Kao muzejski kompleks ustanovljen je 1991. godine, kada ga je poljoprivredna zadruga ustupila Poljoprivrednom muzeju. Kompleksom upravlja Muzej Vojvodine u Novom Sadu.

Kompleks sa oba dvorca, parkom i ukrasnom ogradom je 1970. godine zaštićen kao kulturno dobro, a 1991. proglašen spomenikom kulture od velikog značaja.[2]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Bogić Vučković Stratimirović (oko 1700.)
Stefan Stratimirović (1757 - 1836)
Lazar Dunđerski (1833-1917)
Đorđe Stratimirović (1822 - 1908)
Đorđe Dunđerski (1873-1950)

Naselje koje se nalazilo na mestu ili u blizini današnjeg Kulpina pominje se u istorijskim izvorima još u 13. veku, kada ga je Ugarski kralj Bela IV darovao porodici Poš. U mađarskim izvorima iz 14. i 15. veka pominje se kao Kurpi ili Kvolpi (mađ. Кurpee, Kwolpi). Pod nazivom Kulpin prvi put se pominje u srpskim izvorima, i to kao jedno od mesta koje je u prvoj polovini 15. veka držao Đurađ Branković. Postoje podaci o tome da je Kulpin bio naseljen i tokom turskog perioda.

Nakon Karlovačkog mira (1699) i oslobođenja ovih krajeva od Turaka naselje postaje pustara. Godine 1745. carica Marija Terezija ga je poklonila srpskoj porodici Vučković-Stratimirović poreklom iz Hercegovine, za vojničke zasluge u ratu protiv Turaka. Rat je završen Beogradskim mirom 1739, kojim je utvrđena granica između Austrije i Turske na Savi i Dunavu. S obzirom na to da je Bosna i Hercegovina ostala u Turskoj, braća Vučković-Stratimirović zatražila su od carice Marije Terezije odobrenje za trajno nastanjivanje na austrijskoj teritoriji svojih i nekoliko stotina drugih porodica iz Hercegovine. Carica je prihvatila molbu i priznala im plemićku titulu. Poveljom od 17. jula 1745. godine darovala im je "selište" Kulpin sa 10.000 jutara zemlje. Stratimirovići su za sebe zadržali 3.200 jutara, a ostalu zemlju dodelili su novonaseljenim porodicama (veruje se da ih je bilo oko 200). Stratimirovići su na imanju sagradili svoje kuće. Prvo male privremene, a zatim veće, gospodske. Iz tog vremena je sačuvan takozvani mali dvorac (druga polovina 18. veka) i "veliki dvorac" ili "kaštel", izgrađen 1826. godine. Na drugoj strani imanja sagrađena je pravoslavna crkva, parohijalni dom, srpska škola i opštinska kuća. Podižući naselje, Stratimirovići su se prilično zadužili, pa su pravo ubiranja prihoda od arende 1756. godine, ustupili baronu Franu Brnjakoviću, i to na 10 godina. Te godine u Kulpin počinju da se doseljavaju Slovaci, koji danas čine većinu stanovništva ovog naselja.

Dvorac i veći deo imanja je u drugoj polovini 19. veka od Stratimirovića otkupio Matej Semzo od Kamjanike, ali je u posedu ove mađarske porodice bio kratko. Već 1889. godine prodali su ga Lazaru Dunđerskom. Porodica Dunđerski upravljala je imanjem do kraja Drugog svetskog rata, tj. do 1945. godine. Lazar i njegov sin Đorđe dali su značajan doprinos unapređenju poljoprivrede u ovom kraju. Veliki dvorac su, prema projektu novosadskog arhitekte Momčila Tapavice, rekonstruisali 1912. godine. Imanje im je, na osnovu Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji, oduzeto 1945. godine. Komunistička vlast Demokratske Federativne Jugoslavije je ovim zakonom propisala zemljišni maksimum od 30 hektara. Višak zemlje je oduziman i nacionalizovan. Oduzimanjem zemlje veleposednicima, bankama, crkvama i drugim subjektima stvoren je tada ogroman zemljišni fond, koji je deljen bezemljašima i kolonistima iz pasivnih i ratom uništenih krajeva ondašnje Jugoslavije. Taj čin doveo je do krupnih promena u agrarno-posedovnim odnosima u Vojvodini.

Na imanju Dunđerskih u Kulpinu je nakon nacionalizacije osnovana poljoprivredna zadruga, koja je sve do 1991, odnosno do ustupanja kompleksa Poljoprivrednom muzeju koristila dvorac i pomoćne objekte.

Kompleks sa oba dvorca, parkom i ukrasnom ogradom je 1970. godine, zaštićen kao kulturno dobro. Odlukom Skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine 1991. proglašen spomenikom kulture od velikog značaja.[2]

Krajem 2009. godine u veliki dvorac prteneta je, zbog renoviranja, zbirka stilskog nameštaja iz Dvorca Dunđerski u Čelarevu. Izložba obuhvata period od početka 18. do prve polovine 20. veka.[3]

Objekti u okviru kompleksa[uredi | uredi izvor]

Veliki dvorac - glavni prilaz dvorcu i ulaz ulaz
Zadnja strana velikog dvorca
  • Veliki dvorac, odnosno Dvorac Dunđerski - Veliki dvorac ili kaštel izgrađen je 1826. godine za hercegovačko-vojvođansku porodicu Stratimirović. U posedu porodice Dunđerski nalazio se od 1889. do 1945, kada je nacionalizovan. Godine 1970. proglašen je spomenikom kulture od velikog značaja. Danas se u njemu nalazi izložba stilskog nameštaja, Prenetog krajem 2009. iz Dvorca u Čelarevu. Izložba obuhvata period od početka 18. do prve polovine 20. veka.[1] Dvorac je rekonstruisan 1912. godine. Kasnije su, 1977, 1988. i 1991–92 izvođeni delimični konzervatorski radovi.[4] Godine 2009. dvorac je renoviran, ali i dalje nije bio u najboljem stanju. Fasada je počela da otpada, a unutrašnji deo objekta je vidljivo počela da napada vlaga.[5] Od 2020. dvorac je ponovo zatvoren, kako piše na zvaničnom sajtu Muzeja Vojvodine, „zbog predviđenih unutrašnjih građevinskih radova i sređivanja stalne postavke”. Naslednici porodice Dunđerski zahtevaju da im se, između ostalog i ovaj dvorac vrati restitucijom,[6] što otežava proces redovnog održavanja. Dvorac privlači veliku pažnju turista, a takođe je na meti interesovanja brojnih filmskih ekipa. U dvorcu su se snimali mnogi filmovio i TV serije, među kojima su „Sva ta ravnica“, „Jagodići 1 i 2“, „Senke nad Balkanom“, „Santa Marija dela Salute“ i mnoge druge.[7]
Mali dvorac
Ostaci nekadašnjeg vrta
Upravna zgrada (levo) i zgrada u kojoj se nalazila konjušnica i kovačnica, a koja je danas paviljon 2 Poljoprivrednog muzeja
Crkva vaznesenja Isusa Hrista u okviru kompleksa
Žitni magazin nekadašnjeg dvorskog kompleksa, u kojoj se danac nalazi paviljon 1 Poljoprivrednog muzeja.
  • Mali dvorac, odnosno kuća porodice Stratimirović - Mali dvorac sagrađen je u drugoj polovini 20. veka. Tokom istorije pripadao je istim porodicama kao i veliki i doživeo istu sudbinu. Iako su istovremeno proglašeni spomenicima kulture, mali dvorac je u lošijem stanju od velikog. Danas se u njemu nalazi u mesna kancelarija i kancelarije kulpinskih udruženja građana.[8]
  • Poljoprivredni muzej - Poljoprivredni muzej osnovan je 1991. godine, na inicijativu Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Smešten je u dva paviljona, odnosno dva pomoćna objekta u okviru dvorskog kompleksa, žitnom magacinu i ekonomskoj zgradi.[1] U sastavu je Muzeja Vojvodine i poseduje obimnu zbirku starih poljoprivrednih mašina i alata.[9] U muzeju se, osim stalne postavke, organizuju i tematske izložbe o istorijatu hmeljarstva, pšenice, sirka, konoplje, mlekarstva, govedarstva, svinjarstva, ovčarstva i dr.[7]
  • Park oko dvorca - Muzej je okružen velelepnim parkom od 4,5 ha koji predstavlja prirodni spomenik-arboretum retkih i zaštičenih biljnih vrsta. Nekada je predstavljao prvorazredno umetničko delo hortikulurne i vrtne umetnosti.[10]
  • Pravoslavni hram, odnosno Crkva vaznesenja Isusa Hrista - Hram je građen od 1809. do 1813. godine, na temeljima nekadašnje drvene crkvice. Posvećen je Vaznesenju Isusa Hrista (praznik poznat u narodu pod nazivom Spasovdan). Krasi ga velelepni ikonostas, rad poznatog vojvođanskog slikara Jovana Kljajića (1846-1862). U porti crkve sahranjeni su neki od članova porodice Stratimirović.
  • Slovačka evangelistička crkva, građena od 1875. do 1879. godine.
  • Objekti tradicionalne seoske kulture u Vojvodini, među kojima je i rodna kuća patrijarha Georgija Brankovića.[2]

Turistički potencijal[uredi | uredi izvor]

Deo muzejske postavke posvećene istoriji poljoprivrede

Muzejski kompleks u kulpinu privlači veliku pažnju turista. Osim razgledanja muzejskih postavki i opuštanja u miru parkan, posetioci mogu uživati u vožnji zapregama i poseti seoskom domaćinstvu uz degustaciju lokalnih gastronomskih specijaliteta. U galerijskom prostoru organizuju se likovne izložbe, gde se smenjuju umetnici iz čitave Srbije. Prostorije velikog dvorca omogućavaju organizaciju kamernih likovnih izložbi, promocije knjiga, književnih večeri i koncerata. U letnjim mesecima u parku se priređuju koncerti i pozorišne manifestacije.[11] Godišnje kroz njega prođe osam do devet hiljada posetilaca. Pored toga u dvorcu se organizuju i razni programi, književne večeri, tradicionalne manifestacije Dani Kulpina. Zbog svoje atraktivne postavke dvorac se koristi za snimanje serija i filmova, kao i za organizovana fotografisanja, pa i venčanja bez veselja.[7]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v „Stalne postavke u Muzejskom kompleksu Kulpin”. Zvanični veb-sajt. Muzej Vojvodine. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  2. ^ a b v „Muzejski kompleks Kulpin”. zvanični veb-sajt. Muzej Vojvodine. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  3. ^ „Veliki dvorac”. zvanični veb-sajt. Muzej Vojvodine. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  4. ^ „Dvorci Stratimirović i Dunđerski”. Spomenici kulture u Srbiji. SANU. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  5. ^ „Dvorci Vojvodine: Kulpin i Fantast”. Punjeni Paprikaš. 15. 2. 2015. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  6. ^ Mijušković, Miroljub (8. 4. 2010). „Dvorci Dunđerskih nisu na prodaju”. Politika. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  7. ^ a b v Stakić, Maša (5. 5. 2019). „Dvorac Dunđerskih u Kulpinu privlači turiste i filmadžije”. Dnevnik. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  8. ^ „Dvorac "Dunđerskih"”. dvorci.info. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  9. ^ „Poljoprivredni muzej”. zvanični veb-sajt. Muzej Vojvodine. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  10. ^ „DVORAC PORODICE DUNĐERSKI – Kulpin”. vojvodina.travel. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
  11. ^ Košić 2012

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Košić, Kristina (2012). „POLJOPRIVREDNI MUZEJI VOJVODINE”. Ruralni turizam Vojvodine. Novi Sad: Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo. ISBN 978-86-7031-279-1. Arhivirano iz originala 20. 05. 2021. g. Pristupljeno 20. 5. 2021. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Muzejski kompleks Kulpin na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Музејски_комплекс_Кулпин&oldid=26945349”