Narodnooslobodilačka borba Albanije
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Albanije |
| Istorija Albanije |
|---|
 |
Dok je Crvena armija nadirala prema Bugarskoj i Rumuniji, a NOVJ pripremala svoje poslednje ofanzivne operacije za konačno isterivanje i unišenje okupatorskih snaga, i albanska NOV krenula je u konačni obračun s okupatorskim i kvinsliškim jedinicama na svojoj teritoriji.
Ta je borba počela u Albaniji u stvari još 1939. kada je fašistička Italija okupirala ovu malu sredozemnu i balkansku zemlju, svojeg neposrednog suseda na drugoj obali Jadranskog mora. Organizovane oblike dobila je ipak tek osnivanjem Komunističke parije Albanije, 8. novembra 1941. godine u Tirani. Već na početku 1942. godine albanski komunisti osnovali su diverzanske grupe, koje ubrzo prerastaju u čete. Svojim uspešnim akcijama protiv okupatora albanski partizani su sticali sve veći ugled među narodom. Pogotovo kada je leta 1942. stvorena prva oslobođena teritorija u predelima: Podgori, Opari, Skraprari, a oslobođeno je i mesto Corovode, bili su stvoreni povoljni uslovi za jači razmah oslobodilačkog pokreta. Veliku pomoć oslobodilačkom pokretu u Albaniji pružio je i CK KPJ.
Da bi se tome što delotvornije oduprle, a same na suzbijanje NOP-a Albanije pokrenule što manje snaga, okupatorske vlasti počele su reakcionarne krugove albanskih zemljoposednika i trgovaca da osnuju svoju organizaciju za borbu protiv komunističke opasnosti. Tako je nastala vojna kvislinška organizacija Bali Kombetar, čiji su se pojedini delovi do kraja rata borili na strani, prvo italijanskih, pa onda nemačkih okupatora.
Kada je kapitulirala Italija, Vrhovni štab NOV Albanije pozvao je italijanske vojnike da predaju oružje i da se priključe partizanima. Budući da se komandant italijanskih trupa u Albaniji, general Dalmazzo, nije odazvao ovom pozivu, nemački 21. brdski korpus razoružao je već broj italijanskih jedinica. Sada su novi okupatori bili Nemci. Nemci su oko sebe okupili sve domaće kvislinge i organizaciju Bali Kombetar, a formirali su i monarhofašističku organizaciju Legalitet. Odmah su pokrenuli veće operacije protiv NOV Albanije, koji je kapitulacijom Italije značno ojačao. Formirane su nove jedinice, pa je NOV Albanije pri kraju 1943. godine imao oko 20.000 boraca. U sastavu NOV Albanije borio se od kapitulacije Italije i partizanski bataljon "Boro Vukmirović", koji je nastao od političkih zatvorenika s Kosova i iz drugih krajeva Jugoslavije koji su prilikom kapitulacije Italije izašli iz albanskih logora i zavora.
Kada su Nemci krajem 1943. i na početku 1944. godine izvodili zimsku ofanzivu u Jugoslaviji, počeli su i operacije protiv NOV Albanije. Nemci i kvislinške formacije počinili su teške zločine među albanskim stanovništvom i na hiljade ih odveli u logore u Prištini, Mathauzenu, Buchenvaldu i drugde. Ali i okupatorovi gubici bili su znatni – 3.000 poginulu i oko 2.000 ranjenih.
Još dok je trajala nemačko-kvislinška zimska ofanziva, na tlu Albanije formirane su nove brigade NOV Albanije. U proleće 1944. godine NOP se toliko proširio da se u Permetu 24. maja 1944. mogao održati Prvi antifašistički nacionalnooslobodilački kongres. Izabrano je Antifašističko narodnooslovodilačko veće od 121 člana kao najviše zakonodavno i izvršno telo. Veće je izabralo Nacionalni antifašistički komitet od 13 članova, koji je imao sve atribute privremene narodne vlade. Doneta je odluka o uređenju nove demokratske Albanije i o zabrani povratka kralja Zogua.
Iz borbe u borbu, jer su Nemci u maju počeli novu ofanzivu, jačala je oružana snaga oslobodilačkog pokreta, tako da je u avgustu 1944. godine formiran i 1. korpus. Do novembra 1944. NOVA je imala već tri korpusa, odnosno osam divizija, otprilike 70.000 vojnika.
U Beratu je od 20. do 23. oktobra 1944. godine održano zasedanje Antifašističkog nacionalnooslobodilačkog veća, na kojem je odlučeno da se Nacionalni antifašistički komitet pretvori u demokratsku vladu Albanije. Odlučeno je i to da narodnooslobodilački odbori obavljaju funkciju organa vlasti, a da nacionalnooslobodilački front deluje kao opštenarodna politička organizaija.
U tom razdoblju počelo je povlačenje nemačke grupe armija F iz Grčke, pa je NOVA morala voditi borbe protiv 21. armijskog korpusa iz te velike neprijateljske formacije. Najžešći okršaji vodili su se za oslobođenje Elbasana i Tirane. Iz oba grada Nemci su se povukli 21. novembra, a 29. novembra oslobođen je i Skadar. Time je cela Albanija bila oslobođena fašističkog okupatora.
Na predlog koji je dao Vrhovni štab NOVJ u završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije učestvovale su i 5. i 6. divizija NOVA. Zajedno s jedinicama NOVJ borile su se za oslobođenje Kosova, Crne Gore i Sandžaka, a u februaru 1945. godine prebačene su na Kosovo, gde su učestvovale u borbama za likvidaciju kontrarevolucionarnih snaga[1].
Narodnooslobodilačka vojska Albanije stalno je angažovala oko 100.000 italijanskih, a kasnije oko 70.000 namačkih vojnika. U borbama protiv NOVA, italijanski i nemački gubici iznosili su oko 70.000 poginulih, ranjenih i zarobljenih. U toku rata živote je izgubilo 28.000, ranjeno je 12.600, a u raznim logorima je bilo 10.000 Albanaca.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Prifti, Peter R. (1978). Socialist Albania since 1944: domestic and foreign developments (illustrated izd.). MIT Press. str. 198. ISBN 978-0-262-16070-4.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Prifti, Peter R. (1978). Socialist Albania since 1944: domestic and foreign developments (illustrated izd.). MIT Press. str. 198. ISBN 978-0-262-16070-4.
