Natko Nodilo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Natko Nodilo
Lični podaci
Datum rođenja(1834-08-31)31. avgust 1834.
Mesto rođenjaSplit, Austrijsko carstvo
Datum smrti21. maj 1912.(1912-05-21) (77 god.)
Mesto smrtiZagreb, Austrougarska

Natko Nodilo (Split, 31. avgust 1834 — Zagreb, 21. maj 1912) bio je srpski političar, istoričar i publicista.

Vlasta Švoger u knjizi „Ideali, strasti i politika, Život i djelo Andrije Torkvata Brlića", Hrvatski institut za povijest, Zagreb 2012, na 37. strani piše: „Brlić je katkad i vlastiti nacionalni identitet nazivao srpskim... prihvatili nacionalno jezičku klasifikaciju Vuka Stefanovića Karadžića, koji je sve štokavce, bez obzira na vjeru smatrao Srbima. Toj skupini su pripadali Imbro Ignjatijević Tkalac, Matija Ban, Mihovil Pavlinović, Luka Botić i Natko Nodilo.

Nodilo ima najviše zasluga za buđenje narodne svesti u Primorju.[1] Tešku i neravnopravnu borbu protiv austrijskog državnog sistema i italijanske kulture, tokom šezdesetih i sedamdesetih godina 19. veka on je vodio "smišljeno, predano, istrajno". Uz ideale o kulturnoj i političkoj slobodi i napretku on je veoma obuzet i idealom o jedinstvu srpskog i hrvatskog naroda. Kada je 1931. godine obeležana stogodišnjica njegovog rođenja, isticano je da je on "prvi ideolog jugoslovenske misli u Dalmaciji".[2]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rodio se 1831. godine u Splitu. Osnovnu školu i gimnaziju je završio u Splitu, na italijanskom jeziku. Studirao je od 1853. godine bogosloviju u Zadru, ali sveštenički poziv nije bio za njega jer je njegov duh bio suviše slobodouman i kritičan. Nakon tri godine skida crnu mantiju i vraća se u rodni grad.[3] Godine 1857. odlazi da studira filozofiju, i to istoriju i geografiju u Beču. Kada je 1861. godine položio profesorski ispit postavljen je za suplenta u splitskoj gimnaziji; u kojoj se i sam školovao. Karijeru je počeo za redakcijskim stolom jednog provincijskog lista ("Nacional" u Zadru) a završio je kao profesor univerziteta. Radio je kao gimnazijski profesor u Splitu i Zadru, a zatim kao univerzitetski profesor u Zagrebu. Proslavio se jednako i kao istoričar i kao publicista. Umro je i sahranjen 1912. godine u Zagrebu. Kako je njegova rodna kuća u Splitu već bila srušena, zahvalni Splićani su postavili 1931. godine spomen-ploču posvećenu tom znamenitom građaninu, na zgradi gimnazije, u kojoj se formirao i radio. Ta gimnazija je od jula 1939. godine nosila ime "Državna klasična gimnatija Natka Nodila".[4]

Karijera i društveni angažman[uredi | uredi izvor]

Iste godine kada je zaposlen 1861, bio je i otpušten iz službe zbog političkog delovanja u "narodnom duhu". Jer bilo je to vreme kada se organizovala opoziciona Narodna stranka, kao branik odnarođavanju, nasuprot autonomaškoj, italijanskoj. Već 1861. godine srpko-hrvatska Narodna stranka je pokrenula svoje glasilo, ali na italijanskom jeziku koji je bio dominantan tada. Profesor Nodilo i njegov učenik Zadranin Sava Bjelanović postali su uskoro glavni novinari pa urednici tog lista, nazvanog Il Nazionale. U javnosti je nadaleko odjeknula javna polemika, između starog konzervativnog Nikole Tomazea (pristalice vlasti) i mladog narodnjaka profesora Nodila. Tom neustrašivom a kulturnom borbom za narodne interese Natko je postao poznat, omiljen i uvažen. Iz te medijske pobede proisteklo je otvaranje narodnih čitaonica, jer su autonomaši odbijali da uzimaju narodnjačke novine, u svoja okupljališta - "kasine". Prva "Slavjanska čitaonica" je osnovana u Splitu 30. septembra 1861. godine.[3] U Zadru je decembra iste godine osnovana "Narodna čitaonica", a zatim i mnoge druge po gradovima i većim primorskim mestima. Natko Nodilo je tokom pet godina dobro uređivao "Nacional", i to je političku borbu koja se rasplamsala, postavilo na prave temelje. On je kao urednik novina težio da isključi iz uticaja katoličke i pravoslavne sveštenike, kao dogmatičare, jer je mislio da će svojim uplivom pokvariti narodnu slogu i jednodušnost. Ali desilo se suprotno, Nodilo iako zaslužan, sposoban i cenjen morao je da se povuče. Njegov odlazak je uslovio don Mihovil Pavlinović, jedan od stranačkih prvaka. Tada, 1868. godine Natko napušta uredništvo lista i preuzima profesorsko mesto u zadarskoj gimnaziji. Na izborima 1869. godine biran je za poslanika Dalmatinskog sabora u Korčulanskom srezu, i to će biti do 1874. godine. Još dok je bio urednik stranačkog lista u Zadru napisao je članak sa pretencioznim naslovom: Srbi jesu što i Hrvati a Hrvati što i Srbi. Održavao je kontakte sa novosadskim Srbima, pre svega sa Svetozarom Miletićem, sa kojim je razmenjivao gledišta. On je smatran za velikog ideologa jugoslovenstva, koji se formirao tokom zajedničke narodnjačke borbe, složnih Srba i Hrvata. Na njega je skretao pažnju i pokazivao veliki respekt srpski istoričar Ilarion Ruvarac (1888).[5] Kada je 1897. godine hrvatska i srpska ujedinjena omladina pokrenula svoj list "Misao", on je bio zadovoljan, misleći da je nepovratno minulo vreme svađa i podela između dva naroda.

Godine 1874. otvoren je zagrebački Univerzitet "kao najveća tekovina ilirskog pokreta". Gimnazijski profesor u Zadru postao je na prečac "sveučilišni" profesor u Zagrebu. Dodeljena mu je katedra "Opšte povesti" (istorije), a tomu je najbolje i odgovaralo. Bavio se kraće vrijeme antičkom istorijom, da bi se potom koncentrisao na srednjovjekovnu istoriju Srba i Hrvata i na istoriju religije. Već prvi značajan istoriografski rad bio je o postanku papine svetovne vlasti 1878. godine. Postao je 1890. godine rektor univerziteta u Zagrebu, a taj događaj se pamti po njegovom govoru. Kao naučni radnik sarađivao je stručnim listovima kao što su dva dubrovačka anala i "Rad" Jugoslovenske akademije u Zagrebu, čiji je bio redovan član. Po vlastitoj želji je penzionisan 1901. godine ali je nastavio deluje za opšte dobro. Izabran je 1907. godine za predsednika Društva hrvatskih književnika u Zagrebu i preuzeo uredništvo časopisa "Savremenika". U poznim godinama života stizao je da napiše i više eseja u tom uglednom glasilu.

Južnoslovenski istoričar[uredi | uredi izvor]

Naslovna strana prve sveske Historije srednjega vijeka za narod hrvatski i srpski (1898) Natka Nodila

Pisao je profesor Nodilo tokom karijere na univerzitetu o istoriji papstva, ranoj dubrovačkoj istoriografiji kao i predhrišćanskoj religiji Srba i Hrvata. Najznačajniji radovi su mu: Postanak svjetovne papinske vlasti ili pedeset godina talijanske istorije (724—774), Zagreb 1878; Stara vjera Srba i Hrvata (Split, 1981) и Historija srednjega vijeka za narod hrvatski i srpski I—III[6], Zagreb 1898—1905. Po Stanoju Stanojeviću srpskom istoričaru, Nodilo je bio i "naučnik prvog reda". Njegove tri velike knjige u kojima je prikazana propast staroga, grčko-rimskoga sveta i ulazak u istoriju novih naroda uvrstila ga je među najveće (dotadašnje) istoričare među Južnim Slovenima.[7]

U Dubrovniku, ako ne od prvoga početka, a to od pamtivijeka, govorilo se srpski, govorilo kako od pučana, tako od vlastele, kako kod kuće, tako i u javnome životu... Nego u općini, od Mletaka oproštenoj, srpski je raspravni jezik. Već vidismo, da baš ovo kancelaru Ivanu ravenskom davaše najveću glavobolju, pa znamo i to, da se naročitim zakonom zabrani, u god. 1472, članovima velikoga vijeća poraba srpskoga jezika, a naloži svakome vlastelinu govorniku, da govori talijanski... Iz živoga spora dvaju jezika, i dvojakoga mišljenja, ljetopisi mu ispadoše prava nakaza jezična, književno nedonošće.

— Natko Nodilo, „Prvi ljetopisci i davna historiografija dubrovačka“, JAZU, Zagreb, 1883, sveska 65, str. 92-128.

Hrvatski nacionalisti žele da ospore ispravnost ove njegove tvrdnje činjenicom da on nije bio lingvista, ali ih pobija ugledna savremena hrvatska lingvistkinja Snježana Kordić, u knjizi „Jezik i nacionalizam“, tvrdnjama da se naša štokavština nikada nije nazivala hrvatskim jezikom, a je srpskim, ilirskim, slovinskim, naškim... Na 273. strani pomenute knjige ona kaže: „Za štokavski se koristio i naziv srpski, npr. u drugoj četvrtini 19. st. je naziv ilirski kao i srpski bio uobičajena oznaka za štokavski jezik. I to ne samo u 19. stoljeću, nego i u ranijim stoljećima. Ne smije se prešutjeti, a to se čini u ovoj monografiji, da su u bezbrojnim dubrovačkim dokumentima s kraja 15. st. pa do kraja 18. st. Dubrovčani koristili izraz "linga seruiana" kao oznaku za svoj vlastiti jezik."

U istom djelu Nodilo još piše: "... srpski idiotizmi nisu rijetki u talijanskome jeziku sviju ljetopisaca dubrovačkih... Sve ovo nagovješćuje osobu izrazitu, jedinu, koja misli svoje sklada sasvim hrvatski iliti srpski, a talijanski piše za nevolju. Tome prvom ljetopiscu kano je srpština više prirođena, nego ljetopiscima što iza njega ponikoše."

Dakle, Nodilu je jedan jezik hrvatski ili srpski (od kada su Hrvati prihvatili srpski jezik za svoj književni), ipak kad god pobliže opisuje jezik Dubrovčana, govori isključivo o srpskom jeziku, pošto naziv jezika imenuje po porijeklu i činjenicama, starim zapisima. Ovaj srpsko-dalmatinski istoričar u istom djelu o kralju Tvrtku kaže: "... Po iskopu pravih Nemanjića, Tvrtko njihov potomak po tankoj krvi, kazivao im se baštinikom, i težio sa njihovom moći, te uzeo sebii srpski dohodak od 2000 perpera iz Dubrovnika... Valjda nema srpskoga vladara, koji bi, u poveljama i u pismima, pouzdanije i usrdnije od Tvrtka govorio o Dubrovčanima."

Srpska Kraljevska akademija u Beogradu je 3. februara 1910. godine primila za dopisnog člana, Natka Nodila "profesora sveučilišta u Zagrebu".[8] Za svoj naučni rad: "Natko Nodilo", dr Viktor Novak profesor univerziteta je 1936. godine dobio nagradu SKA u Beogradu, iz zadužbine arhimandrita Nikifora Dučića.[9]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Delo", Beograd 1. april 1912; "Natko Nodilo (nekrolog)
  2. ^ "Vreme", Beograd 31. oktobar 1931.
  3. ^ a b "Vreme", Beograd 1931.
  4. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1939.
  5. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1888.
  6. ^ "Srđ", Dubrovnik 16. januar 1903.
  7. ^ "Delo", Beograd 1912.
  8. ^ "Delo", Beograd 1. januar 1910.
  9. ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1. april 1936.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Натко_Нодило&oldid=27060654”