Nahčivan (autonomna republika)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Nahčivanska Autonomna Republika
Naxçıvan Muxtar Respublikası  (azerski)
Položaj Nahčivana
Matična država Azerbejdžan
Administrativni
centar		Nahčivan
Službeni jezikazerski
Vladavina
Oblik vlastiautonomna republika
 — Predsednik skupštineVasif Talibov
Istorija
‍
 — Nahčivanska ASSR9. 2. 1924.
 — Nahčivanska AR17. 11. 1990.
Geografija
Površina‍
 — ukupno5.500 km2
Stanovništvo‍
 — procena iz 2020.460.294
 — gustina83,69 st./km2
Ekonomija
PHR (2010)0,793
Valutaazerbejdžanski manat
 — kod valuteAZN
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +4 (+5 leti)
Mapa autonomne republike

Nahčivan (azer. Naxçıvan), zvanično Nahčivanska Autonomna Republika (azer. Naxçıvan Muxtar Respublikası), autonomna je republika u sastavu Azerbejdžana. Glavni grad republike je Nahčivan.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Autonomna republika Nahčivan je eksklava, teritorija fizički odvojena od ostatka teritorije Azerbejdžana, a između ova dva područja nalaze se Jermenija. Na zapadu, Nahčivan se graniči sa Turskom, a na jugu sa Iranom, odnosno sa iranskim pokrajinama Zapadni Azerbejdžan i Istočni Azerbejdžan. Zangezurske planine čine granicu sa Jermenijom, dok reka Araks čini granicu sa Iranom. Jezero nastalo izgradnjom brane na toj reci daje vodu za poljoprivredu, a njena hidroelektrana proizvodi energiju za Azerbejdžan i Iran.

Nahčivan je izuzetno suv planinski region. Najviši vrh Nahčivana je Kapudžuh (3904 m), a najprepoznatljiviji je Ilandag (2415 m) koji se vidi iz grada Nahčivana. Prema legendi, pukotinu na njenom vrhu stvorila je Nojeva barka kada se poplava povukla.

Nahčivanski pejzaž

Istorija[uredi | uredi izvor]

Područje je bilo deo država Urartu i kasnije Medije. Postalo je deo satrapije Jermenije pod Ahemenidskom Persijom 521. godine pre nove ere. Posle smrti Aleksandra Velikog 323. godine p. n. e, nekoliko generala makedonske vojske, uključujući Neoptolema, pokušalo je, ali nije uspelo da preuzme kontrolu nad regionom, i njime je vladala domaća jermenska dinastija Orontida sve dok Jermeniju nije osvojio Antioh III Veliki (vladao 222–187. p. n. e.).

189. godine pre nove ere, Nahčivan je postao deo novog Jermenskog kraljevstva koje je osnovao Artaksija I. 428. godine ukinuta je jermenska monarhija Aršakuni, a Nahčivan je anektirala Sasanidska Persija. 623. godine posedovanje regiona prešlo je u ruke Vizantijskog carstva, ali je ubrzo prepušteno njegovoj sopstvenoj vlasti. Sebeos je to područje nazivao Tačkaštan. Njegov učenik Koriun Vardapet kaže da je Nahčivan mesto na kojem je jermenski učenjak i teolog Mesrop Maštoc završio stvaranje jermenske abecede i otvorio prve jermenske škole. To se dogodilo u provinciji Gokhtan, što odgovara modernom Nahčivanovom okrugu Ordubad.

Od 640. godine Arapi napadaju Nahčivan i preduzimaju mnoge kampanje u toj oblasti, slamajući sav otpor i napadajući jermenske plemiće koji su ostali u kontaktu sa Vizantincima ili koji su odbili da plaćaju danak. 705. godine, nakon suzbijanja jermenske pobune, arapski princ Muhamed ibn Marvan odlučio je da eliminiše jermensko plemstvo. U Nahčivanu je nekoliko stotina jermenskih plemića bilo zatvoreno u crkvama i spaljeno, dok su drugi razapeti.

Nasilje je navelo mnoge jermenske prinčeve da pobegnu u susedno Kraljevstvo Gruzija ili Vizantijsko carstvo. U međuvremenu, sam Nahčivan postao je deo autonomnog Jermenskog emirata pod arapskom kontrolom. Nahčivan je konačno oslobođen arapske vlasti u 10. veku od strane kralja Smbata I iz dinastije Bagratida i predat prinčevima Sjunika.

U 11. veku ovo područje zauzimaju Turci Seldžuci, a u 12. veku grad Nahčivan postaje prestonica države azerbejdžanskih atabega. U 15. veku, region je bio deo turskih država Kara Kojunlu i Ak Kojunlu. U 18. veku formiran je Nahčivanski kanat, koji je nominalno priznavao persijsku vlast. 1828. godine, region postaje ruski posed, a Nahčivanski kanat se ukida.

Posle Oktobarske revolucije u Rusiji 1917. godine, na ovom području je, 1918. godine, proglašena Republika Aras, koja je postojala do 1919. godine, kada je na nju invaziju izvršila Jermenija. Pad republike pokrenuo je invaziju azerbejdžanske armije, koja, iste godine, izbacuje jermenske trupe iz regiona. Pošto je sovjetska Crvena armija zauzela region 1920. godine, stvorena je Nahčivanska autonomna sovjetska socijalistička republika, a na referendumu koji je održan 1921. godine 90% stanovništva republike izjasnilo se za priključenje Azerbejdžanskoj SSR, što je i učinjeno iste godine.

Posle raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine, budući predsednik Azerbejdžana Hejdar Alijev postaje predsednik Nahčivanskog vrhovnog sovjeta i pretvara Nahčivan u teritoriju skoro potpuno nezavisnu od vlasti u Bakuu. Tokom rata u Nagorno-Karabahu 1992. godine, izbili su sporadični oružani sukobi Nahčivana sa Jermenijom. Parlament Azerbejdžana poziva 1993. godine Hejdara Alijeva da stane na čelo države, tako da on postaje predsednik Azerbejdžana i na toj funkciji ostaje sve do 2003. godine kada ga je na funkciji nasledio njegov sin, Ilham Alijev. Nahčivan je do danas zadržao status autonomne republike u sastavu Azerbejdžana, a 1998. godine usvojen je i novi republički ustav.[1]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Prema podacima iz 1999. godine, etnički Azeri (turski narod koji predstavlja osnovno stanovništvo Azerbejdžana) činili su 99% stanovništva Nahčivanske republike.

U 19. veku većinski narod na prostoru Nahčivana su bili Jermeni ali tokom turske okupacije i genocida tokom Prvog svetskog rata etnička struktura se značajno izmenila u korist Azera tako da su do kraja 20. veka Jermeni nestali na onom prostoru.

Religija[uredi | uredi izvor]

Glavna religija u republici je islam.

Gradovi[uredi | uredi izvor]

Najveći gradovi republike su (sa prikazom broja stanovnika 2009. godine): [1]

Uništavanje jermenskih spomenika u Nahčivanu[uredi | uredi izvor]

Groblje u Džulfi na fotografiji koju je 1915. godine snimio Aram Vruirian.
Dva hačkara iz Džulfe, iz 1602. i 1603. godine, prenešena sa groblja pre njegovog uništenja i sada izložena u Vagaršapatu u Jermeniji.

Broj imenovanih jermenskih crkava za koje se zna da su postojale u Nahčivanu iznosi preko 280. 1648. godine francuski putnik Aleksandar de Rod izvestio je da je u Džulfi video više od deset hiljada jermenskih nadgrobnih spomenika od mermera.[2] Procenjuje se da se broj crkvenih spomenika koji su opstali u Nahčivanu u 1980-im godinama kretao između 59 i 100. Autor i novinar Silven Beson veruje da su svi oni naknadno uništeni u okviru kampanje vlade Azerbejdžana za brisanje svih tragova jermenske kulture na svom tlu.[3]

Kada je 2005. posećena crkva Svetog Stefana u Abrakunisu iz 14. veka, utvrđeno je da je nedavno uništena i svedena na nekoliko cigli koje vire iz rastresite, gole zemlje. Slično potpuno uništavanje dogodilo se i crkvi Svetog Hakop-Hajrapeta iz 16. veka u Šurutu. Nestale su i jermenske crkve u Norashenu, Kirni i Galu koje su postojale 1980-ih.[4]

Najpoznatiji slučaj masovnog uništavanja odnosi se na nadgrobne spomenike na srednjovekovnom groblju u Džulfi, sa fotografskim, video i satelitskim dokazima koji podržavaju optužbe.[5][6] U aprilu 2006. godine britanski The Times pisao je o uništavanju groblja na sledeći način:

Srednjovekovno groblje koje se smatra jednim od čuda Kavkaza izbrisano je sa lica Zemlje u činu kulturnog vandalizma slično Talibanima koji su minirali Bude iz Bamijana u Avganistanu 2001. godine. Groblje u Džulfi predstavljalo je jedinstvenu kolekciju od nekoliko hiljada uklesanih krstova u kamenim pločama na južnoj granici Azerbejdžana sa Iranom. Ali posle 18 godina sukoba između Azerbejdžana i njegovog zapadnog suseda, Jermenije, potvrđeno je da je groblje nestalo.

Jermeni odavno zvone za uzbunu da Azerbejdžanci nameravaju da eliminišu sve dokaze jermenskog prisustva u Nahčivanu i da su u tom cilju izvršili masovno i nepovratno uništavanje jermenskih kulturnih tragova. „Ironija je u tome što se ovo uništavanje nije dogodilo u vreme rata već u vreme mira“, rekao je jermenski ministar spoljnih poslova Vartan Oskanian za The Times. Azerbejdžan je dosledno negirao ove optužbe. Na primer, prema azerbejdžanskom ambasadoru u SAD Hafizu Pašajevu, video snimci i fotografije „prikazuju neke nepoznate ljude koji uništavaju kamenje srednje veličine“, i „nije jasno koje su nacionalnosti ti ljudi“, a izveštaji su jermenski propaganda osmišljena da skrene pažnju sa, kako je tvrdio, „državne politike (Jermenije) uništavanja istorijskih i kulturnih spomenika na okupiranim azerbejdžanskim teritorijama“.

Brojne međunarodne organizacije potvrdile su potpuno uništavanje groblja. Institut za izveštavanje o ratu i miru izvestio je 19. aprila 2006. godine da „od proslavljenih kamenih krstova iz Džulfe nije ostalo ništa“. Prema Međunarodnom savetu za spomenike i znamenitosti (ICOMOS), azerbejdžanska vlada je uklonila 800 hačkara 1998. godine. Iako je uništavanje zaustavljeno nakon protesta Unesko-a, nastavljeno je četiri godine kasnije. Do januara 2003. godine, „groblje staro 1500 godina bilo je potpuno sravnjeno“, navodi ICOMOS.[7][8] 8. decembra 2010. Američko udruženje za unapređenje nauke objavilo je izveštaj pod nazivom „Satelitske slike pokazuju nestajanje jermenskih artefakata u Azerbejdžanu“.[9] Izveštaj je sadržao analizu satelitskih snimaka visoke rezolucije groblja u Džulfi, koji su potvrdili uništavanje hačkara.

Evropski parlament je formalno pozvao Azerbejdžan da zaustavi rušenje kao kršenje Uneskove konvencije o svetskoj baštini. Prema svojoj rezoluciji u vezi sa spomenicima kulture na Južnom Kavkazu, Evropski parlament „najoštrije osuđuje uništavanje groblja i Džulfi kao i uništavanje svih mesta od istorijskog značaja koja su se dogodila na jermenskoj ili azerbejdžanskoj teritoriji i osuđuje svaku takvu akciju koja teži uništavanju kulturnog nasleđa.“[10] Azerbejdžan je 2006. godine zabranio misiji Parlamentarne skupštine Saveta Evrope (PASE) da pregleda i istraži drevno mesto sahranjivanja, navodeći da će prihvatiti delegaciju samo ako poseti i teritorije pod kontrolom Jermena. „Smatramo da će, ako se zauzme sveobuhvatan pristup problemima koji su pokrenuti“, rekao je portparol azerbejdžanskog ministarstva spoljnih poslova Tahir Tagizade, „biti moguće proučavati hrišćanske spomenike na teritoriji Azerbejdžana, uključujući i Autonomnu Republiku Nahčivan“.[11]

Inspektori Parlamentarne skupštine Saveta Evrope planirali su ponovni pokušaj za 29. avgust - 6. septembar 2007. godine, predvođeni britanskim poslanikom Edvardom O’Harom. Pored Nahčivana, delegacija bi posetila Baku, Jerevan, Tbilisi i Nagorno-Karabah. [125] Inspektori su planirali da posete Nagorno-Karabah preko Jermenije; međutim, 28. avgusta, šef azerbejdžanske delegacije u PASE objavio je zahtev da inspektori moraju da uđu u Nagorno-Karabah preko Azerbejdžana. 29. avgusta, generalni sekretar PASE Mateo Sorinas najavio je da poseta mora biti otkazana zbog poteškoća u pristupu Nagorno-Karabahu putem koji zahteva Azerbejdžan. Ministarstvo spoljnih poslova u Jermeniji izdalo je saopštenje u kojem se kaže da je Azerbejdžan zaustavio posetu „isključivo zbog namere da se prikrije rušenje jermenskih spomenika u Nahčivanu".

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „State Structure of Nakhchivan”. Arhivirano iz originala 17. 1. 2008. g. 
  2. ^ Alexande de Rhodes, Divers Voyages et Missions du P. A. de Rhodes en la Chine, &AutresRoyaumes avec son Retour en Europe par la Perse et I’Armenie (Paris: Sebastian Cramoisy, 1653), Part 3, 63. Second edition (Paris: 1854), 416. "Out of the walls of this city [Julfa] which now is only a desert, I saw a beautiful monument to the ancient piety of the Armenians. It is a vast site, where there are at the very least ten thousand tombstones of marble, all marvelously well carved."
  3. ^ Sylvain Besson, "L'Azerbaidjian Face au Desastre Culturel", Le Temps (Switzerland), November 4, 2006.
  4. ^ „Accountability for Destruction of Cultural Heritage: The case of Jugha” (PDF). 
  5. ^ „Cultural Vandalism or Raping History?”. 
  6. ^ „Tragedy on the Araxes”. 
  7. ^ „ICOMOS World Report 2006/2007 on Monuments and Sites in Danger” (PDF). 
  8. ^ „"Azerbaijan 'flattened' sacred Armenian site"”. Arhivirano iz originala 27. 06. 2019. g.  Nevalidan unos |dead-url=dead (pomoć)
  9. ^ „"Satellite Images Show Disappearance of Armenian Artifacts in Azerbaijan"”. 
  10. ^ „"Texts adopted – Thursday, 16 February 2006 – Cultural heritage in Azerbaijan – P6_TA(2006)0069"”. 
  11. ^ „Castle, Stephen (May 30, 2006). "Azerbaijan 'Flattened' Sacred Armenian Site". The Independent. London. Archived from the original on June 15, 2006. Retrieved May 30, 2006.”. Arhivirano iz originala 15. 06. 2006. g. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Nahčivan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нахчиван_(аутономна_република)&oldid=26948098”