Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina
| Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina | |
|---|---|
IUCN kategorija II (nacionalni park) | |
 Mapa parkova kanadskih Stenovitih planina | |
| Mjesto | Severna Amerika, Kanada |
| Najbliži grad | Kalgari (130 km) |
| Površina | 2.306.884 hektara |
| Osnovano | 1984. (8. sednica Uneska)[1] |
| Upravljačko tijelo | Parkovi Kanade |
Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina su međusobno povezani lanac nacionalnih (Banf, Džasper, Kutni, Joho), i pokrajinskih parkova (Maunt Robson, Maunt Asinibojn i Hamber), koji su pod ovim nazivom upisani u Uneskov spisak svetske baštine u Americi.[2] Oni upečatljivom planinskom krajoliku Stenovitih planina daju izuzetne lepotu očuvane prirode brojnim planinskim, vrhovima, glečerima, jezerima, vodopadima, kanjonima i krečnjačkim pećinama. Oni predstavljaju samo jedan deo moćnog prirodnog okruženja Kanade - ubedljivu snagu - koja je oblikovala ne samo geografiju ove zemlje, već i tok njene istorije i iskustvo brojnih generacija ljudi koji žive i putuju kroz ove parkove.[3] Polazeći od ovih vrednosti osnivanje Nacionalnih parkova kanadskih Stenovitih planina imao je za cilj da se obezbedi zaštita ekosistema veličanstvenih prirodnih područja i pravilno gazdovanje i upravljanje njima, a kod posetilaca stvori svest i potreba da razumeju, cene, i uživaju u lepotama ovih parkova, na način koji ne dovodi u pitanje njihov integritet i devastiranje.[2]
Poznati ne samo po svojoj živopisnoj sjaju, Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina imaju izuzetan značaj za geologiju zbog preostalih fizičkih i biologiju ove oblasti Kanade, zbog očuvanih biogeografskih karakteristika. Zato su svi parkovi na kanadskim Stenovitim planinama od strane Uneska 1984. uvršteni u listu svetskog nasleđa. Razlog za uvrštavanje ovih lokaliteta na ovu listu su postojanje brojnih fosilnih nalaza, staništa biljaka i divljači i raznovrsnost ekosistema - jedinstvenog za ovo prirodno područje, kao i specifična priroda sa klasičnim oblici glacijalnih geoloških procesa - uključujući ledena polja, kao ostatke ledničkih dolina, brojne glečere, kanjone i izuzetne primere erozije i taloženja - koje su prisutne u svim delovima ovih parkova.[4]
Brojna geološka nalazišta na ovom prostoru su iz perioda kambrijuma i zato sadrže važne informacije o evoluciji Zemlje. A brojni lokaliteteti u parkovima su izvor života i opstanka brojnih biljnih i životinjskih vrsta. Pod posebnim režimom zaštite u Parkovima kandskih stenovitih planina među životinjskim vrstama izdvajaju se: vapiti, irvasi, losovi, planinska koza, američki muflon, grizli, dabar, vuk, puma, žderavac i druge vrste.
Pojam i status nacionalnog parka[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park je oblast zemlje, najčešće u vlasništvu države, koja se većim delom nalazi zaštićena od ljudskog uticaja. Nacionalni parkovi su zaštićena oblast Međunarodnog udruženja za zaštitu prirode - Kategorija II.[5]
Kao pojam nacionalni park se prvi put definiše na području Jeloustouna (Yellowstone) u SAD, 1872. godine na površini od 888.708 hektara.
Na 10 Generalnoj Skupštini UICN (Međunarodna unija za očuvanje prirode), održanoj 1969. godine u Nju Delhiju, data je definicija nacionalnog parka u kojoj se navodi da je to:
šire prostorno područje koje predstavlja jedan ili više ekosistema malo ili nikako izmenjen ljudskom delatnošću ili nastanjivanjem, kome životinjske i biljne vrste, geomorfološki elementi i biljna i životinjska staništa daju poseban naučni, obrazovni i rekreativni značaj ili u kome postoje prirodni pejzaži velike lepote.
Nacionalni parkovi se mogu svrstati u najmanje dva tipa: američki i evropski. Američki tip nacionalnog parka, u koji spadaju i Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina, formiran je u cilju turizma i rekreacije građana, za razliku od evropskog tipa, koji npr. odgovara parku Engaden u Švajcarskoj, i više ima karakteristike rezervata. U rezervatima se živi svet potpuno slobodno razvija i živi, a samo je zaštićen od svakog uticaja čoveka.[6]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija zaštite prirode doseže do daleke 1273. godine kada je u Londonu doneta uredba o ograničenju štetnih uticaja dima i pepela. Godine 1499. donet je zakon o zaštiti losa i divljeg konja, a 1703. godine u Rusiji su pod zaštitu stavljeni neki šumski kompleksi i retke vrste drveća.
Aleksandar Humbolt, svestrani istraživač pojedinih delova planete Zemlje, bio je jedan od prvih inicijatora zaštite prirode u naučne svrhe. On je među prvima upotrebio termin „prirodni spomenici” za specifične prirodne retkosti.
Prekretnicu u organizovanoj zaštiti većih prirodnih kompleksa predstavlja 1872. godina. Tada je u SAD proglašen nacionalni park Jelouston, prvi te vrste u svetu. U obrazloženju poduhvata je istaknuto da on koristi narodu i služi njegovom uživanju.... Tom prilikom je konstatovano da se u njemu sav biljni i životinjski svet prepuštaju potpunom razvitku i štite od svakog uticaja čoveka... Sledi osnivanje nacionalnog parka Banf u Kanadi (1885). Kraljevskog nacionalnog parka u Australiji (1879), Tangariro na Novom Zelandu (1894). Prvi nacionalni park u Evropi, Engadin u Švajcarskoj, proglašen je 1914. godine.
Godine 1872. posle otvaranja, danas najpoznatijeg Nacionalnog parka Jelouston u Sjedinjenim Američkim Državama, Kanade je od njih preuzela ideju o nacionalnim parkovima i u okviru gradnje železničke pruge preko Stenovitih planina, predvidela područje za uređenje parkova prirode na ovoj planini. Zapravo sve je počelo u jesen 1883. godine, kada su dva kanadska radnika Pacifičke železnice otkrila pećinu sa toplim izvorom suporovite vode na istočnim slapovima Stenovitih planina. Prva inicijativa za osnivanjem parkova prirode u Kanadi potekla je 1885. kada je u Alberti zvanično osnovan prvi park rezervat na površini od 2.600 ha. Prvi nacionalni park pod nazivom „Park Stenovitih planina“ (Rocky Mountains Park) osnovan je 1887. godine na površini od 67.300 ha, danas poznatiji kao Nacionalni park Banf (Banff National Park) koji je na površini od 669,500 ha osnovan 1930. godine. Središte tog parka bila je železnička stanica u Banfu, u čijoj su blizini otkriveni termalni izvori sumporovite vode. Na tom mestu sagrađen je danas jedan od najluksuznijih hotela u Kanadi Springs (Banff Springs Hotel)
Osnivanje prvog javnog parka u Kanadi imalo je za cilj da očuva novootkrivena prirodna dobra, i istovremno obezbedi zabavu za kanadsko stanovništvo i buduće turiste iz celog sveta.
Danjem razvoju parkova na Stenovitim planinama dorineo je uspeh, prvih pokušaja, švajarskih vodiča, koje je zaposlila kanadska železnica. Sledilo je otvaranje i drugih nacionalnih parkova, Joho (1901), čije ime prevedeno sa jezika indijanskih starosedelaca znači „iznenađenje“ ili „čudo“, - Džasper (1907), i Kotenaj (1920)
Od tog period u Kanadi se osnivaju i drugi nacionalnih parkovi čiji je broj narastao na 42, dok se za još desetak radi projektna dokumentacija. Uređenje i korišćenje nacionalnih parkova u Kanadi zasnovano je na naučnim istinama, jer se samo tako u njima mogu očuvati ekološki odnosi.
Nakon što je 1948. osnovana Međunarodna unija za očuvanje prirode i prirodnih izvora, a Ekonomsko socijalno veće Ujedinjenih nacija zaključilo; da su nacionalni parkovi veoma važni za kulturu i nauku čovečanstva, i da imaju odgovarajući ekonomski i turistički značaj, i da je potrebno da se u njima priroda održava u izvornom stanju, Vlada Kanade je ratifikovala Konvenciju o svetskom nasleđu 1976. godine i intenzivirala aktivnosti i pokrenula inicijativu da se nacionalni parkovi na Stenovitim planinama uvrste u listu svetskog nasleđa. Što je Unesko i učinio 1984. godine. Tako danas postoje petnaest Kanadskih lokaliteta koji su na Uneskovoj Listi svetskog nasleđa, od kojih u deset slučajeva u celini ili delimično upravljaju parkovi Kanade.
Nakom Prve svetske konferenciji o nacionalnim parkovima (Sijetl, SAD), Kanadska vlada, potencirala je pedagoški i naučnoistraživački značaj nacionalnih parkova i potvrdila njihovu polivalentnost i polifunkcionalnost, kao i značaj za život čoveka, njegov odmor i duhovnu rekreaciju.[7]
Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina na listi svetskog nasleđa[uredi | uredi izvor]
Za unos na Uneskovu listu svetskog nasleđa Kanada je 1983. godine nominovala nacionalne parkove Stenovitih planina Banf, Džasper, Kutni i Joho. Unesko je ovu nominaciju prihvatio i 30. oktobra 1984. godine, na listu svetskog nasleđa, stavio ove parkove. Unesko je ovu odluku doneo na osnovu preporuka Uneskovog Komiteta za nominacije, koji je u svom obrazloženju naveo;
...da se radi o oblastima izuzetne prirodne lepote, sa važnim staništima retkih i ugroženih vrsta i prirodnim vrednostima poput planinskih vrhova, glečera, jezera, kanjona, krečnjakih pećina, i jedinstvenim nalazištem fosila.[1]
Ta iste godina od Uneska su Kanadske vlasti zatražile da razmotri i mogućnost da se na listu svetskog nasleđa dodaju i susedni provincijski parkovi Stenovitih planina; Maunt Robson, Maunt Asinibojn i Hamber.
Na sastanku 1990. godine, Uneskov Komitet za nominacije, pozdravio i podržao kanadski predlog i na istu listu iz 1984. godine zajedno sa nacionalnim parkovima Stenovitih planina Banf, Džasper, Kutni i Joho, stavio i provincijske parkove Maunt Robson, Maunt Asinibojn i Hamber.[8]
Nacionalni parkovi Stenovitih planina[uredi | uredi izvor]
Parkove kanadskih Stenovitih planina čine četiri nacionalna parka Kanade, po dva u pokrajinama Alberta i Britanska Kolumbija i tri pokrajinska parka u Britanskoj Kolumbiji:
| NAZIV | Slika | Lokacija | Površina | Osnovan |
|---|---|---|---|---|
| Banf | 
|
Alberta | 6.641 km2 (2.564 sq mi) | 1885 |
| Džasper | 
|
Alberta | 10.878 km2 (4.200 sq mi) | 1907 |
| Joho | 
|
Britanska Kolumbija | 1.313 km2 (507 sq mi) | 1886 |
| Kutni | 
|
Britanska Kolumbija | 1.406 km2 (543 sq mi) | 1920 |
Nacionalni park Banf[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park Banf — (engl. Banff National Park) je najstariji kanadski nacionalni park, osnovan daleke 1885. godine. Nalazi se na površini od 6,641 km² koja se neposredno graniči sa nacionalnim parkovima Džasper, Kutni i Joho. Udaljen je 120 - 200 km zapadno od Kalgarija, i 800-850 km istočno od Vankuvera. Najveća naselja su Banf sa 8.350 i Lejk Luis sa 500 stanovnika.
Sedište parka se nalazi u istoimenom trgovačkom gradu i odmaralištu, Banf koji se nalazi na transkanadskom auto-putu. Ime mu je dao predsednik kanadske pacifičke pruge George Stephen, po njegovoj rodnoj pokrajini Banfšir u Škotskoj.
Park poseduje preko 1.600 km prohodnih puteva, kojima svake godine prođe između 4 i 5 miliona turista. Po broju turista spada u jedan od najposećenijih parkova na svetu, što na momente ozbiljno može ugroziti njegove ekosisteme.
Nacionalni park Džasper[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park Džasper — (engl. Jasper National Park) najveći je nacionalni park u kanadskom delu Stenovitih planina. Nalazi se na površini od 10.878 km². Udaljen je 288 km severno od nacionalnog parka Banf sa kojim se graniči i 450 km zapadno od Edmontona, administrativnog centra provincije.
Osnovan je 14. septembra 1907. kao zaštićeno šumsko dobro Džasper a 1930. je kanadskim zakonom o nacionalnim parkovima ovo područje dobilo i zvaničan status nacionalnog parka.[9] Park je tokom 2011. posetilo nešto manje od 2 miliona posetilaca.
 |
 |
 |
Nacionalni park Kutni[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park Kutni — (engl. Kootenay National Park) Nalazi se na zapadnim obroncima kanadskih Stenovitih planina na jugoistoku kanadske pokrajine Britanska Kolumbija. Nacionalni park Kutni ima površinu od od 1.406 km² . Osnovan je 1920. godine nakon sporazuma provincije Britanske Kolumbije i kanadske federalne vlade da će zemljište oko novoizgrađenog auto-puta biti pretvoreno u nacionalni park. Zbog toga je park jako uzak, samo 8 km u širinu sa obe strane 94 km dugog auto-puta. Zbog male širine parka njegove znamenitosti si uglavnom lako dostupne ker su blizu auto-puta. Nazvan je po istoimenoj reci Kutni, jednoj od najvećih reka u parku. Druga reka je Vermillion i obe se ulivaju u reku Kolumbija i pripadaju slivu Tihog okeana. Nadmorska visina parka je u rasponu od 918 m na jugozapadnom ulazu u park, do 3.424 m na planini Deltaform. Nacionalni park Kutni se svojom severnom stranom graniči sa nacionalnim parkom Joho, a istočnom sa Nacionalnim parkom Banf.
Glavne znamenitosti parka su:
- Termalni izvori kod mesta Radium Hot Springs, sa bazenima tople vode, temperature od 35 °C do 47 °C
- Klanac Sinkler (Sinclair Canyon), koji je nešto južnije od navedenih izvora i nalazi se na ulaza u park. Klanac je stanište gumene zmije (Charina bottae).
- Maslinasto jezero (Olive Lake) i reka Kutni
- Mermerni klanac (Marble Canyon) koji se nalazi na donjem toku potoka Tokum, nešto pre njegovog ušća u reku Vermilion čiji je najveći slap Numa koji se nalazi nešto južnije.
U parku se nalaze i brojni mineralni izvori bogati gvožđem, poznati kao „Lonci boje“ (Paint Pots). Vodu sa ovih izvora su lokalni indijanci koristili za bojenje svoje odeće okerom sve do 20. veka.
 |
 |
 |
Nacionalni park Joho[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park Joho jedan je od četiri Nacionalna parka kanadskih Stenovitih planina, i jedan od 44 nacionalnih parkova u Kanadi. Sedište parka nalazi se u naselju Field (Britanska Kolumbija), neposredno uz transkanadski auto-put.
Nacionalni park Joho osnovan je 1886. godine. Ime parka potiče od reči Yoho što znači „čudo“, na jeziku Kri (Cree) indijanskih starosedelaca.[10]
Nacionalni park Joho nalazi se na zapadnim obroncima kanadskih Stenovitih planina na jugoistoku kanadske pokrajine Britanska Kolumbija. Park se prostire na površini od 1.313 km². Svojom južnom stranom graniči se sa Nacionalnim parkom Kutni, a istočnom sa Naacionalnim parkom Banf.
Glavne znamenitosti parka su:[11]
- Panorama glečerske doline Vapta koja se na jugu nastavlja u ledničku dolinu Vaputik.
- Smaragdno jezero (Emerald lake). Jezero dobilo je ovaj naziv zbog prelepe boje, izazvane sitnim česticama ledenog nanosa, suspendovanog u vodi. Suspendovane čestice u vodi prelamaju svetlost, i u kombinaciji sa odrazom plavog neba, daju vodi ovog jezera izvanrednu plavo-zelenu boju.
- Paleontološko nalazište u blizini Smaragdnog jezera (Emerald lake). Ovo paleontološko nalazište na Stenovitim planinama, jedino je nalazišta te vrste na Stenovitim planinama i jedno od najvažnijih na svetu. Nalazište je pod zaštitom UNESKO-a, jer su neki od fosila stari i preko 530 miliona godina. Najzastupljeniji su fosili morskih beskičmenjaka (više od 120 vrsta). Nalazište je moguće obići samo uz pomoć stručnih vodiča.
Pokrajinski parkovi[uredi | uredi izvor]
| NAZIV | Slika | Lokacija | Površina | Osnovan |
|---|---|---|---|---|
| Maunt Asinibojn | .jpg)
|
Britanska Kolumbija | 39 km2 (15 sq mi) | 1922 |
| Hamber | 
|
Britanska Kolumbija | 240 km2 (93 sq mi) | 1941 |
| Maunt Robson | 
|
Britanska Kolumbija | 2.249 km2 (868 sq mi) | 1913 |
- Pokrajinski park Maunt Asinibojn— (engl. Mount Assiniboine Provincial Park)
- Pokrajinski park Hamber — (engl. Hamber Provincial Park)
- Pokrajinski park Maunt Robson — (engl. Mount Robson National Park)
Geografske karakteristike Stenovitih planina[uredi | uredi izvor]
Kordiljeri[uredi | uredi izvor]
Stenovite planine u Severnoj Americi i Andi u Južnoj Americi dva su velika planinska lanca koja su sastavni deo planinskog venaca Kordiljeri koji se prostire duž zapadne obale Severne i Južne Amerike, od Aljaske do Patagonije (Ognjene zemlje).
Između više uporednih planinskih nizova nalaze se duboke doline i zaravni. Najizraženiju su izdignuti za vreme alpske orogeneze (u tercijaru), a tektonska aktivnost i danas se uočava u brojnim vulkanima i čestim zemljotresima.
Kordiljeri Južne Amerike nazivaju se Andi, a u Severnoj Americi Stenovite planine.
U Severnoj Americi Kordiljeri se pružaju vertikalno na smer glavnih vetrova sa zapada, pa u unutrašnjosti uslovljavaju pustinje i polupustinje sa slanim jezerima. Veliko rudno bogatstvo i hidroenergija glavne su osnove jakoj industriji u primorju.
Kordiljeri su velika barijera između istočne i zapadne obale Severne Amerike. Važnošću i visinom posebno se ističe istočni niz Kordiljera, Stenovite planine ili Stenjak.
Zapadna lanac severnoameričkih Kordiljera prostire se paralelno sa obalom Pacifika, od poluostrva Aljaska do Meksika. U okviru ovog planinskog lanca najduži su Aljaska, kanadski, američki i meksički Kordiljeri.
Položaj Stenovitih planina u Severnoj Americi[uredi | uredi izvor]
Stenovite planine (engl. Rocky Mountains) ili kratko Stenjak (engl. Rockies) predstavljaju planinski lanac koji se proteže meridijanskim pravcem duž zapadnih delova Severne Amerike. Pružaju se od severnih delova Britanske Kolumbije (Kanada) na severu do Novog Meksika (SAD) na jugu, u dužini od oko 4.850 km. U njenom kanadskom delu nalaze se gore nabrojani parkovi (nacionalni i provincijski)
Najviši vrhovi Stenovitih planina su Elbert (4.339 m) i Vitni (4.418 m) u SAD i Robson (3.954 m) u Kanadi. Najduže reke koje izviru ispod ovih planina su Kolumbija i Kolorado.
Položaj Stenovitih planina u Kanadi[uredi | uredi izvor]
Kanadski deo deo Stenovitih planina, koji pripada severnoameričkom i istočnom delu Kordiljera, proteže se od unutrašnjih prerija Alberte na istoku do jarka Stenovitih planina u Britanskoj Kolumbiji na zapadu, i od reke Lijard na severu do granice sa SAD na jugu.
Najviši vrhovi kanadskih Stenovitih planina su Robson (3.954 m) i Kolumbija (3.747 m).
Centralni delovi Stanovitaih planina (npr u odnosu na Banf) udaljeni su 130 km od Kalgarija i 850 km od Vankuvera, mereno trasom transkanadskog auto-puta.[12]
Geomorfološka prošlost[uredi | uredi izvor]
Geomorfološka prošlost Stenovitih planina može se podeliti na sledeće tri glavne faze.
- 1. Sedimentacija ili nanošenje
Sedimentne stene nastale u ovoj fazi u procesu nanošenja produkata hemijske i mehaničke prerade ranije stvorenih magmatskih, starijih sedimentnih i metamorfnih stena i kompresije sedimenata u vidu naslaga (slojeva), na dnu velikih vodenih prostranstava.
Na razlike u sastavu materijala, i izgled pojedinih slojeva sedimentnih stena Stenovitih planina zajedno sa efektima vremenskih uslova (niskim temperaturama, najčešće 0-25 °C, a ređe nižim i višim temperaturama), i niskim pritiscima (od 1 bar do nekoliko stotina bara), uticali su i sledeći faktori: površinsko raspadanje stena, transport materijala nastalog raspadanjem stena, taloženje (sedimentacija) transportovanog materijala i dijageneza (litifikacija, očvršćavanje) nataloženog materijala.[13]
Sedimentne stene Stenovitih planina se prema njihovom sastavu mogu podeliti u tri glavne grupe; neorganske, organske i mehaničke.[14]
- Neorganske stene
Ove stene formirane su taloženjem neorganskih materijala, uključujući tu i minerale i ostatke drugih starijih stena koje su ranije erodirale i nakon toga se javljale u obliku zrnastog depozit u slojevima sedimentnih stena.
- Organake stene
Ova grupa stena nastala je kombinacijom taloženja kamena formiranog od ostataka živih organizama (fosilni ostaci biljaka i životinja) zajedno sa stenama koje su nastale iz drugih hemijskih procesa. Tu spadaju krečnjak i dolomiti koji su formirali najveći broj planinskih vrhova, ali i fosilnih depozita poput uglja.
- Mehaničke ili klastične sedimentne stene
Ove stene, nastale su u procesu taloženja minerala različitog sastava i veličine эrna (npr šljunka i peska).
- 2. Uzdizanje ili nastanak planina.
Pravac kretanja kontinentalnih ploča stvaralo je planinske masive, promenom nivoa terena i time stvaralo spektakularni planinski krajolik.
- 3. Oblikovanje planine
Od trenutka kada su Stenovite planine proistekla iz drevnih okeana, nastalo je otapanje leda sa planinskih masiva i veliko kretanje leda, vode i nanosa koji je voda nosili u niže predele i vajala krajolik.
Odmah nakon orogeneze, Stenovite planine su bile kao Tibet: visoravan, visoka verovatno oko 6.000 m (20.000 ft (6.100 m)) iznad nivoa mora. U poslednjih 60 miliona godina, erozija je ogolila visoke stene, otkrivajući prvobitne stene ispod površinskog nivoa, i formirala tada trenutni izgled Stenovitih planina.[15]
Ledeno doba[uredi | uredi izvor]
Tokom glacijacije u periodu pleistocena (pre 1,8 miliona godina — 70.000) pa do holocenska epoha (pre manje od 11.000 godina), glečeri su dramatično oblikovali izgled Stenovitih planina, formiranjem lednička polja u obliku latiničnog slova „U“ u dolinama i cirkovima.[16]
Novije lednička epizode, koje uključuju glacijaciju u Severnoj Americi poznatu pod nazivom Bull Lake glaciation, započete su pre oko 150.000 godina i dostigle punu glacijaciju u periodu pre 15.000—20.000 godina.[17] [16] Tako je u periodu glacijacije devedeset posto Jeloustoun bilo prekriveno ledom.[17]
Sledio je period malog ledenog doba koji je trajao nekoliko vekova od oko 1550. do 1860. Tako npr. tokom malog ledenog doba lednička polja Agassiz i Jackson Glaciers i Glacier National Park dostigla su svoje najviše nivoe 1860. godine.[17]
Kanadske Stenovite planine se uglavnom sastoje od šejla ili sedimentnih stena nastalih taloženjem, krečnjaka i metamorfnih stena prekambrijske i kambrijske starosti koje čine jezgro severnoameričkog kontinenta.
Vulkanska aktivnost[uredi | uredi izvor]
Mladost reljefa Stenovitih planina Severne Amerike ogleda se u čestim potresima i ostacima vulkanske aktivnosti (visoki vulkanski vrhovi, izlivi lave, gejzeri). Među njima je najpoznatiji lanac vulkana poznat kao Cascade Volcanoes. To su brojni vulkani u obliku »vulkanskog luka« koji se proteže u dužini od preko 1.100 km duž zapadnog dela Severne Amerike, od jugozapadnog dela Britanske Kolumbije preko Vašingtona i Oregonu do Severne Kalifornije.
Neki od većih gradova duž vulkanskog luka uključuju Portland, Sijetl i Vankuver, sa ukupno preko 10.000.000 stanovnika. Međunarodno udruženje vulkanologa u svojim istraživanjima navodi da su područje ovih gradova izložena potencijalnoj opasnosti ne samo od vulkanske aktivnosti izliva lave već i od klizištima i poplava dolina vodom iz desetina kilometara vulkanskih izvorišta .
Najpoznatije vulkanske erupcije Cascade Volcanoes u Sjedinjenim Državama bile su od 1914. do 1921. godine sa glavnom erupcijom koja je bila na planini Sveta Helena 1980. Takođe se velika erupcija Kanadskih vulkana dogodila pre oko 2.350 godina na vulkanskom kompleksu planine Miger (Mount Meager)
Klima [18][uredi | uredi izvor]
Mada se Tihi okean nalazi nekoliko planinskih venaca zapadno, okeanski vetarovi u mnogo utiču na vremena i dovode do izraženih vremenskim promene u Nacionalnim parkovima kanadskih Stenovitih planina. Vlage nakupljena u oblacima, koji dolaze sa okena, pretvara se u višemetarske padavine snega ili obilnih kiša u brdima kao što su npr. Kolumbija glečeri. Topli vetrovi sa Tihog okena duvaju severoistočno niz planinske doline, noseći sa sobom pesak i mulj, a ostavljaju za sobom gole planinske padine.[19]
Kada ne dominaju zapadni vetrovi sa okeana na područje Nacionalnih parkova kanadskih Stenovitih planina prodiru arktički frontovi koji dolaze sa severa i istoka Kanade, izazivajući značajan pad temperature.[19]
Sve napred navedeno utiče na klimu u Nacionalnim parkovima, koja je umerenokontinentalna u obodnim delovima i alpska u centralnom delu sa visokim planinskim masivima. Osnovne karakteristike ove klime su oštre i duge zime, i kratka topla na momente prohladna leta. Planinske doline imaju blagu klimu sa toplim i suvim letima i snežnim zimama ali visoke planinske padine imaju oštriju klimu. U alpskih i subalpskim zonama (iznad i ispod samih šuma), ima više padavina u obliku snega, zimi nego kiše leti. U planinskim dolinama, ima više padavina u obliku kiše leti nego snega zimi. Duž zapadne strane parka npr na jezeru Luis prosečna visina snega je 76 sm, a u Banfu samo 44 sm.[19]
Srednja godišnja temperatura je +2,5 °C. Prosečne letnje temperature su +12 °C, a zimske do -7,5 °C. Količine padavina se povećava od istoka ka zapadu i prosečno iznosi od 600 do 800 mm vodenog taloga godišnje.[20]
Moguće je prikazati i neke generalizacije vremena na primeru Nacionalnog parka Banf. Jul je najtopliji, sa prosečnom temperaturom od +22 °C u gradu Banfu. Januar je najhladniji sa prosečnom minimalnom temperaturom od -15 °C, iako živa može pasti i do -30 °C. Relativna vlažnost vazduha u Banfu, je prosečna što čini da čak i ekstremne temperature buudu podnošljivije.
Zimi, posetioci moraju biti posebno oprezni jer temperatura pada ispod -20 °C, sa subjektivnim osećajem kao da je -30 °C. Bez obzira na sezonu, temperatura može pasti oko 1 °C na svakih 200 m nadmorske vidine od polazne kote.
Dužina dana u Nacionalnim parkovima kanadskih Stenovitih planina značajno varira tokom cele godine. Obdanica može trajati od osam časova u decembru do 16 i 30 minuta u junu. Krajem juna, sunce izlazi u 5 časova i 30 minuta a zalazi u 22 časa.
| Mesci | Maksimalna dnevna temeratura (°C) |
Minimalna dnevna temeratura (°C) |
Padavine (mm) |
Snežne padavine (cm) |
Dnevna osučanost (h) |
|---|---|---|---|---|---|
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Voda je raznim procesima izgradila današnji igled Stenovitih planina. Topljenje snega i oticanje vode sa Stenovitih planina obezbeđuje vodu za najveći broj naselja na zapadnoj obali Severne Amerike. Aktivni glečeri i ledeni polja i dalje postoje širom regiona, Stenovitih planina posebno u njenom centralnom delu. Najznačajniji glečer je Kolumbija, kao najveći glečer u Severnoj Americi i subarktičkoj unutrašnjosti.[22] Njegovo ledeno polje pokriva površinu od 325 km² i prostire se na granice između nacionalnih parkova Džasper i Banf. Ledane polja glečera u Nacionalnom parku Džasper smatraju se hidrografskim vrhom Severne Amerike iz čijeg izvorišta nastaju tri glavna rečna sistema ovog kontinenta.
Sliv reke Severni Saskačevan (engl. North Saskatchewan River)[uredi | uredi izvor]
Severni Saskačevan je kanadska reka koja protiče kroz centralne delove prerijskih provincija Alberta i Saskačevan. Izvire iz terminalnog basena dolinskog Saskačevanskog lednika (ajstrim cirknog glečera Kolumbija) u južnom delu kanadskih Stenovitih planina na nadmorskoj visini od 2.080 m. Od izvorišta dalje teče ka istoku i nakon 1.287 km, nedaleko od Port Artura spaja se sa Južnim Saskačevanom, gradeći reku Saskačevan preko koje se odvodnjava ka jezeru Vinipeg, odnosno dalje ka Hadsonovom zalivu.
Ukupna površina slivnog područja Severnog Saskačevana je oko 122.800 km². Ukupan pad reke od izvora do ušća je 1.700 m, odnosno u proseku 1,32 m/km toka. Prosečan protok u donjem delu toka kod grada Prins Albert je oko 238 m³/s, maksimalno 5.660 m³/s, odnosno minimalno svega 19 m³/s.
Najvažnije pritoke su Brazo sa leve strane i Betl, Klirvoter i Vermilion sa desne strane. Najvažnija gradska naselja na njenim obalama su Edmonton koji je ujedno i glavni grad provincije Alberta, Nort Betlford i Prins Albert (oba u Saskačevanu).
U prošlosti reka je izazivala velike poplave koje su nanosile velike štete naseljima uz njenu obalu. Posebno je velike štete po grad Edmonton izazvala poplava iz 1915. godine. Da bi se regulisao nivo vode u reci i sprečile nove poplave na njoj su izgrađene brojne brane i formirana akumulaciona jezera. Na levoj pritoci Brazou 1965. sagrađena je velika hidroelektrana, najveća u Alberti iza koje je formirano istoimeno veštačko jezero. Najveća ustava na samom Severnom Saskačevanu je Bighorn u gornjem delu toka, sagrađena 1971. i iza koje je nastalo najveće veštačko jezero u Alberti Ejbraham.
Sliv reke Atabaska (engl. Athabasca River)[uredi | uredi izvor]
Atabaska je reka koja protiče kroz centralne delove kanadske provincije Alberta. Nastaje iz termalnog basena glečera Atabaska (dolinski lednik ajsfjelda Kolumbija) na istočnim obroncima kanadskih Stenovitih planina u nacionalnom parku Džasper. Izvire na nadmorskoj visini od 1.520 m. Nakon 1.231 km toka spaja se sa rekom Pis u veliku unutrašnju deltu preko koje se uliva u jezero Atabaska. Ovo jezero je Ropskom rekom povezano sa Velikim ropskim jezerom, odnosno rekom Makenzi i Severnim ledenim okeanom. Ukupna površina sliva je 95.300 km². Ukupan pad od izvora do ušća je 1.315 m ili u proseku 1,06 m/km toka.
Najvažnije pritoke sa desne strane su Pembina, Klirvoter i Fajerbeg dok Mala ropska reka kao leva pritoka odvodnjava Malo ropsko jezero ka Atabaski.
U gornjem delu toka, na 30-ak km od naselja Džasper nalazi se vodopad Atabaska sa padom od 24 metra.
Ime reke potiče od naroda Kri kod kojeg reč Аðapaskāw označava biljno šarenilo duž reke odnosno činjenicu da se duž toka ove reke nepravilno smenjuju različiti vegetacioni tipovi. Već 1778. Atabaska je postala važna trgovačka saobraćajnica za trgovce krznom koji su putovali iz porečja Makenzija ka Velikim jezerima. Zbog toga je vlada Kanade ovu reku svrstala u red kanadskih baštinskih reka.
Na obalama Atabaske ne nalaze se veća gradska naselja a najvažniji centri su Fort Makmari i Atabaska.
U donjem delu toka ove reke nalazi se veliki revir atabaskanskih uljanih škriljaca iz kojih se preradom dobija nafta, a koji su prema raznim ekološkim studijima glavni zagađivač područja nizvodno od nalazišta. Tako su u vodi registrovane veće koncentracije žive, olova i drugih otrovnih metala.
Sliv reke Kolumbija[uredi | uredi izvor]
Reka Kolumbija (engl. Columbia River) je reka koja protiče kroz Kanadu i SAD. Duga je 2.000 km i najveća je reka regije Pacifički severozapad u Severnoj Americi. Izvire u Stenovitim planinama u kanadskoj pokrajini Britanska Kolumbija na nadmorskoj visini od 820 m. Korito reke prvobitno vodi ka severozapadu a nakon toga južno ka Sjedinjenim Američkim Državama i saveznoj državi Vašington.
Sliv reke Frejzer[uredi | uredi izvor]
Reka Frejzer (engl. Fraser River) je najduža reka u kanadskoj pokrajini Britanska Kolumbija i deseta najduža reka u Kanadi. Dugačka je 1.375 km. Reka izvire na Frejzerovom prevoju kod vrha Maunt Robson na Stenovitim planinama. Uliva se u tesnac Džordžija (deo Tihog okeana) kod Vankuvera. Protok reke na njenom ušću je 3550 m³/s i kreće se od 17 000 m³/s, u vreme maksimalnog vodostaja do 575 m³/s u vreme minimalnog vodostaja. Reka godišnje unosi oko 20 miliona tona nanosa u okean.[23]
Kontinentalno razvođe i vrh trostruke podele[uredi | uredi izvor]
Kontinentalno razvođe (eng. Continental divide) je hidrogeološka vododelnica na Stenovitim planinama koja označava zamišljenu liniju koja određuje granicu koja razdvaja dva drenažna područja od kojih se vode, koje padnu na tlo, stvarno razdvajaju i teku kroz dva različita drenažna sistema — Atlantski ili Pacifički okean.[24]
Vrh trostruke podele (eng. Triple Divide Peak) dobio je ime po tome što svu vodu, koja padne ili se topi na Stenovitim planini, deli u tri pravca, ili drenažna područja, za Atlantski, Pacifički i Arktički okean.
Prirodna bogatstva[uredi | uredi izvor]
Na Stenovitim planinama prirodna bogatstva su ugalj, nafta, gvožđe, bakar, cink, olovo, mobilden, mangan, uran, zlato i srebro. Ali i hidroenergija, plodno zemljište, turistički lokaliteti ...
U blizini Smaragdnog jezera (Emerald lake) u nacionalnom parku Joho nalazi se najpoznatije paleontološko nalazište na Stenovitim planinama, i jedno od najvažnijih nalazišta te vrste na svetu. Nalazište je pod zaštitom UNESKO-a, jer su neki od fosila stari i 530 miliona godina. Najzastupljeniji su fosili morskih beskičmenjaka, njih više od 120 vrsta. Ovo nalazište moguće ga je obići samo uz pomoć stručnih vodiča.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Kroz viševekovnu istoriju saobraćaj je imao veliku ulogu za odvijanje života na prostoru Stenovitih planina, jer je ona pretsvlja veliku prirodnu prepreku za saobraćaj između centralnih i zapadnih delova Kanade. Saobraćaj ovim predelima, sve do završetka interkontinentalne železnice preko Stenovitih planina 1885. godine, odvijalo se makadamskim putevima koji su trasirali najraniji istraživači, lovci i trgovci krzna. Ovi putni pravci preko planine samo su se marginalno koristili za trgovinu i pristup Britanskoj Kolumbiji i obalama Tihog okeana. Skoro sva putovanja i transport do i iz regiona Stenovitih planina, sa njegove zapadne strane odvijao se preko Tihog okeana, pre svega kroz luke Viktorija i Novi Vestminster.
Do 1930-ih, železnički saobraćaj bio je jedino sredstvo za kopnenena putovanja između Stenovitih planina i ostalih delova Kanade. Putnici koji su koristili motorna vozila jednim delom su do Stenovitih planina dolazili putovanjem kroz Sjedinjene Američke Države a drugim delom iz Alberte i Kalgarija.
Izgradnjom prvih međuprovincijskih magistrala 1932., a kasnije i transkanadskog auto-puta. Ovaj sistem auto-puteva odobren je „Zakonom od transkanadskom auto-putu“ iz 1948. Izgradnja je počela 1950, auto-put je zvanično otvoren 1962. a konačno završen 1971. Transkanadski auto-put je poznat po svojim upadljivim belo-zelenim markerima na kojima je naslikan javorov list. Njihovom izgradnjom drumski saobraćaj na Stenovitim planinama je značajno evoluirao i postao primamljiviji načina putovanja za brojne turiste iz ostatka Kanade i sveta, do prelepih parkova Stenovitih planina.[25]
U oko 80% slučajeva u parkovima na Stenovitim planina postoje netaknuta prirodna staništa. Glavni putni koridori u doliniskim delovima sa velikim rekreativni sadržaji i gradskim naseljima prvenstveno su odgovorni za gubitak 20% staništa. Kako bi se sprečilo dalje uništavanje prirode i životinja, zbog intenzivnog saobraćaja koji je postao veliki problem, svi glavni putevi su ograđeni i na njima izgrađeni brojni prolazi i mostovi za nesmetano kretanje životinja.
Fauna i flora[uredi | uredi izvor]
Sa početkom toplije klime, nakon ledenog doba na Stenovitim planinama Severne Amerike došlo je do povlačenja glečere koji su za sobom ostavili oskudne surove pejzaže. Ubrzo je biljni i životinjski svet počeo da koristi ova nove prostranstva, infiltrirajući planinske doline u preostalim ledenim oblastima. Neki od ovih organizama postepeno su nastanjivali regione u južnim delovima planine koji su ostali bez glacijacije. Ostali organizmi stigli su i do neglacijalnih planinskih vrhova i našli utočišta, na „ostrvima“ stene koje glečeri nisu uspela da prekriju snegom i ledom..
Klimatski uslovi u susednim područjima oko otopljenih glečera bili su daleko od idealnih za opstanak vegetacije, ali su konstantni i topli vetrovi sa zapada obližnje doline oko glečera držali pod njihovim uticajem što je dovelo do topljenje leda i obezbedilo obilje vode za život pridošle vegetacije. Trave i druge, hladno-otporne vrste biljake uzele su maha i kolonizovala se u ledenom mulju na novostvorenom prostoru.
Kada je uspostavljen izvor biljne hrane na Stenovitim planinama, stvoreni su uslovi da veliki sisari kao što su; bizon, jelen, mus, američki muflon i divokoza dobiju novi prostor za svoj život. Kako je vreme prolazilo, klima je nastavila da bude sve umerenija. Glečeri su se smanjivali i nestali iz svih predela osim viših područja u blizini granice kontinentalne podele (continental divide).
Kao su višegodišnji ciklusi rasta i propadanja pašnjaka sve više ozelenili opustošeni prostor, stvorena su hranivom-bogata zemljišta. To je pogodovalo drveću da se sve više razmnožava širi kroz doline. Tokom najtoplijeg perioda, pre nove ere, između oko 7000 i 3500 godina, verovatno je da su pašnjaci i šume, kao prirodna zaštita smanjile dominaciju strujanja jakih vetrova, barem na manjim visinama. Ova kombinacija klime i staništa „ohrabrila“ je bizone, jelene i stada planinski-ovaca da nasele ova područja.
U skorije vreme, tokom malog ledenog doba (između 1200 i 1850), klima je bavila sve hladnija sa više snežnih padavina, što je intenziviralo kretanje glečera iz njihovih planinskih uporišta. Ovi uslovi hladnije klime pokrenuli su spuštanje tresetišta naniže ka nižim nadmorskim visinama, što omogućilo hladno-tolerantnim šumama smrče i jele da dominiraju planinskim padinama, u meri koliko to čine i danas. Severnoamerički irvas, los i bizona, koji su već zaposeli ova područja, sve više su se prilagodili životu u novonastalim uslovima boravka u dubljem snegu, i sve više zaposeli veliki deo ovog prostora, dok se jelen lopatar ograničio na pašnjaka koji su i dalje pokrivali doline ispod velikih planinskih vrhova npr. ispod Atabaska vrha i njegovih osušene obronaka.
Mada je poslednjih 200 godina došlo do dramatičnog smanjenja divljači u većem delu Severne Amerike, zdrave populacije biljaka i životinja i dalje su prisutne na prostoru nacionalnih parkova kanadskih Stenovitih planina, u kojima danas živi 1.300 vrsta biljaka, 20.000 vrsta insekata i paukova, 40 vrsta riba, 16 vrsta vodozemaca i gmizavaca, 277 vrste ptica i 69 različitih vrsta sisara, uključujući ljude. Različiti nivoi nadmorska visine, i specifični, geološki, geografski i klimatski uslovi značajno su uticali da se u parkovima formiraju različita staništa sa iznenađujuće velikim brojem različitih vrsta.[26]
Fauna[uredi | uredi izvor]
Mada mnogi posetioci smatraju da su Stenovite planine meka za divlje životinje realnost je nešto drugačija. Stenovite planine ma koliko impresivno izgledale predstavljaju neuslovan pejzaž koji ograničava boravak onim životinjama koje nisu u stanju da tolerišu izazovno klime i skoro vertikalni alpski pejzaž.
Postoje one životinje koje su se u načelu prilagodile alpskim uslovima života kao npr. planinska koza i grizli. Druge životinje, spremne su da tolerišu teškoće koje im nameće alpski pejzaž i njegova surova klima, iako im nedostaje specifična adaptacionih sposobnost za planinski ambijent. Na primer, mule i belorepi jelen se jako otežano snalaze u zimskim uslovima. Potrebno je samo mala količina snega koja kod njih izaziva otežano kretanje inpovećanja energetskih izdataka, što nameće potrebu za većim unosom hrane (koja je u manjku). Zato ove životinje borave u malim stadima i stvaraju utabane staze kojima se lekše kreću.[27]
Uprkos teškoćama mnogobrojne životinje i ptice viševekovnim boravkom na prostoru Stenjaka izdržale su surove uslove života i Stenovite planine su postale dom za veliki broj raznih životinjskih vrsta i drugih živih bića, Uspeh dolazi kao rezultat učenja, sticanja određenih životnih navika i sklonosti prema određenoj hrani i sezonskim migracijama.
Uprkos mnogim tvrdnjama da većina divljači aktivna noću, ovo je pre izuzetak nego pravilo. Istraživanja su pokazala da se u zoru i u sumrak stvara jedinstveni kompromis između dostupnosti hrane i zaštite od predatora.
U spisak svetskog nasleđa upisane su sledeće zaštićene vrste životinja koje imaju svoja staništa na prostoru Nacionalnog parka kanadskih Stenovitih planina:
- Anthus spinoletta
Vodena trepetaljka ili Planinska brbljivica,[28]
.jpg)
.jpg)
Severna/subarktička američka buljina, je podvrsta koja obuhvata ptice opisane kao B. v. occidentalis i B. v. sclariventris.[29] Ova vrsta je sove iz porodice pravih sova koja nastanjuje prostore Severne i Južne Amerike. To je izuzetno prilagodljiva ptica sa velikom rasprostranjenošću i najrasprostranjenija je prava sova u Americi.[30] Njena ishrana se prvenstveno sastoji od zečeva, miševa, pacova i voluharica, iako slobodno lovi svaku životinju koju može da savlada, pre svega druge glodare i sitne sisare, ali i veće sisare, razne ptice, gmizavce, vodozemce i beskičmenjake. U ornitološkim studijama, američka buljina se često poredi sa običnom buljinom (lat. Bubo bubo), blisko srodnom vrstom, koja, uprkos većoj veličini, zauzima istu ekološku nišu u Evroaziji i vrstom Buteo jamaicensis, sa kojom često deli isto stanište, plen i navike gnežđenja.[31] Američka buljina je jedna od ptica koje se najranije gnezde, polažući jaja obično nedeljama ili čak mesecima pre drugih ptica grabljivica.[32]
- Aquila chrysaetos
Suri orao ili zlatni orao (lat. Aquila chrysaetos) je jedna je od najvećih ptica grabljivica. Veličina odraslih jedinki može biti različita. Većina vrsta su duge između 66 i 100 cm sa rasponom krila između 150 i 240 cm. Težina je između 2,5 i 6,7 kilograma. Međutim, primijećeni su neki primerci veći, do čak 9 kilograma težine i dužine od 102 cm. Kao i kod mnogih drugih dnevnih grabljivica, i kod surih orlova ženke su krupnije od mužjaka. Ženka može da dostigne težinu i do 6 kg a mužjaci do 4 kg. Živi na različitim mestima, najviše na planinskim masivima bez guste vegetacije. Životni vek zlatnog orla može da bude i do 50 godina.[33]
Boja perja može biti crnkasto smeđa i tamnosmeđa, sa zlatnom bojom na zadnjem delu glave i vratu, po čemu je i dobio ime. Na gornjim delovima krila postoji nešto svetlija površina. Mladunci dosta liče na odrasle jedinke, ali imaju beli rep i bele fleke u blizini nožnog zgloba koji polako nestaje svakim mitarenjem i na kraju, u petoj godini, potpuno iščezava.
- Canis lupus
Sivi vuk,[34]
- Gulo gulo
Žderavac, [35]
- Marmota caligata
Sivi ostrvski mrmot (eng. Montague Island Hoary Marmot), [36]
- Nucifraga columbiana
Clark's Nutcracker,[37]
- Ochotona princeps'
American Pika,[38]
- Odocoileus hemionus
Mus, [39]
- Puma concolor
Puma,[40]
- Rangifer tarandus
Irvas,[41]
- Sialia currucoides
Mountain Bluebird,[42]
- Ursus americanus
Američki crni medved (lat. Ursus americanus) vrsta je medveda srednje veličine koja živi na prostoru Severne Amerike. Najmanji je, ali i najbrojniji medved na tom kontinentu. Krzno ove vrste je mekano, sa gustim podkrznom i grubom i gustom dlakom. Boja krzna varira od bele i žućkaste do tamnobraon i potpuno crne. Telo je snažne građe i jednakih udova. Kandže su male i okruglaste, crne ili sivkasto-braon boje. Glava mu je vrlo velika, sa malim i okruglim ušima smeštenim sasvim nazad. Odrasli mužjak težak je 57-250 kilograma, dok je telesna masa ženki 41-170 kilograma. Dužina tela je 120-200 cm, a visina ramena je 70-105 cm. Rep je dug 7,7, -17,7 cm.[43]
Iako se smatra najmanjom vrstom medveda u Severnoj Americi, američki crni medved svojim dimenzijama može nadmašiti sve vrste medveda, osim polarnog i mrkog medveda. Najveći dosad zabeležen primerak je mužjak iz Novog Brunsvika, koji je ubijen 1972. Telesna masa mu je bila prema proceni 500 kilograma, a dužina tela 240 cm.[44] [43]
Flora[uredi | uredi izvor]
Šume[uredi | uredi izvor]
Vegetacija u ovom ekoregionu se sastoji od alpskih i subalpskih ekosistema koji se karakterišu mešovitim šumama;
- Populus tremuloides — (Jasika)
Stablo je visoko do 25 m. Grane su zelenkasto-bele a kora zelenkasto-bela i glatka. Ova jasika je, listopadna, jednostavne krošnje, široke u obliku jajeta: Listovi su dugi 2-7,5 sm a pupoljci smotani.[45][46]
- Pinus contorta - (Bor)
Ova vrsta bora uglavnom raste do visine od 30 m, ali može dostići i visinu od 40 m. Širokolistnatog je oblika sa uskom zaobljenom krunom, nešto iskrivljenom, čak nalik na bonsai. Kora drveta je crvenkasto-braon, ispucala u bazi i nešto više izbrazdana u gornjim delovima. Iglice bora su u grupama od po dve, obično zakrivljene, duge 2-7 sm, zelene do žućkasto-zelene boje.[47]
- Picea engelmannii — (Engelman's Spruce)
Drvo je ravno, i raste do 50 m visine. Kora mu je tanka, braonkasto-crvene boje i labavo ljuspičasta. Mladi grančice obično su dlakave. Iglice su oštre, ne preterano kruta, donekle uvijene ka gornjoj strani ogranka. Njen miris je jak. Šišarkr su duge 4-5 sm, i kada sazru postaju žućkasto-smeđe.[48]
- Picea glauca — (Smrča)
Stablo smrče je uspravno, i raste do visine od 40 m. Kora je tanka, srebrno-braon do crnkasta, ljuspičasta. Grančice na sebi imaju iglice koje stoje uspravno u svim pravcima. U fazi cvetanja smrča je aromatična.[49][50]
- Abies lasiocarpa — (Alpska jela)
Stablo alpske jele (engl. Subalpine fir, alpine fir, balsam fir, white fir, mountain balsam fir) uglavnom je pravo, i raste preko 35 m vidsine (u nekim oblastima i do 50 m). Kruna drveta ima izrazito spiralni oblik. Kora je sivkasta, glatka, sa kapljicama smole po površini, i pomalo grebenast sa godinama. Iglice su tupe, obično urezane na vrhu, plavkasto-zelene boje.[51][52][53]
 |
 |
 |
Ostala flora,[54][uredi | uredi izvor]
Ugroženost ekosistema parkova[uredi | uredi izvor]
Karakter nacionalnih parkova kanadskih Stenovitih planina definisan je njihovim ekosistemom - dinamičkom interakcijom autohtonih vrsta i prirodnih procesa. Očuvanja prirodne i optimalnog stanje u parku zahteva neprekidno održavanje integriteta svakog ekosistema ponaosob.
- Vrste i težina ugroženosti
Tokom proteklih 150 godina klima na Stenovitim planinama je jako varirala. Vegetacije je po određenim obrascima odgovorili svojim promenama. Povremene oštre zime, suša i periodična požari odigrali su svoju ulogu u oblikovanju ekosistema u planinskim regionima. Broj životinja, sve je više pogođen klimatskim uslovima koji danas preovladavaju.
Ekološki integritet parkova neprekidno je ugrožen od strane različitih ljudskih uticaja, kao što su razvoj, požari, uvođenje neautohtonih biljaka, fragmentacija staništa i drugi ljudski „sukobi“ sa divljinom, među koje spadaju (kao najvećih opasnosti) proširenje putnog sistema i i intenziviranje rekreativnih aktivnosti.
Nedavno sprovedeno ispitivanje preporučiolo je velike promene u rekreativnom i gradskom razvoju pojedinih lokaliteta u parku koji bi ponovo obnovile neke od gubitka staništa u ovom ekoregionu na duži rok.
U tom cilju Parkovi Kanade neprekidno izvode niz akcija kako bi se obnovili narušeni ekosistemi i održao ekološki integritet u nacionalnom parkovima kanadskih Stenovitih planina. Pokušaji zaštite ekosistema su posebno usmereni na transe kanadskih auto-puteva koji prolaze kroz National park, u cilju smanjenja saobraćajnih nesreća, iako je auto-put tako izgrađen da trpi veliku ekspanziju saobraćaja. Novi rudnici uglja pored Nacionalnog parka Džasper pretnja su integritetu ovog aštićenog područja.[58]
Informacije za turiste[uredi | uredi izvor]
Dozvola za boravak u Nacionalnom parkovima Kanade je obavezna i turistička karta je uobičajena tokom letnjih meseci, posebno na jezeru Luis i za početak Ajsfilds Parkveja (Icefields Parkway).[22] Dozvole nisu potrebne za vožnju (tranzit) kroz Nacionalni park bez zaustavljanja. Transkanadski auto-put (Trans-Canada Highway) i železnička pruga prolazi kroz nekoliko parkova.
Atrakcivnost i pristupačnost nacionalnih parkova Banf i Džasper svorila je svojevrstan zaštitni znak (brend) Kanade, koji do današnjeg dana privlači mnoge turiste iz celoga sveta. Oko 6,5 miliona posetilaca godišnje, ponekad se nađe na zaleđenim površinama Kolumbija glečera i stvoriti ogromne gužve i velike kolone specijalnih vozila (tzv eksporera), za kretanje po glečerima. Sa druge strane, postoje mnoge obeležene pešačke staze, duge oko 1.300 km, kojima se svakodnevno kreće reka odvažnijih turista. Šetači se moraju vrlo oprezno kretati stazama pored reka bogatima lososima, zbog mogućih bliski susret sa mrkim medvedima i drugim životinjama.
U svim parkovima Stenovitih planina građeni su mnogi hoteli, skijališta, golf i drugi sportski tereni, igrališta za decu, ergele konja, trgovine sa suvenirima, restorani, prodavnice sportske opreme ... Neka od najboljih skijališta na planinama Kanade nalazi se u ovom regionu, a važni su turističke destinacije skijaša su; Fortress Mountain Resort, Lejk Luis, Marmot Basin, Mount Norquay, Nakiska i Sunshine Village.
Ostale turističke atrakcije uključuju velike glečere: Kolumbija, Wapta i Waputik Icefields i manje glečere poput glečera Atabaska, Bow Glacier, Crowfoot, Hector, Peyto, Saskatchewan Glacier i Vulture Glaciers, i lednička jezera od kojih su najposećenija: Bow Lake, Hector Lake, Lake Louise, Alberta| Louise, Maligne Lake, Moraine Lake, Peyto Lake, Pyramid Lake i Vermilion Lakes
Zahvaljujući Guglu i Nacionalnim parkovima Kanade sve lokacije u parkovima dostupne su turistima u onlajn varijanti. Zahvaljujući ovom projektu svi, počev od onih koji planiraju godišnji odmor, pa do nastavnika koji planiraju časove nastave u prirodi, moći će da se lakše i brže upoznaju sa izuzetnim mestima i predelima kojima se karakterišu Nacionalni parkovi kanadskih Stenovitih planina. Virtuelnom turisti su dostupne sve uličice, unutrašnjost i spoljašnjost istorijske znamenitosti, kao i staze i predeli koji krase prirodu ovih zaštićenih parkova.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Most za životinje -
Lejk Luis, Banf -
Glavna ulica u Banfu -
Mont Andromeda -
Džasper
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Nomination to the World Heritage List” (PDF). UNESCO. 1984. Pristupljeno 24. 1. 2015.
- ^ a b „National Parks of Canada, National Parks - Introduction, 2014.”. Arhivirano iz originala 18. 2. 2011. g. Pristupljeno 9. 1. 2015.
- ^ Properties inscribed on the World Heritage List (17), na unesco.org.
- ^ UNESCO World Heritage Site 304
- ^ Tatić, B, Kostić, G: Naša prirodna dobra i potreba njihove zaštite, CEA i ZUNS, Beograd, 1996.
- ^ Janković, M: Biodiverzitet, Beograd, 1995.
- ^ Stanković M. S., (2000): Turistička geografija. Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet, Beograd.
- ^ „World Heritage Committee: Fourteenth Session”. UNESCO. 1990. Pristupljeno 24. 1. 2015.
- ^ Canada, Parks (2004). „Jasper National Park of Canada Visitor Information”. Pristupljeno 7. 2. 2007.
- ^ Pole, Graeme (1999). Canadian Rockies: An Altitude SuperGuide. Altitude. ISBN 978-1-55153-618-7.
- ^ Beers, Don . The Wonder of Yoho, Rocky Mountain Books. 1989. ISBN 978-0-921102-28-1.
- ^ Experience, The Mountain Parks, Visitors' Guide to Westwrn Canada, 2014/2015.
- ^ Đorđević V., Đorđević P., Milovanović D. 1991. Osnovi petrologije. Beograd: Nauka
- ^ Peterson, J. A., editor. 1986. Paleotectonics and sedimentation in the Rocky Mountain Region, United States. Memoir 41, American Association of Petroleum Geologists. Tulsa, Okla. 693 pp.
- ^ Gadd, Ben (2008). „Geology of the Rocky Mountains and Columbias” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 7. 7. 2011. g. Pristupljeno 1. 1. 2010.
- ^ a b Pierce 1979, str. 1–90
- ^ a b v T.J. Stohlgren, Rocky Mountains, [1]
- ^ „Climate of the Rocky Mountains, Mountainnature.com, 2005.”. Arhivirano iz originala 25. 02. 2015. g. Pristupljeno 06. 02. 2015.
- ^ a b v Climate U: Jasper National Park of Canada, Climate and Geology
- ^ Alberta Mountain forests na:worldwildlife.org Prostupnjeno: 27.1.2015.
- ^ „What does the climate in Banff National Park affect? In:Banff National Park, Weather”. Arhivirano iz originala 21. 09. 2015. g. Pristupljeno 27. 01. 2015.
- ^ a b „The Icefields Parkway”. IcefieldsParkway.com. Pristupljeno 25. 1. 2020.
- ^ Cannings, Richard and Sidney. British Columbia: A Natural History. str. 41. Greystone Books. Vancouver. 1996
- ^ Marković M., Pavlović R., Čupković T. 2003. Geomorfologija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
- ^ - Trans-Canada Highway: Bridging the Distance, Pristupljeno 25. 1. 2015.
- ^ Natural Wonders, Jasper National Park, 2014.
- ^ „Wildlife Ecology of western Canada and the Canadian Rockies Mountainnature.com, 2005.”. Arhivirano iz originala 28. 03. 2014. g. Pristupljeno 06. 02. 2015.
- ^ Per Alström & Krister Mild. "The identification of Rock, Water and Buff-bellied Pipits". Alula. 2 (4): 161—175. 1996. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). - ^ Dickerman, R. W. 1991. On the validity of Bubo virginianus occidentalis (Stone). Auk 108:964-965.
- ^ „Great Horned Owl”. The Cornell Lab of Ornithology. Arhivirano iz originala 5. 7. 2017. g. Pristupljeno 21. 3. 2013.
- ^ Voous, K.H. 1988. Owls of the Northern Hemisphere. The MIT Press, 0262220350.
- ^ Bent, A. C. 1938. Life histories of North American birds of prey, Part 2. U.S. National Museum Bulletin 170:295-357.
- ^ Geographic, National (2002). Field Guide To The Birds Of North America (4th izd.). National Geographic Society. ISBN 978-0-7922-6877-2.
- ^ Mech & Boitani (2004). „Canis lupus”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2006. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 5. 5. 2006.
- ^ [2] Gulo gulo Baza podataka uključuje i dokaze o riziku ugroženosti. (jezik: engleski)
- ^ Kruckenhauser, L.; Pinsker, W.; Haring, E.; Arnold, W. (1999). „Marmot phylogeny revisited: Molecular evidence for a diphyletic origin of sociality”. Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research. 37 (1): 59—56. doi:10.1046/j.1439-0469.1999.95100.x.
- ^ Tomback, D. F. 1998. Clark's Nutcracker (Nucifraga columbiana). In A.Poole and F.Gill, editors. The Birds of North America, No. 331. The Birds of North America, Inc., Philadelphia.
- ^ Hafner, D.J. (1993) "North American pika (Ochotona princeps) as a late Quaternary biogeographic indicator species". Quaternary Research, 39:373–380.
- ^ Jim Heffelfinger, Deer of the Southwest: A Complete Guide to the Natural History (2006). Biology, and Management of Southwestern Mule Deer and White-tailed Deer. Texas A&M University Press. str. 97—111.
- ^ Hansen, Kevin.. (1992). Cougar: The American Lion. Flagstaff, AZ: Northland. ISBN 978-0-87358-544-6.
- ^ Banfield rejected this classification in 1961. However, Geist and others considered it valid.
- ^ BirdLife International (2012). „Sialia currucoides”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 26. 11. 2013.
- ^ a b David W. McDonald, red. ”American Black Bear”. The Encyclopedia of Mammals. Oxford University Press. Sid. 584-585. 2009. ISBN 978-0-19-956799-7.
- ^ Wood, Geraldlocation= (1983). The Guinness Book of Animal Facts and Feats. Sterling Publishing Co. ISBN 978-0-85112-235-9.
- ^ Populus tremuloides, E-FLORA BC: ELECTRONIC ATLAS OF THE FLORA OF BRITISH COLUMBIA Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2015) Pristupljeno 26. 1. 2015.
- ^ Douglas, G.W., D. Meidinger and J. Pojar. 2001. Illustrated flora of British Columbia. Vol. 6. Monocotyledons (Acoraceae to Najadaceae). B.C. Minist. Environ., Lands and Parks, Minist. For., Victoria, BC. 361 p.
- ^ Pinus contorta, E-FLORA BC: ELECTRONIC ATLAS OF THE FLORA OF BRITISH COLUMBIA Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. februar 2015) Pristupljeno 26. 1. 2015.
- ^ Picea engelmannii E-FLORA BC: ELECTRONIC ATLAS OF THE FLORA OF BRITISH COLUMBIA Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. mart 2015) Pristupljeno 26. 1. 2015.
- ^ Brozović, Dalibor (1999). Hrvatska enciklopedija. Zagreb: Leksikografski zavod "Miroslav Krleža". ISBN 978-953-6036-40-0.
- ^ Picea glauca 'Conica' - Dwarf Alberta Spruce Pristupljeno 26.1.2015
- ^ Harris, A.S. 1965. Subalpine fir [Abies lasiocarpa (Hook.) Nutt.] on Harris Ridge near Hollis, Prince of Wales Island, Alaska. NorthW. Sci. 39: 123--128.
- ^ Heusser, C.J. 1954. Alpine fir at Taku glacier, Alaska, with notes on its post glacial migration to the territory. Bull. Torrey Bot. Club 81: 83--86.
- ^ Zavarin,E., K.Snajberk, T.Reichert, and Tsien E. 1970. On the geographic variability of the monoterpenes from the cortical blister oleoresin of Abies lasiocarpa. Phytochemistry 9: 377--395.
- ^ Clark, L.J. 1973. Wild flowers of British Columbia. Gray's Publ. Ltd., Sidney, BC. 591 p.
- ^ Catling, P. M., A. R. McElroy, and K. W. Spicer. 1994. Potential forage value of some eastern Canadian sedges (Cyperaceae: Carex). J. Range Managem. 47: 226–230.
- ^ Catling, P. M., A. A. Reznicek, and W. J. Crins, eds. 1990. Systematics and ecology of the genus Carex (Cyperaceae). Canad. J. Bot. 68: 1405–1472
- ^ Dryas hookeriana, EOL Pristupljeno 26. 1. 2015.
- ^ D. Demarchi, R. Usher, K. Kavanagh, M. Sims, G. Mann, Degree of Protection U:Alberta Mountain forests, World Wildlife Fund
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pole, Graeme (1999). Canadian Rockies: An Altitude SuperGuide. Altitude. ISBN 978-1-55153-618-7.
- Pierce, K. L. (1979). History and dynamics of glaciation in the northern Yellowstone National Park area. Washington, D.C: U.S. Geological Survey. str. 1—90. Professional Paper 729-F.
- Adams, R.P., C.J. Earle, and D. Thornburg. Taxonomy of infraspecific taxa of Abies lasiocarpa: leaf essential oils and DNA. Phytologia. 93 (1): 87—101. 2011. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). - Harris, A.S. 1965. Subalpine fir Abies lasiocarpa (Hook.) Nutt. on Harris Ridge near Hollis, Prince of Wales Island, Alaska. Northwest Science 39:123-128.
- Heusser, C.J. 1954. Alpine fir at Taku glacier, Alaska, with notes on its post glacial migration to the territory. Bulletin of the Torrey Botanical Club 81:83-86.
- Luckman, B.H. 2003. Assessment of present, past and future climate variability in the Americas from treeline environments. IAI CRN03 Annual Report 2003.
- Silba, J. 2008. Journal of the International Conifer Preservation Society 15(2):42.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Nacionalni park: Stenovite planine - Severna Amerika
- E-Flora Atlas of Britsh Columbia
- Native Plants Crossroads, Nature Canada, Canadian museum of nature
- Species at Risk, Featured Species
- Canada's National Parks and National Park Reserves
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
