Novi Sentivan

Koordinate: 46° 11′ 00″ S; 20° 11′ 00″ I / 46.183333° S; 20.183333° I / 46.183333; 20.183333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Sentivan” preusmerava ovde. Za selo u Srbiji pogledajte stranicu Sentivan (Srbija).
Novi Sentivan
mađ. Újszentiván
Srpska pravoslavna crkva u Sentivanu
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike južne ravnice
ŽupanijaČongrad
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 1.649
 — gustina106,46 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 11′ 00″ S; 20° 11′ 00″ I / 46.183333° S; 20.183333° I / 46.183333; 20.183333
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina15,49 km2
Novi Sentivan na karti Mađarske
Novi Sentivan
Novi Sentivan
Novi Sentivan na karti Mađarske
Poštanski broj6754
Pozivni broj62
Veb-sajt
www.deszk.hu

Novi Sentivan ili Sentivan[1] (mađ. Újszentiván) je selo u blizini Segedina, županija Čongrad u republici Mađarskoj. Po poslednjem popisu iz 2001. godine selo ima 1.578 stanovnika. Selo je i danas naseljeno manjim brojem Srba (2,9% seoskog stanovništva), a u središtu naselja je srpska pravoslavna crkva.

Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]

Naselje Sentivan nalazi na 11 kilometara južno od središta Segedina na samoj granici Mađarske sa Srbijom. To je jedno od nekoliko naselja, koja se nalaze u mađarskom, krajnje severnom delu Banata, između reka Moriš i Tise, kao deo stare oblasti Pomorišje. Površina seoskog atara je 15,49 km2.

Neposredno južno od sela nalazi se malogranični prelaz ka Srbiji i selu Đala u Opštini Novi Kneževac.

Selo je poznato po prisutnosti srpske manjine, koja čini 3,0% seoskog stanovništva po zadnjem popisu. 1910. g. Srbi su u selu činili gotovo polovinu stanovništva. U selu postoji srpska pravoslavna crkva.

Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]

Ime „Újszentiván“ je mađarska složenica koja znači „Novi Sveti Ivan“. Mesni Srbi i danas koriste naziv „Novi Sentivan“.[2]

Istorija Srba u Sentivanu[uredi | uredi izvor]

Selo pod ovim nazivom se prvi put pominje 1411. godine Po srpskom izvoru iz 1905. godine, mesto je naseljeno 1760. godine pod caricom Marijom Terezijom.[3] Sentivan je 1764. godine pravoslavna parohija u Čanadskom protoprezviratu.[4]

Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto "Sent Ivan" pripada Tamiškom okrugu, Čanadskog distrikta. Stanovništvo je bilo srpsko.[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu je samo jedan sveštenik. Paroh pop Jovan Jovanović (rukop. 1761) znao je osim srpskog i mađarski i rumunski jezik.[6]

Kao većinsko srpsko pominje se 1783. godine, a 1910. godine kao mešovito - Srbi 40%, Mađari 40%. Posle Prvog svetskog rata veći deo srpskog stanovništva se iselio u srpske delove novoobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Prvobitna srpska pravoslavna crkva brvnara iz 18. veka, izgorela je za vreme mađarske bune 1848. godine. Sadašnji pravoslavni hram podinut je 1853. godine, posvećen Sv. Georgiju. Ikonopisac nije poznat.[7] Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1830. godine, od kada se vode i matrikule krštenih. Matice venčanih i umrlih beleže se od 1850. godine.

Popularnu srpsku knjigu nabavio je mnogo meštana preko pretplatničkog punkta 1843. godine. Prenumeranti su bili: Ljubomir Zubković kapelan, Gavrilo Jegdić učitelj, Evgenije Jerkovć preparand, Todor Ružić "crkveni sin", Jovan Manujlović ćurčija, Vukašin Veselinović ekonom Georg Ružić zemljedelac i još 11 učenika tamošnje srpske škole - gramatisti, bukvarci i časlovci.[8]

Novi Sentivan i druga okolna sela zbog ratnih sukoba u bliskoj okolini godine 1849. bio je mnogo opljačkan i vatrom opustošen, od strane osvetoljubivih Mađara. Stradao-uništen je srpski hram od ruke drugih Hrišćana, mržnjom zaslepljenih. Godinama se selo oporavljalo i te strahote su ga egzistencijalno unazadile. Za vreme mađarske bune 1849. godine desila su se mnoga zverstva nad srpskim civilnim stanovništvom. Vladin komesar i vrhovni župan Isidor Nikolić je zabeležio jedan nečuven zločin mađarskih honveda, kada je u Novom Sentivanu jedno nerođeno dete "u materinoj utrobi probodeno bajonetom!" [9]

Dana 9. aprila 1855. godine Sentivan je postradao od velike vode Tise. Ta reka je blizu mesta provalila nasip i brzo poplavila veliki deo atara. Iako su i druga okolna mesta imala štete, Sentivan je najgore prošao. Velika voda je opkolila selo sa svih strana, a zatim voda je prodrla u samo selo i mnogo kuća se "stropoštalo". Tamošnja crkva nedavno dovršena bila je oštećena, počela: "da se nakreće i da se do skoro srušiti mora". Uzalud je narod popravljao bedem, sela se nisu mogla spasiti, a kako nije opasnost minula čekale su blizu sela pripravne lađe da evakuišu narod ako zatreba. Za prvo vreme se stoka spašava i prebacuje na udaljene suve pašnjake.[10]

U Sentivanu banatskom bilo je 1865. godine u parohiji šeste platežne klase, 488 pravoslavnih žitelja.[11]

Vladika budimski Arsenije Stojković rođen je 1804. godine u Mokrinu, a odrastao Sentivanu, gde je otac pop Trifun dobio prvu parohiju. Završio je gimnaziju u Temišvaru a filozofiju u Segedinu, pa dve godine mađarskog prava u Pešti. Postrižen je za monaha 1830. godine u manastiru Rakovcu. sa mesta arhimandrita Rakovačkog, postavljen je za administratora eparhije Budimske 1844. godine. U međuvremenu je prešao 1845. godine da bude arhimandrit manastira Krušedola. Bio je zatim episkop budimski do smrti, 1853-1892. godine.[12]

Mesni paroh pop Jug Stanikić (1887-1895) bio je 1892. godine saradnik glasila "Srpskog siona" iz Karlovaca. Postavljen je za administratora parohije u mestu decembra 1894. godine mladi pop Stevan plemeniti Vidak.[13] Novi Sentivan je priložio 12 f. 1895. godine za Fond Sv. Save.[14] Februara 1904. godine otvoren stečaj za paroh šeste platežne klase u Novom Sentivanu. Početkom 20. veka tu je srpska crkvena opština, skupština je redovna pod predsedništvom Miloša Putnika. Crkveno-opštinski posed ima 33 kj. zemlje. Hram je tada bio u dosta dobrom stanju, i postoji srpsko pravoslavno groblje. Parohija je i dalje šeste klase, ima parohijski dom a parohijska sesija iznosi 32 kj. zemlje. Paroh je 1905. godine pop Naum Marjanović koji se tu nalazi godinu dana.[15]

Bio je 1864. godine naimenovan učitelj Sava Rajković u tamošnju školu. Završio je četiri gimnazijska razreda i Preparandiju. Sposoban je za učitelja osnovne škole sa preporukom.[16] Pominje se 1866. godine sentivanski učitelj Sava Bugarski, koji je priložio 4 f. za penzioni fond. U mestu je 1905. godine srpska narodna škola sa jednim zdanjem, zidanim 1872. godine. Učitelj je bo tada Nikola Popović rodom iz Josipova, služi dve godine. U osnovnu školu na redovnu nastavu išlo je 64 đaka, a u nedeljnu školu išlo je 16 učenika starijeg uzrasta.[17]

Godine 1905. Novi Sentivan je mala opština u Turskokanjiškom srezu. Tu živi 1226 stanovnika u 206 domova. Nemci dominiraju, a Srba je bilo tada 510 pravoslavnih duša (ili 42%) sa 101 kućom. Od srpskih javnih zdanja pominju se pravoslavna crkva i narodna škola. Komunikacije sa svetom obezbedile su im pošta, telegraf i željeznička stanica.[17]

Godine 1925. u selu je bilo manje Srba nego pre. Od 1000 jutara imali su oni 450 jutara sa 42 kuće. Zemlja je bila prvoklasna i skupa, a mesni Nemci su bili vrlo zainteresovani da je otkupe. Radile su - opstale nakon Prvog svetskog rata, Srpska zemljoradnička zadruga i Srpska čitaonica. U opštinskoj vlasti bili su Srbi kao virilci - Dana Veselin, Bogoljub Ružin i Toša Putnik. Putnik je najčešće prezime među Srbima u mestu - većina ih je u srodstvu. U staroj pravoslavnoj crkvi iz 1760. godine nije bilo stalnog paroha; administrirao je segedinski sveštenik.[18]

Početkom 21. veka u centru naselja je opstala srpska pravoslavna crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice. Građena je u arhitektonskom stilu neoklasicizma 1853. godine. Srpsko pravoslavno groblje se nalazi na samom južnom kraju sela. na njemu je sazidana i mrtvačnica. Graniči se sa katoličkim grobljem, a njime rukovodi srpska crkvena opština. Polovina i to starijeg dela groblja je sanirana, najstariji spomenik je iz 1859. godine.[19] U mestu je 2013. godine bilo 60 pravoslavnih duša.[20]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pravopis srpskoga jezika, str. 222, t.138
  2. ^ Srbi u selu, Pristupljeno 17. 4. 2013.
  3. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  4. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
  5. ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
  6. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  7. ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
  8. ^ Dimitrije Popović: "Zlatotvorno selo...", Segedin 1843. godine
  9. ^ "Vrhovno županstvo Isidora Nikolića srbogradskog, nad Bačkom, Torontalom i Vršačkim okružijem 1849-1852. godine", Beč 1853. godine
  10. ^ "Svetovid", Beč 1855. godine
  11. ^ "Srpski letopis", Budim 1866. godine
  12. ^ "Srpski sion", Karlovci 1907. godine
  13. ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
  14. ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
  15. ^ mata kosovac, navedeno delo
  16. ^ "Školski list", Novi Sad 1864. godine
  17. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  18. ^ "Vreme", Beograd 7. jul 1925. godine
  19. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
  20. ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 2013.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Novi Sentivan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нови_Сентиван&oldid=26952930”