Novokomponovana narodna muzika

Novokomponovana narodna muzika je naziv za žanr popularne muzike koji je nastao i razvijao se u periodu između šezdesetih i devedesetih godina prošlog veka, na temeljima narodnog melosa, u svim republikama bivše SFRJ izuzev Slovenije.

Izraz „novokomponovana“ je korišten da bi se naglasila razlika u odnosu na izvornu, tradicionalnu narodnu muziku. Iako je u početku postojao izvestan trud da novokomponovana podseća na izvornu po muzičkim formama i tekstovima, taj trud je ubrzo nestao, pa se novokomponovana muzika sve više udaljavala od svojih izvora.

Prema svojim karakteristikama (tiražima, broju i popularnosti medijskih kanala difuzije), predstavlja tipičan fenomen masovne kulture. Međutim, bez obzira na to što se savršeno uklapa u koncepte masovne kulture i zapadne potrošačke formule koji su u SFRJ bili na udaru kritike vladajuće partije i državnih struktura, novokomponovana narodna muzika je zbog velike popularnosti među masama, a verovatno i zbog atributa narodna koji je u komunističkom režimu imao posebno značenje, opstala i napredovala.

„ Novokomponovana narodna muzika od samih svojih medijskih početaka, otimajući se kontroli zvanične kulture i sporadično se „provlačeći“ pored narodne pesme u obradi, privlačila je pažnju kritičke javnosti i izazivala polemike u kojima je dobijala različite, uglavnom negativne vrednosne i ideološke predznake. ”

Ova vrsta muzike je u SFRJ bila oporezovana po posebnoj stopi poreza na promet, koja je važila za sadržaje bez kulturne ili umetničke vrednosti, popularno nazvanoj „porez na šund“, pa odatle potiče i kolokvijalni naziv „šundaći“ za pesme ovog žanra.

Među izvođače novokomponovane narodne muzike prve generacije spadaju:

• Lepa Lukić
• Silvana Armenulić
• Mira Vasiljević
• Predrag Živković Tozovac
• Šerif Konjević

Karakteristike

Osnovni instrument u novokomponovanoj narodnoj muzici je harmonika bez koje je „narodnjački“ orkestar nezamisliv i koja je svojevrsni zaštitni znak žanra. Ostali instrumenti su u početku bili akustični, ali su ih već sredinom sedamdesetih zamenili električni, pa su obavezni u orkestru postali i električna solo i bas-gitara, a početkom osamdesetih i sintisajzer i ritam mašina.

U muzičkom smislu, novokomponovana narodna muzika ne predstavlja nikakvu vrednost. Odlikuju je varijacije na teme melosa čitavog Balkana, ali i Turske, Bliskog istoka, pa čak i Indije , prilagođene često veoma skromnim vokalnim mogućnostima izvođača, kao i neumereno korišćenje efekata.

Tekstovi su najčešće banalni i obiluju patetikom. Uglavnom se bave tugom za izgubljenom ljubavlju, preljubom, jadikovanjem nad teškim životom, žaljenjem za izgubljenom mladošću, nostalgijom prema napuštenom rodnom kraju, ali i motivima iz svakodnevnog života, uglavnom sa sela . Često su na granici lascivnosti. Tekstopiscima je u najvećem broju slučajeva bitna samo rima, pa su zbog nje skloni da zanemare gramatiku, a neretko i logiku. Ovakvi tekstovi su zbog toga veoma često predmet podsmeha u medijima i među onima koji ne vole ovu vrstu muzike, ali sudeći po njihovom broju i popularnosti, može se zaključiti da to ne pogađa ni autore, ni izvođače, a ni publiku koja ih sluša. Među tipične primere spadaju tekstovi:

„

Spavam, jadna, u drveni krevet,
a moj Mile u Apolo 9.
Momci nam se penju na Veneru,
devojke im kiselicu beru.
Suve šljive i planete,
a na Zemlji plače dete,
traži hleba i salate,
gladno dete, brate.

”

„

Ja sam žena dvadesetog veka
koja ume da shvati čoveka.
Bili smo nekad dva srećna lica,
nesuđenik i nesuđenica...

”

Razvoj novokomponovane narodne muzike

Od svojih ranih početaka pa do danas, ova vrsta muzike se menjala i tokom decenija je pretrpela značajne promene. Iako se teško može govoriti o stilovima ili pravcima u novokomponovanoj narodnoj muzici, moguće je razgraničiti različite periode u kojima je dolazilo do bitnih promena.

Šezdesete godine

Ovaj period karakteriše akustična muzika čiji su se autori trudili da zvukom i tekstom što više podseća na izvornu narodnu muziku. Najčešći instrumenti su harmonika, gitara i kontrabas, a često i violina i klarinet. Izvođači ove muzike, kao što su Vasilija Radojčić, Lepa Lukić, Silvana Armenulić, Predrag Gojković Cune i Predrag Živković Tozovac su poznati i kao interpretatori izvornih narodnih pesama zavidnih glasovnih mogućnosti.

Sedamdesete i osamdesete godine

Etiketa vina „Lepa Brena” vinarije Sićevo

Novokomponovana narodna muzika je u ovom vremenskom razdoblju doživela procvat i postala masovni fenomen kakav se u jugoslovenskim okvirima može porediti sa rokenrolom na zapadu koju deceniju ranije. Uprkos deklarativnim osudama partijskog i državnog vrha, tiraži ploča su rasli, broj izvođača se u ovom periodu eksponencijalno povećao.

Muziku su odlikovala sve veća odstupanja od izvorne, uz sve širu primenu električnih instrumenata i oslonac na folklorne motive čitavog balkanskog prostora, Turske, pa i Bliskog istoka. Ovaj period karakteriše početak primene bizarnih tekstova punih plitke patetike i odsustva smisla. Na sceni su se pojavila mnoga danas poznata estradna imena: Bora Spužić - Kvaka, Miroslav Ilić, Šaban Šaulić, Šemsa Suljaković, Boro Drljača, Halid Bešlić, Mile Kitić, Miloš Bojanić, Mitar Mirić, Vesna Zmijanac, Vera Matović, Era Ojdanić, Tomislav Čolović, Halid Muslimović i mnogi drugi.

Početkom osamdesetih, Fahreta Jahić, poznata kao Lepa Brena, je postala prva megazvezda novokomponovane narodne muzike sa više miliona prodatih ploča, mnogobrojnim koncertima širom Jugoslavije, kao i u Rumuniji i Bugarskoj i ulogama u šest igranih filmova i više televizijskih serija. O fenomenu popularnosti „Lepe Brene“ verovatno najviše govori činjenica da je po njoj nosila ime čak i jedna vrsta vina vinarije „Sićevo“, kao i stambena zgrada u Kragujevcu.

Novokomponovana narodna muzika je sredinom osamdesetih počela da se seli iz svog tradicionalnog, kafanskog okruženja u „folkoteke“ - lokale nalik na disokoteke u kojima se puštala isključivo ova vrsta muzike.

Devedesete godine - turbo folk

Nastao je u Jugoslaviji krajem osamdesetih godina pošlog veka, a vrhunac popularnosti dostigao je devedesetih, zahvaljujući agresivnoj promociji brojnih radio stanica i televizija Palma i Pink, koje su emitovale skoro isključivo ovu vrstu muzike. Odlikuju ga brzi ritmovi i isključivo električni instrumenti, sa obaveznim sintisajzerom, uz obilje efekata. Iz ovog perioda potiče izraz „šabanajzer“, koji u žargonu označava sintisajzer koji se koristi nevešto ili uz neumerenu primenu efekata. Tekstovi se uklapaju u opšti obrazac novokomponovane muzike. Mnogi protivnici turbo-folka ga smatraju paradigmom supkulture devedesetih i podilaženja niskom ukusu masa.

Velika većina izvođačica ove vrste muzike je ostala zapamćena po neukusno oskudnoj garderobi, iznošenju privatnog života u javnosti, čestim skandalima i ljubavnim vezama sa pripadnicima podzemlja. .

Obožavaoci ove vrste muzike gajili su sopstveni stil oblačenja koji se sastojao od obaveznih patika Najki „er maks“, masivnih zlatnih ogrlica i majica upasanih u farmerice marke „Dizel“, po kojima su prozvani „dizelaši“. Turbo-folk je imao snažan uticaj na muziku drugih zemalja, poput Bugarske (čalga) i Grčke (laiki). Iz njega su u Srbiji nastali pop-folk i tehno-folk.

Period posle 2000: pop folk i tehno folk

Muzički pravci nastali u Srbiji posle 2000, na koje je najveći uticaj imao turbo-folk. Ovo su u stvari varijante turbo-folka, ali sa većim uticajem popa, tehno i elektronske muzike. Iako je primetan znatan otklon u odnosu na muziku ranijih godina i sve veće okretanje muzičkim tokovima zapada, tekstovi su ostali prepoznatljivi kao „narodnjački“, a u muzici se provlače pseudofolk motivi. Na albumima pojedinih popularnih pevačica devedesetih (Seka Aleksić, Svetlana Ražnatović, Dragana Mirković), danas dominira pop zvuk, dok se drugi, poput Jelene Karleuše, okreću elektronskoj muzici.