Norveški pokret otpora

Tri naoružana borca otpora pozdravljaju majora Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva 11. maja 1945. godine, kada britanske snage stižu u Oslo, nekoliko dana nakon oslobođenja u Drugom svetskom ratu.

Norveški pokret otpora (nor. Motstandsbevegelse) je zajednički naziv za različite grupacije i organizacije koje su pružale aktivan ili pasivan otpor nacističkoj okupaciji Norveške tokom Drugog svetskog rata. On se fokusirao na ono što je ostalo od vrednosti i društvenog poretka samostalne Norveške, kao i na borbu za nacionalni identitet. U početku se otpor može podeliti na tri grane: vojni otpor, civilni otpor i otpor komunista.

Rađanje pokreta otpora

Nemačke trupe su 9. aprila 1940. napale Norvešku, pri čemu su tada kralj Hokon VII i vlada odbili nemačke zahteve da priznaju Vidkuna Kvislinga kao novog premijera Norveške. Ovo je prouzrokovalo napad na kralja i vladu i dovelo do masovnog bombardovanja, te su oni bili prinuđeni da 7. juna napuste Norvešku i svoju borbu protiv Nemaca nastave iz Velike Britanije. Britanski i francuski vojnici ubrzo pristižu Norveškoj u pomoć, ali ovo ne popravlja situaciju. Vojnici nisu bili dovoljno obučeni kako bi se suprotstavili nemačkim trupama, te se oni vraćaju na svoje frontove. Norveška je i dalje u ratu sa Nemačkom, i nakon vojne kapitulacije vlada okupaciono stanje u celoj zemlji.

Većina norveškog stanovništva je želela da svede kontakt s Nemcima na minimum i nevoljno se prilagođavala njihovim zahtevima i odlukama. Neki su smatrali otpor beskorisnim i pristajali su na kompromise i saradnju, dok su neki pak to sve podržavali iz, na primer, svojih ideoloških ubeđenja. Pod tim se uglavnom misli na pripadnike stranke Narodnog saveza, odnosno pristalice Kvislinga. S druge strane, postojao je udeo stanovništva koji nije želeo da prihvati poraz i koji su bili spremni da rizikuju svoje živote i suprotstave se okupacionom režimu u borbi za slobodnu Norvešku. Netrpeljivost prema nacističkom režimu je pokrenula niz sabotaža i akcija pokreta otpora. Takođe, jedna od stvari koja je podstakla ovu borbu je upravo odlučnost kralja da odbije nemačke zahteve i nastavi da se bori za slobodu uprkos svemu. U narednim godinama se otpor fokusirao na ono što je ostalo od vrednosti i društvenog poretka samostalne Norveške, na borbu za nacionalni identitet.

Tokom 1942. i 1943. organizacije pokreta otpora jačaju i postaje jasno da pokušaj da se zavede okupacioni režim u Norveškoj neće uspeti. Važan pokretač otpora sada postaje i protivljenje protiv nacističkih radnih sektora. To kulminira 1944, kada Kvislingovo ministarstvo predstavlja plan o nasilnom regrutovanju mladih Norvežana u radni sektor. Vojni i civilni pokreti otpora se udružuju u pokušaju da zaustave ovaj plan i sprovode niz sabotažnih operacija koje bi primorale okupacioni režim da odustane od ove ideje. Sumnjalo se da je regrutovanje mladih momaka zapravo prvi korak ka njihovoj vojnoj mobilizaciji. Jedna od planiranih sabotaža je, na primer, uništavanje arhivi radnog sektora.

U julu 1944. godine se vojni i civilni pokreti otpora udružuju u „Udruženje domaćeg fronta (DF)”. Do tada je vladalo nepoverenje između ovih organizacija. Na dan oslobođenja 8. maja, vlada u Londonu je ovlastila ovo udruženje pokreta otpora da upravlja zemljom u ime vlade dok se njeni predstavnici ne vrate u Norvešku.

Pokreti otpora u Norveškoj

U početnoj fazi možemo podeliti otpor na vojni otpor, civilni otpor i otpor komunista.

Vojni otpor

„Milorg” je bila jedna od najvažnijih organizacija vojnog otpora, osnovana 1941. godine. Glavni cilj ove organizacije je bio da se stvori velika tajna vojska koja bi mogla da pruži pomoć savezničkim i norveškim snagama u oslobođenju Norveške. Rad organizacije na početku se vršio preko mreže pionira i oficira koji su regrutovani da stvaraju vojne formacije unutar svojih okruga.

Civilni otpor

Civilno stanovništvo je podršku u borbi za slobodu dobijalo od ilegalnih civilnih pokreta otpora kao što su „Kretsen” i Koordinacioni komitet (KK). „Kretsen” je u početku bila organizacija usmerena protiv vlade radničke partije Johana Nigordsvolda. Kasnije je glavni zadatak postao vođenje civilnog pokreta otpora u saradnji sa norveškom vladom u egzilu u Londonu. „Kretsen” je imao blisku saradnju sa Koordinacionim komitetom, sa kojim je potom osnovao „Sivorg”. Koordinacioni komitet je prvobitna ideja Viga Hanstena, koji biva pogubljen pre nego što je komitet osnovan. Hans Jakob Ustvedt i Ule Jakob Malm 1941. odlučuju da ipak osnuju čvrst koordinirajući organ koji se sastoji od ljudi različitih struka sa ciljem da se suzbije napredak nacizma u zemlji.

Otpor komunista

Ono što razlikuje komuniste od ostalih pokreta otpora je njihova želja za sabotažom Nemaca još od ranih stadijuma okupacije. Ostali pokreti su počeli sa sabotažom tek od 1944. godine. Vođa pokreta otpora komunista Peder Furubotn, bio je za aktivni otpor, tj. sabotažu, a čovek koji je osnovao sabotažne grupe bio je Asbjern Sunde. On je vodio grupu „Osvald” koja je započela sabotažu još u julu 1941. Od 1942. do 1944. godine sarađivao je sa Komunističkom partijom Norveške, čiji je postao i vođa. Nakon što je prekinuta njihova saradnja, stvorena je nova grupa „Pele” sa Ragnarom Solijem kao vođom i oni su bili zaduženi za sabotažu u okolini Osla. Jedna od takvih operacija je, na primer, potapanje šest nemačkih brodova u novembru 1944. Norveška komunistička partija je jedina partija koja je stvorila ilegalnu partiju koja je pružala otpor. Komunisti su organizovali vojne grupe, proizvodili ilegalne novine i pomagali stanovništvu da izbegnu od ratnih zona preko švedske granice.

Aktivnosti pokreta otpora

Kurirska delatnost

Kuriri su bili veoma važna karika u Drugom svetskom ratu. Prenošenje informacija bilo je ključno, a kako bi se određena informacija prenela preko granice, bili su potrebni dobrovoljci koji će rizikovati svoj život i slobodu. Ta aktivnost se najčešće odvijala u smeru iz Norveške ka Švedskoj, gde su Norvežani imali baze za otpor. Kuriri su prenosili pisma, poruke, opremu, ili, na primer, novac, oružje i radio uređaje, a jedan od zadataka bio je takođe i prevođenje ljudi preko granice u Švedsku. Morali su se služiti kreativnim metodama kako ne bi bili otkriveni od strane Nemaca, pa su tako poruke često skrivali na ili u telu, ili su ih sakrivali na dogovorenom mestu. Rute kojima su se kretali bile su tajne i neraskrčene, kako ne bi bile otkrivene, jer ako ih Nemci otkriju, kuririma bi usledeo koncentracioni logor, mučenje ili smrt. Takođe, bilo je važno izbeći ljude koje poznaju radi čuvanja sopstvenog identiteta. Koristili su često turističke kolibe kao smeštaj, a nekad ih je primalo i lokalno stanovništvo, uprkos tome što je to i njih moglo dovesti u opasnost. Kako bi rizikovali što manje, koristili su šifrovana imena i šifrovani jezik u porukama koje su prenosili. U slučaju da ih neprijatelj otkrije i uhvati, koristile su se otrovne pilule za samoubistvo. Poznata porodica koja se bavila ovom delatnošću bila je porodica Morset. Oni su prenosili radio uređaje iz Švedske u Trondhajm. Otac Peder je ovaj zadatak preneo na svoje sinove, a sin Tormod je nastavio ovaj zadatak. Porodica je otkrivena 2. marta 1943. i bila je mučena i pogubljena od strane nacista.

Ilegalne novine

Pokreti otpora su se često bavili proizvodnjom i distribucijom ilegalnih novina. Širenje ilegalnih novina koje su se tada zvale parole, po naređenju pokreta otpora, bio je veoma komplikovan zadatak. Ilegalne novine su morale da ispune očekivanja čitalaca, da u ovim opasnim stranicama koje su morali da šire po zaduženju, pročitaju neka uputstva i smernice za otpor. Ljudi koji su se bavili distribucijom dovodili su sebe u opasnost, na primer, mogli su da završe u zatvoru, ili u najgorem slučaju da budu i pogubljeni. Sveukupno je oko 4000 ljudi bilo uhapšeno, a oko 100 pogubljeno.

Beg u Švedsku

Veliki broj stanovništva je to činio na svoju ruku, bez pomoći ikakve organizacije. Međutim, unutar pokreta otpora javile su se organizacije čiji je glavni zadatak bio eksport izbeglica u Švedsku. I vojni i civilni otpor, kao i komunisti su imali posebne organizacije. One su takođe obezbeđivale smeštaj za ljude koji su čekali da pređu preko granice, i prevozili su ih kamionima ili vozovima.

Operacija Gunerside

To je bila jedna od najuspešnijih sabotaža u Drugom svetskom ratu koja je bila presudna za Hitlerov neuspeh u stvaranju atomske bombe. Glavni zadatak ove operacije bilo je uništavanje fabrike teške vode „Norsk Hydro” u blizini Rjukana, u okrugu Telemarka. Posle prve neuspešne operacije Nemci su podigli mere opreza na viši nivo. Stiglo je pojačanje vojnicima prvobitne grupe „Grouse” koji su preživeli i nova grupacija je organizovala još jedan napad. Podelili su se u dve grupe, grupu koja stražari i grupu koja će postaviti ekploziv.  Spustili su se padobranima na plato prekriven snegom i ledom i uspešno spustili u blizini  fabrike. S obzirom na jak vetar, Nemci nisu čuli eksploziju i nisu uspeli da odreaguju na vreme, pa su svi članovi grupe uspeli da pobegnu, neki u Švedsku, neki su ostali na području Telemarka, a neki su otišli prema Oslu.

Značaj pokreta otpora

Civilna borba je doprinela zaštiti ljudskih vrednosti od neprijateljskog nacističkog režima i održavanju morala u narodu tokom petogodišnje okupacije. Vojni otpor je doprineo nemiru među neprijateljskim trupama, jačanju želje za otporom, oslabljivanju nemačke ratne ekonomije i zaštitio je norvešku industriju i infrastukturu od nemačkog uništavanja. Takođe, zajedno sa pobednicima rata i specijalnim norveškim snagama u britanskoj službi ovi pokreti otpora osigurali su da se oslobođenje Norveške 1945. ne smatra samo poklonom od drugih, već da je za to zaslužan istinski i požrtvovani norveški trud.

Spoljašnje veze

Digitalna arhiva Norveške

1940-1945: Drugi svetski rat