Okrugli toranj
| Okrugli toranj | |
|---|---|
 Okrugli toranj u Kopenhagenu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kopenhagen, Danska |
| Vrsta spomenika | osmatračnica javna astronomska opservatorija istorijski spomenik |
| Vreme nastanka | izgrađena 1637-1642 |
Okrugli toranj (danski: Rundetårn), nekada Stellaburgis Hafniens, toranj je iz 17. veka koji se nalazi u centralnom Kopenhagenu u Danskoj i jedan je od mnogih arhitektonskih projekata Kristijana IV Danskog, izgrađen kao astronomska opservatorija. Najpoznatiji je po konjičkom stepeništu, spiralnom hodniku od 7,5 okretaja koji vodi do platforme na vrhu (na 34,8 metara iznad zemlje), i po prostranim pogledima koje pruža preko Kopenhagena.
Kula je deo kompleksa Trinitatis, koji je tadašnjim naučnicima takođe obezbeđivao univerzitetsku kapelu, crkvu Trinitatis i akademsku biblioteku koja je bila prva zgrada Univerzitetske biblioteke u Kopenhagenu koja je osnovana 1482. godine. Danas, Okrugla kula služi kao vidikovac za gledanje Kopenhagena, javna astronomska opservatorija i istorijski spomenik. Sala biblioteke iznad crkve dostupna je samo preko rampe kule i mesto je za izložbe i koncerte.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Pozadina ideje[uredi | uredi izvor]
Astronomija je postajala sve važnija u Evropi 17. veka. Zemlje su počele da se međusobno takmiče u uspostavljanju kolonija, stvarajući potrebu za tačnom navigacijom tokom plovidbe preko okeana. Stoga su osnovane mnoge nacionalne opservatorije, prva 1632. godine u Lajdenu u Nizozemskoj republici. Samo pet godina kasnije usledila je Opservatorija na okruglom tornju, koja se nazivala STELLÆBURGI REGII HAUNIENSIS.[1]
Planiranje i pripreme[uredi | uredi izvor]
Nakon što je Tiho Brahe pao u nemilost i napustio Dansku, Kristijan Longomontanus je postao novi astronom Kristijana IV i prvi profesor astronomije na Univerzitetu u Kopenhagenu. 1625. godine predložio je kralju izgradnju astronomske kule kao zamenu za Braheovu opservatoriju Stjerneborg koja je srušena.
Longomontanusov prvi predlog bio je da se nova opservatorija podigne na vrhu brda Solbjerget, sada poznatog kao Valby Bakke. Ali pošto su takođe postojali planovi za izgradnju nove studentske crkve i biblioteke za univerzitet, pojavila se ideja o spajanju tri zgrade u jedan veliki kompleks.[2]
Već 1622. godine Kristijan IV je kupio zemlju na kojoj je na kraju odlučeno da se izgradi kompleks Trinitatis. Njegovi prvobitni planovi za to mesto nisu poznati, ali pošto je bilo zgodno smešteno pored stambenog studenstskog komleksa Regensen i univerziteta, izabrano je za njegov novi prestižni projekat.
Iako ne postoje jasni dokazi, opšte je prihvaćeno da je Hans van Stenvinkel mlađi bio zadužen za dizajn novog zdanja, iako nije dočekao završetak izgradnje tornja.
Od 24. novembra 1636. godine kamenje je dovoženo na mesto za temelj, prvo sa gradskog bedema, a kasnije iz okoline Roskilde. Cigle su naručene iz Holandije, jer lokalni proizvođači nisu mogli da ispune visoke standarde kvaliteta. U februaru 1637, potpisan je ugovor sa Henrikom van Dingklageom iz Emdena u Nemačkoj za snabdevanje opeke za izgradnju. Prve tri brodske isporuke trebale su biti isporučene u maju, sledeće tri sledećeg meseca, a ostatak po zahtevu.
Kompleks Trinitatis postavljen je za izgradnju u prepunom susedstvu uskih ulica i uličica. Prvo je trebalo očistiti to područje. 18. aprila 1637. godine 200 ljudi, vojnika i osoblja sa ostrva Bremerholma počelo je da ruši kuće koje su zauzimale lokaciju izgradnje.[3]
Faza izgradnje[uredi | uredi izvor]
Kamen temeljac postavljen je 7. jula 1637. Kada je Hans van Stenvinkel umro 6. avgusta 1639. godine, Leonhard Blasius je iz Holandije doveden u Dansku kao novi Kraljevski majstor građevine. Za razliku od svog prethodnika, on će postati puka prelazna figura u danskoj arhitekturi; umro je samo četiri godine nakon dolaska u zemlju, a da nije ostavio nijednu zapaženu zgradu po svom dizajnu. U nekoliko navrata građevinski radovi su zastajali zbog nedostatka sredstava. Zbog toga je crkvama u Danskoj i Norveškoj naloženo da doprinose delom svoje zarade tokom godina izgradnje.[2] 1642. kula je konačno dovršena, mada je crkva dovršena tek 1657, a biblioteka 1657.
Rad opservatorije[uredi | uredi izvor]
Kristijan Longomontanus je postao prvi direktor opservatorije. U Velikom požaru 1728. godine kompleks Trinitatis je teško oštećen, ali je obnovljen.
Propast i kasnije godine[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Početkom 19. veka Okrugla kula je zastarela kao astronomska opservatorija. Instrumenti su postajali sve veći, a kula nije mogla da se proširi, a istovremeno je svetlosno zagađenje iz okolnog grada i vibracije izazvane sve većim prometom u ulicama dole učinili posmatranja netačnim.[4] Zbog toga je Univerzitet odlučio da sagradi Østervold opservatoriju na starom utvrđenju grada, koja su bila zastarela i deaktivirana. Nova opservatorija otvorena je 1861. godine po dizajnu Kristijana Hansena.
Značajne posete[uredi | uredi izvor]
- 1716. godine, car Petar Veliki popeo se stepenicama na konju kad je posetio Kopenhagen. Njegova supruga Katarina I se, kako se priča, popela kočijom iza njega.
- 1902. godine automobil Beaufort je bio prvo motorizovano vozilo koje se popelo na ovaj Okrugli toranj.
- Medalja u kolekciji medalja Okrugle kule ukazuje na to da je prva biciklistička trka u kuli održana već 1888. godine, verovatno u vezi sa Nordijskom izložbom industrije, poljoprivrede i umetnosti.
- Novine Socialdemokraten su 1911. godine organizovale biciklističku trku niz Okrugli toranj.
- 1971. Ole Riter je pobedio u biciklističkoj trci protiv Leifa Mortensena uz Okrugli toranj u vremenu od 55,3 sekunde.
- 1993. godine, Henrik Djernis je pobedio u biciklističkoj trci protiv Jensa Vegerbija u vremenu od 50,05 sekundi.
- 1989. godine Tomas Olsen popeo se uz i niz okruglu kulu na monociklu za 1 minut i 48,7 sekundi, što je svetski rekord.[5]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Okrugla kula je cilindrična kula građena od naizmeničnih žutih i crvenih opeka - boje dinastije Oldenburg. Cigle su proizvedene u Holandiji.[3] Sa zadnje strane je pričvršćen za crkvu Trinitatis, ali nikada nije služio kao crkveni toranj.
Stenvinkel - čije je ime inače sinonim za holandsku renesansnu arhitekturu u Danskoj - sa kompleksom Trinitatis ostavio je svoj potpis. Za razliku od njegovih drugih zgrada sa njihovim raskošnim ukrasima i ekstravagantnim tornjevima, kompleks je izgrađen fokusiranim i uzdržanim dizajnom. Hans van Stenvinkel je sigurno postao svestan da je stil koji je jednom naučio od Hendrika de Kejsera potpuno napušten.[3]
Spiralna rampa[uredi | uredi izvor]
Umesto stepenica, spiralna rampa od 7,5 obrtaformira jedini pristup put do opservatorije na vrhu, kao i do biblioteke i zvonika, koji se nalaze iznad crkve. Rampa se okreće 7,5 puta oko šupljeg zidanog jezgra kule pre nego što stigne do osmatračnice i opservatorije na vrhu. Ovaj dizajn je izabran tako da konji i kočija mogu da stignu do biblioteke, radi unošenja i iznošenja knjiga iz biblioteke, kao i transporta teške i osetljive opreme do opservatorije.
Dužina zavojitog hodnika je 210 m, uz 3.74 m po okretu. Duž spoljnog zida hodnik ima dužinu od 257,5 m i padom od 10%, dok je duž zida unutrašnjeg jezgra hodnik samo 85,5 m dugačak, ali ima pad 33%.[6]
Vidikovac[uredi | uredi izvor]
Osmatračnica se nalazi 34.8 m iznad nivoa ulice. Duž ivice platforme nalazi se rešetka od kovanog gvožđa koju je 1643. godine izradio Kaspar Finke, dvorski umetnik za radove u metalu. U rešetki se vide monogram Kristijana IV i slova RFP, slova koja predstavljaju kraljevu krilaticu: Regna Firmat Pietas - Pobožnost jača carstva.
Opservatorija[uredi | uredi izvor]
Opservatorija je mala kupolasta zgrada, izgrađena na krovu kule. Izgrađena 1929. godine, opservatorija je 7 visoka m i ima prečnik 6 m. Pristup je uskim zavojitim kamenim stepeništem sa osmatračnice.
Rebus natpis[uredi | uredi izvor]
Na gornjem delu fasade kule nalazi se pozlaćeni natpis - rebus. Potpis Kristijana IV, napisan vlastitom rukom, čuva se u danskoj Nacionalnoj arhivi. Rebus uključuje četiri hebrejska suglasnika Tetragramaton. Rebus se može tumačiti na sledeći način: Vodi Boga, pravo učenje i pravdu u srce krunisanog kralja Kristijana IV, 1642. godine.[7]
Toalet[uredi | uredi izvor]
Kula sadrži toalet koji su koristili istraživači i astronomi koji rade u kuli, a sastoji se od sedišta gotovo na vrhu i cevi koja vodi do najnižeg sprata u šuplje jezgro. Ova šahta ne može da se isprazni, niti ima ventilaciju spolja, što je čini jednom od najvećih i najranijih septičkih jama na svetu.
Okrugla kula danas[uredi | uredi izvor]
Danas Okrugla kula služi kao osmatračnica, javna astronomska opservatorija, izložbeno i koncertno mesto i istorijski spomenik.
Javna opservatorija[uredi | uredi izvor]
1860. godine Univerzitet u Kopenhagenu ukinuo je Okrugli toranj kao univerzitetsku opservatoriju, ali je 1928. godine rekonstruisan kao opservatorija sa pristupom za astronome amatere i širu javnost. Otvorena je od sredine oktobra do sredine marta.
Izložbe i koncerti[uredi | uredi izvor]
Od 1987. godine, sala Biblioteke koja se nalazi iznad crkve Trinitatis služi kao izložbeni prostor, u kome se priređuju razne izložbe umetnosti, kulture, istorije i nauke. Istovremeno se koristi kao mesto održavanja koncerata, sa stotinak koncerata svake godine.[7]
Panorama[uredi | uredi izvor]
Osmatračnica pruža široku panoramu krovova starog dela Kopenhagena sa brojnim vrhovima tornjeva crkvi i palata.[8] Tokom vedrih dana u daljini se vide i Eresundski most i Švedska.
Kulturne reference[uredi | uredi izvor]
- U bajci Hansa Kristijana Andersena Kutija za kresivo, kaže se da najveći od tri psa ima oči velike poput Okrugle kule u Kopenhagenu.
- U drugoj bajci Hansa Kristijan Andersena, The Elder-Tree Mother, stari bračni par se seća kako su nekada išli „gore do Okrugle kule, i gledali dole Kopenhagen, i to daleko, daleko iznad vode; onda smo otišli u Frederiksberg, gde su kralj i kraljica plovili svojim divnim baržama!".
- U romanu Hansa Kristijana Andersena, Biti ili ne biti, glavni lik Nils Bride rođen je i odrastao u Okrugloj kuli, gde mu je otac čuvar.
- Replika kule u razmeri 1: 3 izgrađena je u gradu Solvang, u Kaliforniji, naseljenom Danskim stanovništvom.
- Asteroid 5505 Okrugli toranj nosi ime po tornju.
- U Danskoj se visine zgrada često upoređuju sa visinom Okruglog tornja.
- Nalazi se u „SimCity (video igra iz 2013)“.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Centuries of Astronomy Astronomy in Denmark”. Rundetaarn. Arhivirano iz originala 2009-02-02. g. Pristupljeno 2009-12-01.
- ^ a b „Bygningen af Rundetaarn”. Rundetaarn. Arhivirano iz originala 2016-03-03. g. Pristupljeno 2009-12-01.
- ^ a b v „Trinitatis Kirke og Rundetaarn”. kloakviden.dk. Arhivirano iz originala 2011-01-09. g. Pristupljeno 2009-12-02.
- ^ „Østervold”. Danmarks Natur- og Lægevidenskabelige Bibliotek. Pristupljeno 2009-08-03.
- ^ „Sære måder at bestige tårnet på”. Rundetaarn. Arhivirano iz originala 2009-05-23. g. Pristupljeno 2009-08-18.
- ^ „Mål og vægt”. Rundetaarn. Arhivirano iz originala 2009-03-12. g. Pristupljeno 2009-08-02.
- ^ a b „The Tower”. Rundetaarn. Arhivirano iz originala 2009-02-27. g. Pristupljeno 2009-08-02.
- ^ „Views from the Round Tower, November 2016”. Independent Travellers. independent-travellers.com. Pristupljeno 5. 9. 2017.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Copenhagen-Portal - The round Tower of Copenhagen and its history
- Zvanični veb-sajt
- Rundetaarn na sajtu Structurae
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
