Operacija Južni potez

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Operacija Južni potez
Deo rata u Bosni i Hercegovini

Ciljevi operacije „Južni potez” () na mapi Bosne i Hercegovine
Vreme8. oktobar — 11. oktobar 1995.
Mesto
Zapadna Bosna i Hercegovina
Ishod

Pobjeda Hrvatske vojske i Hrvatskog vijeća odbrane

  • Mrkonjić Grad zauzet
  • Banja Luka ugrožena
Sukobljene strane
Hrvatska Hrvatska vojska
Hrvatska Republika Herceg-Bosna Hrvatsko vijeće odbrane		 Republika Srpska Vojska Republike Srpske
Komandanti i vođe
Hrvatska Ante Gotovina Republika Srpska Milenko Lazić
Jačina
11.000‒12.000 vojnika[1] 5.500 vojnika
Žrtve i gubici
Hrvatska Hrvatska Republika Herceg-Bosna 42 vojnika, 182 ranjeno Republika Srpska 224 vojnika
3 pripadnika MUP-a
137 civila[2]
15.000 – 20.000 Srba izbeglo iz Mrkonjić Grada

Operacija „Južni potez” bila je posljednja ofanziva Hrvatske vojske (HV) i Hrvatskog vijeća odbrane (HVO) u ratu u Bosni i Hercegovini. Operacija se odvijala od 8. do 11. oktobra 1995. godine. Cilj operacije je bilo pružanje pomoći Armiji Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH) čije su pozicije oko grada Ključa, zauzete tokom operacije „Maestral”, bile ugrožene kontraofanzivom Vojske Republike Srpske (VRS). Ciljevi operacije „Južni potez” su uključivali zauzimanje Mrkonjić Grada i pozicija na planini Manjači što bi omogućilo HV i HVO da direktno ugroze Banja Luku. Konačno, ofanziva je za cilj takođe imala zauzimanje hidroelektrane Bočac, posljednjeg značajnog izvora električne energije pod kontrolom VRS u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Kombinovane snage HV i HVO bile su pod komandom general-majora HV Ante Gotovine.

Ofanziva se odvijala istovremeno sa operacijom Armije RBiH „Sana 95”, i doprinijela je primoravanju rukovodstva Republike Srpske na ozbiljne mirovne pregovore. Primirje je širom zemlje stupilo na snagu 12. oktobra, dan nakon što je ofanziva okončana, a uskoro su uslijedili pregovori koji su doveli do Dejtonskog mirovnog sporazuma, kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Splitski sporazum

Uvod[uredi | uredi izvor]

Do 1995. godine, ARBiH i HVO su se razvile u bolje organizovane snage upotrebljavajući uporedo veliki broj artiljerijskog oruđa i dobrih defanzivnih utvrđenja. VRS nije bila u stanju da probije njihovu odbranu čak i kada njene snage koriste zvučnu vojnu taktiku, npr. u bici za Orašje u maju i junu 1995.[3] Nakon osvajanja većeg dijela Republike Srpske Krajine u operaciji „Oluja” u avgustu 1995, HV se fokusira na zapad Bosne i Hercegovine. Razlog je želja za stvaranjem bezbjedne zone duž granice Hrvatske i Bosne i Hercegovine, uspostavljanjem Hrvatske kao regionalne sile dobijanjem zasluga kod Zapada za privođenje kraju rata u BiH. Vlada Republike Bosne i Hercegovine je pozdravila ovaj potez kao doprinos njenom cilju uspostavljanja kontrole nad zapadnom Bosnom i gradom Banjom Lukom, glavnim gradom Republike Srpske.[4]

Krajem avgusta 1995, NATO je započeo bombardovanje Republike Srpske. Ova kampanja je pokrenuta kao odgovor na drugi masakr na Markalama 28. avgusta, koji je izveden nakon masakr u Srebrenici.[5] Vazdušni napadi su počeli 30. avgusta, u početku ciljajući protivvazdušnu odbranu VRS i upadljive mete u blizini Sarajeva. Kampanja je nakratko prekinuta 1. septembra, nakon čega je njen obim povećan ciljajući artiljeriju i skladišta u okolina gradova.[6] Bombardovanje je nastavljeno 5. septembra, a njen obim je povećan na protivvazdušnu odbranu u blizini Banje Luke, do 9. septembra NATO je iscrpio svoj spisak ciljeva u blizini Sarajeva. Dana 13. septembra, rukovodstvo Republike Srpske je prihvatilo zahtjev NATO-a za uspostavljanjem zone isključenja oko Sarajeva i kampanja je prekinuta.[7]

Nakon relativnog zatišja u borbama na zapadu Bosne, HV, HVO i ARBiH su pokrenuli zajedničku ofanzivu protiv VRS.[7] HV i HVO komponente ofanzive, pod kodnim nazivom operacija Maestral 2, pokrenute su 8. septembra sa ciljem osvajanja Jajca, Šipova i Drvara.[8] Sedmi korpus ARBiH napredovao je desno od HV i HVO prema Donjem Vakufu.[9] Kako se operacija Maestral 2 približavala svojim ciljevima, Peti korpus ARBiH pokrenuo je operaciju „Sana 95” u okolini Bihaća, sa ciljem odbacivanja VRS istočno od rijeke Sane.[10] ARBiH je postigla značajne teritorijalne dobitke, napredujući 70 km od Ključa,[9] približavajući se Sanskom Mostu i Novom Gradu 18—19. septembra, prije nego što je napredovanje zaustavljeno značajnim pojačanjem VRS.[11] Kontraofanziva VRS je pokrenuta u noći 23/24. septembra iz Novog Grada, Sanskog Mosta i Mrkonjić Grada postepeno gurajući 5. korpus nazad prema Bosanskoj Krupi i Ključu, uprkos postepenom pojačanju koje je stizalo od 7. korpusa ARBiH.[12] VRS je prišla na 1000 m od Ključa 6. oktobra i kontrola ARBiH nad gradom je dovedena u pitanje. Kao odgovor, ARBiH je zatražila pomoć HV i HVO.[1]

Sastav i jačina zadejstvovanih jedinica[uredi | uredi izvor]

Prije ove akcije odigrala se operacija Maestral, u kojoj su okupirani Jajce, Šipovo i Drvar od strane HV i HVO-a, te Bosanski Petrovac, Bosanska Krupa, Ključ i Donji Vakuf (tada Srbobran) od strane Armije RBiH. U Šipovu je u septembru 1995. uspostavljena komanda i isplanirana operacija Južni potez. U akciji su učestvovale sljedeće hrvatske vojne jedinice:

  • 4. gardijska brigada Hrvatske vojske, pod komandom generala Damira Krstičevića;
  • 7. gardijska brigada Hrvatske vojske, pod komandom generala Ivana Korade;
  • 1. hrvatski gardijski zdrug, pod komandom generala Miljenka Filipovića;
  • 1. gardijska brigada HVO, pod komandom Antuna Luburića;
  • 2. gardijska brigada HVO, pod komandom generala Stanka Sopte Baje;
  • 3. gardijska brigada HVO, pod komandom Ilije Nakića;
  • specijalna jedinica MUP-a Herceg-Bosne, pod komandom Zlatana Mije Jelića;
  • 60. gardijsko desantna jedinica HVO, pod komandom pukovnika Davora Dodiga;
  • 22. diverzantski odred HVO, pod komandom pukovnika Predraga Mandića Lije;
  • 126. domobranska pukovnija, pod komandom pukovnika Ante Podruga;
  • izviđačko-diverzantska jedinica glavne komande Hrvatske vojske, pod komandom Ivice Dekalića i
  • operativna grupa Istok.

Čitavu operaciju je vodio hrvatski general Ante Gotovina, koji je kasnije optužen za ratne zločine tokom operacije „Oluja”.[13]

Na srpskoj strani, odbranu su činile brigade 30. pješadijske divizije, jedna mješovita brigada iz Operativne grupe 2. i dijelovi prvog oklopnog bataljona Prve oklopne brigade. Desno od Mrkonjić Grada i planine Lisina, odbranu je držala Treća srpska brigada (mješovit sastav). Direktno ispred Mrkonjić Grada nalazila se 11. Mrkonjićka lpbr. Njen lijevi bok štitila je 7. Kupreška motorizovana brigada. U rezervi je bila Prva šipovačka laka brigada. Odbranom je komandovao pukovnik Milenko Lazić.[1]

Postoje dokazi da je u planiranju i sprovođenju čitave akcije učestvovalo i američko rukovodstvo, na čelu sa Ričardom Holbrukom, koji je tada bio visoki američki izaslanik za Balkan u administraciji Bila Klintona. O tome je kasnije svedočilo i nekoliko hrvatskih oficira, među kojima i Ante Kotromanović. Cilj je bio da se izvrši pritisak na Srbiju, radi potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma.[13]

Avioni NATO-a su u navedenom periodu bombardovali položaje VRS, u koordinaciji sa napadima hrvatskih snaga na njihove položaje. Pri tome su uništavani i repetitori, predajnici i druga sredstva komunikacije.

Akcija[uredi | uredi izvor]

Hrvatska vojska u Mrkonjić Gradu

Operacija Južni potez je počela ujutro 8. oktobra 1995. godine topovskom i tenkovskom vatrom po položajima Vojske Republike Srpske. Cilj je bio da se zauzmu povoljniji taktički položaji, a jedini napredak su ostvarile 1. gardijska brigada i 126. domovinska pukovnija. Uzrok tome je bilo loše vreme i snažan otpor srpskih snaga.

Drugog dana je napad odložen zbog guste magle, a otpočet je artiljerijskom vatrom i raketnim napadom iz dva helikoptera Mi-24. Ponovo je pružen jak otpor, pogotovo u rejonu sela Liskovica, Bjelajce i Šehovci gde je delovala 7. gardijska brigada. Krajem dana su postignuti značajniji pomaci.

Komanda srpske vojske je odlučila da se povuče i koncentriše snage oko Banje Luke, tako da je otpor bivao sve slabiji i hrvatske snage su ušle u Mrkonjić Grad 10. oktobra.[13] Borbe su završene u noći između 11. i 12. oktobra, kada su hrvatske snage prešle u odbrambenu taktiku.

Komandant operativne grupe koja je zauzela Mrkonjić Grad je bio general Željko Glasnović zvani Glava. Operaciju je vodio štab u kome su bili generali Damir Krstičević, Ante Gotovina, Rahim Ademi, Ljubo Ćesić Rojs i dr.[14]

Zločini[uredi | uredi izvor]

Razaranja u Mrkonjić Gradu

Iako je prvobitno planirano da se čitava operacija završi do 10. oktobra, prilikom zauzimanja grada poginuo je hrvatski brigadir Andrija Matijaš Pauk, i to od prijateljske vatre.[15] U znak odmazde, hrvatski vojnici su odlučili da krenu u bezobzirnu osvetu nad civilima i ratnim zarobljenicima.[13]

Na području opštine Mrkonjić Grad je početkom aprila 1996. pronađena masovna grobnica sa 181 žrtvom.[16] Obdukciju leševa su uradili patolozi Vojnomedicinske akademije iz Beograda pod vođstvom doktora Zorana Stankovića, a uz nadzor predstavnika brojnih međunarodnih organizacija. Ispitivanja su pokazala da su žrtve bili vojnici i civili, a da su ubijani tupim predmetima, noževima i iz vatrenog oružja.[13]

Ukupno su tokom okupacije opštine Mrkonjić Grad ubijena 364 lica, od toga:

  • 224 vojnika Vojske Republike Srpske (od toga u masovnoj grobnici pronađeno 131 tijelo),
  • 3 pripadnika MUP-a Republike Srpske (sva 3 pronađena u masovnoj grobnici), i
  • 137 civila (od toga u masovnoj grobnici pronađena 42 tijela; još je u masovnoj grobnici pronađeno i 5 NN tijela).[2]

Prema podacima opštinske Komisije za ratnu štetu, hrvatske trupe su zapalile i porušile 3.644 kuće, oko 700 stanova, a 6.017 stambenih objekata je oštećeno. Uništeni su celokupan stočni fond, gotovo svi fabrički pogoni i opljačkane mašine iz firmi na području opštine. Ukupna ratna šteta je procenjena na preko 650 miliona maraka.[14]

Za ove zločine su pokrenute brojne optužnice pred domaćim i međunarodnim sudovima, a nekima od osumnjičenih se sudilo i u odsustvu. Planirana je i tužba opštine Mrkonjić Grad protiv Republike Hrvatske, u cilju nadoknade ratne štete.[14]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v CIA 2002, str. 390.
  2. ^ a b Agresija Republike Hrvatske na Republiku Srpsku – okupacija opštine Mrkonjić Grad, septembar 1995 – februar 1996.[mrtva veza]
  3. ^ CIA 2002, str. 299.
  4. ^ CIA 2002, str. 376–377.
  5. ^ CIA 2002, str. 377.
  6. ^ Ripley 1999, str. 133.
  7. ^ a b CIA 2002, str. 379.
  8. ^ CIA 2002, str. 380.
  9. ^ a b CIA 2002, str. 382.
  10. ^ CIA 2002, str. 381–382.
  11. ^ CIA 2002, str. 383.
  12. ^ CIA 2002, str. 389.
  13. ^ a b v g d Šoštarić & 12 November 2003.
  14. ^ a b v „Tužba za naplatu ratne štete”. Arhivirano iz originala 10. 10. 2007. g. Pristupljeno 15. 11. 2007. 
  15. ^ Andrija Matijaš Pauk izvukao je tenkove na Dinaru, na 1800 metara visine. To je šokiralo srpske oficire
  16. ^ „Glas javnosti”. Arhivirano iz originala 8. 6. 2009. g. Pristupljeno 15. 11. 2007. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Јужни_потез&oldid=27553885”