Operacija Kopaonik

Operacija Kopaonik
Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji
Vreme 12. – 20. oktobar 1942. Mesto Srbija pod nemačkom okupacijom Ishod Pobeda Vafen-SS
Sukobljene strane
JVuO	Nacistička Nemačka Bugarska armija
Komandanti i vođe
Dragutin Keserović	Artur Fleps
Jačina
1.500 četnika Rasinskog korpusa	20.000 boraca 7. SS Brdske dobrovoljačke divizije Princ Eugen delovi 9. bugarske pešadijske divizije
Žrtve i gubici
10 poginulih četnika; 120 zarobljenih; 670 streljanih srpskih civila	2 poginula nemačka vojnika; 5 poginulih bugarskih vojnika

Operacija Kopaonik je šifrovano naziv za nemačko-bugarsku antigerilsku ofanzivu protiv četnika na područje planina Kopaonik, Goč i Jastrebac tokom oktobra 1942. godine u Drugom svetskom ratu. Nemci su pokrenuli ofanzivu s ciljem totalnog uništenja četnika Rasinskog korpusa, pod komandom pukovnika Dragutina Keserović čiji se štab nalazio u selu Kriva Reka. Nemci i Bugari osvojili su četničku slobodnu teritoriju i pri tome izvršili zločine nad srpskim civilnim stanovništvom. Četnici su se uspešno izvukli iz nemačko-bugarskog obruča i povukli na teritoriju koja je bila van domašaja okupatorskih snaga.

Pozadina

Pukovnik Dragutin Keserović sa svojim Rasinskim korpusom stvorio je slobodnu teritoriju koja se prostirala na planinama Kopaonik, Goč i Jastrebac. Nemce su zabrinjavale informacije, da major Keserović uživa veliku popularnost u narodu i da može za kratko vreme da mobiliše oko 10.000 boraca na svojoj teritoriji. Četnici su predstavljali pretnju za Nemce, jer su bili u mogućnosti da prekinu nemačke saobraćajne komunikacije kojima su transportovali moravsko-vardarskom dolinom ratni materijal Romelovim snagama na afričkom frontu. Nemci su se bojali da četnici ne napadnu rudnik Trepča u blizini Kosovske Mitrovice iz koje su vađene značajne količine rude olova i cinka za potrebe njihove ratne mašine.

Nemačke snage pred napad

Nemci su početkom 1942. godine osnovali 7. SS dobrovoljačku brdsku diviziju Princ Eugen koja je brojala preko 20.000 boraca i stavljena pod komandu generala Artura Flepsa. Početkom oktobra 1942. godine divizija se razmestila na područje jugozapadne Srbije, u Kraljevu, Užicu, Ivanjici, Čačku, Raški, Kosovskoj Mitrovici i Novom Pazaru. Za napad na četnike Rasinskog korpusa planirali su i delovi 9. bugarske pešadijske divizije.

Četničke snage pred napad

Četnici Rasinskog korpusa, pod komandom pukovnika Keserović bili su raspoređeni na Kopaoniku, Jastrebcu i Goču. Rasinski korpus imao je oko 1.500 boraca pod oružjem.

Nemački plan napada

General Artur Fleps, komandant 7. SS divizije Princ Eugen izdao je naredbu 5. oktobra 1942. godine u kojoj se kaže da nemačke i bugarske snage treba unište četničke snage višeg ustaničkog vođe srednje Srbije majora Keserovića na planini Kopaonik čiji se štab nalazi u selu Kriva Reka.Nemci i Bugari su planirali da na četnike izvrše sveobuhvatan napad iz četiri pravca, izvrše opkoljavanje a zatim precizno utvrđenim planom vatre unište srpskog neprijatelja. Oko 20.000 dobro uvežbanih i naoružanih nemačkih vojnika spremalo se da izvrši napad na slobodne srpske planine. Za 7. SS dobrovoljačku brdsku diviziju Princ Eugen ovo je bila prva ratna operacija od njenog osnivanja, koje je trajalo od početka proleća do kraja leta 1942. godine i zbog toga ishod ove operacije bio je od velike važnosti za Nemce.

Ofanziva protiv četnika

Rajhsfirer Hajnrih Himler obilazi počasnu jedinicu 7. SS divizije Princ Eugen u Kraljevu, okupirana Srbija, 15. oktobar 1942, tokom Operacije Kopaonik

Željin, 1. novembar 1942. neposredno posle Operacije Kopaonik. Pukovnik Dragutin Keserović (sedi u sredini) sa grupom oficira i podoficira Rasinskog korpusa. Pored Keserović, verovatno desno (bez brade) sedi vazduhoplovni poručnik Radivoje Milojević, načelnik štaba korpusa. Ispred, prvi zdesna sedi poručnik Spasoje Popović. Iznad Keserovića stoji njegov pratilac Predrag Bogdanović „Brka“, a sa Bogdanovićeve desne strane stoji Milan Maksić. Kapetan Stevan Vlahović (sedi na zemlji, u sredini, rođeni brat visokog funkcionera KPJ i Kominterne Veljka Vlahovića), komandant Kopaoničke brigade, poginuo 3. decembra 1942. u borbi protiv Nemaca kod Blaževa.

Nemačke i bugarske snage izvršile su sveobuhvatan napad na četničku teritoriju u zoru 12. oktobra 1942. godine. Nemačke snage izvršile su napad iz četiri pravca. Nemačka borbena grupa Sever izvršila je marš na vrh Željina a jednom sporednom grupom na Kavalj. Borbena grupa Jug izvršila je sveobuhvatan pokret u oblast Gobelja koja se nalazi 17 km severozapadno od Raške. Borbena grupa Zapad skoncetrisala je svoje snage u dolini 5 km od Banje. Borbena grupa Istok zauzela je položaje zapadno od Brusa. Nemci i Bugari napravili su obruč oko četničke teritorije i naterali seljake u zbeg. Hajnrih Himler, koji je bio vrhovni rukovodilac SS trupa, bio je veoma zainteresovan za formiranje 7. SS divizije, pa je doleteo u Kraljevo. Himler je boravio u nemačkoj okupiranoj Srbiji od 15. do 18. oktobra 1942. godine i izvršio smotru dela nemačke vojske.

Nemačke borbene grupe Sever, Zapad i Jug fronatalno su napredovale kroz četničku teritoriju u pravcu borbene grupe Istok, koja je imala ulogu zaustavnog zida za četnike. Međutim, major Keserović imao je obaveštajne podatke o pripremama i pokretu velikih nemačkih snaga za napad na njegovu teritoriju. Major Keserović nije smatrao celishodnim da svoj Rasinski korpus frontalno suprotstavi nemačkim i bugarskim snagama. Četnici Rasinskog korpusa na čelu sa majorom Keserovićem izvukli su se na vreme iz obruča. Nemci i Bugari udarili su u prazno, vršeći odmazde nad civilnim stanovništvom. Nemačke i bugarske snage spalile su su nekoliko sela i izvršili ratni zločin nad srpskim seoskim stanovništvom. Selo Kriva Reka je najviše stradalo, jer je tu bio smešten Keserović štab. U Krivoj Reci je ubijeno 120 civila, koje su pripadnici 7. SS divizije zatvorili i spalili u seoskoj crkvi. U drugim selima na Kopaoniku Nemci su likvidirali 300 civila, a u selima na Goču streljali su 250 civila. Nemci su tokom ove operacije likvidirali ukupno 670 civila.