Optički diskovi
Različite vrste optičkih diskova dugo su se koristile za skladištenje podataka, pre svega muzike i filmova. Pored ovoga, s pojavom uređaja koji su omogućili narezivanje proizvoljne vrste podataka na optičke diskove, ovakvi diskovi neko vreme koristili su se i za prenos podataka između razunara i pravljenje rezervnih kopija podataka (engl. backup). Iako je pojavom fleš-diskova i širokopojasnog interneta optička tehnologija donekle instisnuta, ona se i dalje u nekoj meri koristi.
U računarstvu i tehnologijama snimanja optičkih diskova, optički disk (OD) je ravan, obično kružni disk koji kodira binarne podatke (bitove) u obliku udubljenja i nabora na poseban materijal, često aluminijum,[1] na jednoj od svojih ravnih površina. Njegova glavna upotreba je fizička vanmrežna distribucija podataka i dugoročno arhiviranje. Promene od jame do uzvišenja ili suprotno odgovaraju binarnoj vrednosti od 1; dok nikakva promena, bez obzira da li se nalazi na ravni ili u jami, odgovara binarnoj vrednosti od 0.
Princip rada[uredi | uredi izvor]
Kod optičkih diskova fokusirani laser nanosi zapis progorevanjem emulzije plastičnog diska. Prilikom čitanja, laserom se utvrđuje postojanje neravnina nastalih progorevanjem.
Vrste optičkih diskova[uredi | uredi izvor]
- Аudio CD (engl. compact disc digital audio, CDDA) standard je nekoprimovanog digitalnog zapisa muzike koji je moguće puštati i na običnim muzičkim uređajima. Na jedan audio CD može da stane do 80 minuta standardno snimljenog zvuka.
- CD-ROM (engl. compact disc read-only memory) sadrži podatke koji se mogu samo čitati. Kapacitet ovih diskova je oko 700 MB (može da bude i do 900 MB). S vremenom su postali dostupni uređaji koji su omogućavali kreiranje (kaže se i narezivanje ili prženje (eng. burning) ovih diskova i u okviru standardniih računara. Brzina narezivanja je manja nego brzina čitanja.
- CD-RW (engl. compact disc-rewritable)je disk sličnih karakteristika kao CD-ROM, ali koji mogućava i čitanje i (višestruko) brisanje i pisanje.
- DVD (engl. digital versatile disc) je disk veće gustine ѕapisa nego CD koji omogućava skladištenje veće količine podataka (obično oko 4.7 GB). Kao što se CD koristi za zapis muzike i može da se puđta i van računara, tako se DVD koristi za video-zapis i može se puštati na uređajima (engl. DVD Player) priključenim na televizor. Slično kao i kod CD tehnologije, DVD se može klasifikovati na DVD-Video, DVD-ROM, DVD-R, DVD-RW.
- BD (engl. blu-ray disc) je disk još veće gustine zapisa, koji omogućava zapis znatno veće količine podataka (obično oko 25 GB). I ovaj disk je pre svega namenjen za zapis filmova, i to u visokoj rezoluciji.
Pregled optičkih tipova[uredi | uredi izvor]
| Ime | Kapacitet | Eksperimentalno[Note 1] | Godina[Note 2] |
|---|---|---|---|
| Laserski disk (LD) | 0,3 GB | 1971–2001 | |
| WORM | 0,2–6,0 GB | 1979–1984 | |
| Kompakt-disk (CD) | 0,7–0,9 GB | 1982–sadašnjost | |
| ETOM | 6,0–12,0 GB | 1987–1996 | |
| MiniDisc (MD) | 0,14–1,0 GB | 1989–sadašnjost | |
| Magneto optički disk (MOD) | 0,1–16,7 GB | 1990–sadašnjost | |
| Digitalni višenamenski disk (DVD) | 4,7–17 GB | 1995–sadašnjost | |
| LIMDOW (Laser Intensity Modulation Direct OverWrite) | 2,6 GB | 10 GB | 1996–sadašnjost |
| GD-ROM | 1,2 GB | 1997–sadašnjost | |
| Fluorescentni višeslojni disk | 50–140 GB | 1998-2003 | |
| Versatile Multilayer Disc (VMD) | 5–20 GB | 100 GB | 1999-2010 |
| Hajper CD-ROM | 1 PB | 100 EB | 1999?-? |
| DataPlay | 500 MB | 1999-2006 | |
| Ultra gusti optički disk (UDO) | 30–60 GB | 2000–sadašnjost | |
| FVD (FVD) | 5,4–15 GB | 2001–sadašnjost | |
| Unapređeni svestrani disk (EVD) | DVD | 2002-2004 | |
| HD DVD | 15–51 GB | 1 TB | 2002-2008 |
| Blu-rej disk (BD) | 25 GB 50 GB 100GB (BDXL) 128 GB (BDXL) |
1 TB | 2002–sadašnjost 2010-present (BDXL) |
| Profesionalni disk za podatke (PDD) | 23 GB | 2003-2006 | |
| Profesionalni disk | 23–128 GB | 2003–sadašnjost | |
| Digitalni mutislojni disk | 22-32 GB | 2004–2007 | |
| Multipleksirano optičko skladište podataka (MODS-disk) | 250 GB–1 TB | 2004–sadašnjost | |
| Univerzalni medijski disk (UMD) | 0,9–1,8 GB | 2004–2014 | |
| Holografski svestrani disk (HVD) | 6,0 TB | 2004–2012 | |
| Disk obložen proteinima (PCD) | 50 TB | 2005–2006 | |
| M-DISC | 4,7 GB (DVD format) 25 GB (Blu-rej format) 50 GB (Blu-rej format) 100 GB (BDXL forma) [2] |
2009–sadašnjost | |
| Arhivski disk | 0,3-1 TB | 2014–sadašnjost | |
| Ultra HD blu-rej | 50 GB 66 GB 100 GB |
2015–sadašnjost |
- Napomene
- ^ Prototypes and theoretical values.
- ^ Years from (known) start of development till end of sales or development.
Tabela[uredi | uredi izvor]
| Vrsta diska[3] | Osnovna brzina | Najveća brzina (umnožak) |
| CD-ROM | oko 150 kB/s | 72x = oko 10 MB/s |
| DVD | oko 1.4 MB/s | 24x = oko 30 MB/s |
| BD | oko 4 MB/s | 14x = oko 60 MB/s |
Specifikacije[uredi | uredi izvor]
| Generacija | Osnova | Maks | |
|---|---|---|---|
| (Mbit/s) | (Mbit/s) | × | |
| 1st (CD) | 1.17 | 65.6 | 56× |
| 2nd (DVD) | 10.57 | 253.6 | 24× |
| 3rd (BD) | 36 | 504 | 14×[4] |
| 4th (AD) | ? | ? | 14× |
| Oznaka | Strane | Slojevi (ukupno) |
Dijameter | Kapacitet | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| (cm) | (GB) | |||||
| BD | SS SL | 1 | 1 | 8 | 7.8 | |
| BD | SS DL | 1 | 2 | 8 | 15.6 | |
| BD | SS SL | 1 | 1 | 12 | 25 | |
| BD | SS DL | 1 | 2 | 12 | 50 | |
| BD | SS TL | 1 | 3 | 12 | 100 | |
| BD | SS QL | 1 | 4 | 12 | 128 | |
| CD–ROM 74 min | SS SL | 1 | 1 | 12 | 0.682 | |
| CD–ROM 80 min | SS SL | 1 | 1 | 12 | 0.737 | |
| CD–ROM | SS SL | 1 | 1 | 8 | 0.194 | |
| DDCD–ROM | SS SL | 1 | 1 | 12 | 1.364 | |
| DDCD–ROM | SS SL | 1 | 1 | 8 | 0.387 | |
| DVD–1 | SS SL | 1 | 1 | 8 | 1.46 | |
| DVD–2 | SS DL | 1 | 2 | 8 | 2.66 | |
| DVD–3 | DS SL | 2 | 2 | 8 | 2.92 | |
| DVD–4 | DS DL | 2 | 4 | 8 | 5.32 | |
| DVD–5 | SS SL | 1 | 1 | 12 | 4.70 | |
| DVD–9 | SS DL | 1 | 2 | 12 | 8.54 | |
| DVD–10 | DS SL | 2 | 2 | 12 | 9.40 | |
| DVD–14 | DS DL/SL | 2 | 3 | 12 | 13.24 | |
| DVD–18 | DS DL | 2 | 4 | 12 | 17.08 | |
| DVD–R 1.0 | SS SL | 1 | 1 | 12 | 3.95 | |
| DVD–R (2.0), +R, –RW, +RW | SS SL | 1 | 1 | 12 | 4.7 | |
| DVD-R, +R, –RW, +RW | DS SL | 2 | 2 | 12 | 9.40 | |
| DVD–RAM | SS SL | 1 | 1 | 8 | 1.46 | |
| DVD–RAM | DS SL | 2 | 2 | 8 | 2.65 | |
| DVD–RAM 1.0 | SS SL | 1 | 1 | 12 | 2.58 | |
| DVD–RAM 2.0 | SS SL | 1 | 1 | 12 | 4.70 | |
| DVD–RAM 1.0 | DS SL | 2 | 2 | 12 | 5.16 | |
| DVD–RAM 2.0 | DS SL | 2 | 2 | 12 | 9.40 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Adedeji, Adewole. „Combating Piracy Through Optical Disc Plant Regulation in Nigeria: Prospects and Challenges” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2013-08-22. g. Pristupljeno 2013-11-30.
- ^ „100 GB Disc - M-DISC”. www.mdisc.com. Arhivirano iz originala 18. 10. 2015. g. Pristupljeno 3. 5. 2018.
- ^ Marić, Filip (2014). Informatika 1 Udžbenik za prvi razred gimnazije (1. izd.). Klett. str. 87—88.
- ^ „LG BH14NS40 14x Blu-ray Disc ReWriter”. CDRinfo.com. Arhivirano iz originala 2012-10-11. g.
- ^ „DVD, Book A – Physical parameters”. MPEG. Arhivirano iz originala 2012-01-17. g. Pristupljeno 2011-10-09.
- ^ „DVD in Detail” (PDF). Cinram. 27. 11. 2000. Arhivirano iz originala 29. 10. 2008. g.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Marić, Filip (2014). Informatika 1 Udžbenik za prvi razred gimnazije (1. izd.). Klett. str. 87—88.
- „Inventor of the Week Archive: The Digital Compact Disc”. Massachusetts Institute of Technology. decembar 1999. Arhivirano iz originala 2008-06-19. g. Pristupljeno 2007-07-13.
- Dudley, Brier (29. 11. 2004). „Scientist's invention was let go for a song”. The Seattle Times. Pristupljeno 2007-07-13.
- „David Gregg and the Optical Disk”. About.com. Arhivirano iz originala 19. 08. 2020. g. Pristupljeno 2007-07-13.
- Byers, Fred R. (2003). Care and Handling of CDs and DVDs — A Guide for Librarians and Archivists (PDF) (Izveštaj). National Institute of Standards and Technology. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 9. 2008. g. Pristupljeno 17. 7. 2009.
- Romeyn, Jacob. „50th-anniversary -of-the-optical-disc”. Arhivirano iz originala 08. 02. 2015. g. Pristupljeno 24. 04. 2022.
- „Optical Storage Technology Association”.
- O'Kelly, Terence. „Reference Guide for Optical Media” (PDF). Memorex Inc. — preko A.N.T. Audio.
- „The history of ideas "the optical disc as a "unique" carrier of information in the systems management”. European Society of the History of Science. Arhivirano iz originala 2015-05-18. g. Pristupljeno 2013-06-11.
- Wempen, Faithe (17. 4. 2001). „All about CD-R and CD-RW”. TechRepublic. Arhivirano iz originala 2013-08-03. g. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- „The Next Generation 1996 Lexicon A to Z: CD-Recordable”. Next Generation. br. 15. Imagine Media. mart 1996. str. 31. „In actual CDs, pits carved into the surface of the CD are read by the laser in the CD-ROM drive. CD-Recordables, or CD-Rs, simulate the pits by putting ink spots on the CD.”
- „CD-R Unreadable in Less Than Two Years”. myce.com. 19. 8. 2003. Pristupljeno 2007-02-01.
- Horlings, Jeroen (19. 8. 2003). „CD-R's binnen twee jaar onleesbaar; Steekproef levert verontrustende resultaten op” [CD-Rs within two years unreadable; Sample produces troubling results]. PC-Active.com via archive.org (na jeziku: holandski). Arhivirano iz originala 2005-03-09. g. Pristupljeno 2007-02-01.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Thomson-CSF's transmissive videodisc”.
- „Know Your Digital Storage Media: a guide to the most common types of digital storage media found in archives”. USA: University of Texas at San Antonio.
