Ostaci srednjovekovne crkve i groblja u Dićima
| Ostaci srednjovekovne crkve i groblja u Dićima | |
|---|---|
 Obnovljena crkva | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Dići |
| Opština | Ljig |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | početak 14. veka |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Ostaci srednjovekovne crkve i groblja u Dićima, naseljenom mestu udaljenom osam kilometara od Ljiga, predstavljaju nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Crkva je podignuta, najverovatnije, početkom 14. veka.[1]
Položaj lokaliteta[uredi | uredi izvor]
Lokalitet sa nekropolom, nalazi se sa leve strane puta Ljig - Gornji Milanovac, na samom podnožju Glavičkog brda i njegovoj najnižoj i najblažoj padini okrenutoj ka jugu, pa u širem smislu pripada severnim delovima Rudničke oblasti. Tu put prolazi kroz dolinu rečice Dragobilj, koja izvire na zapadnim padinama planine Rudnik i teče prema severozapadu, da bi se, nizvodno od groblja u Dićima, sastala sa Paležničkom rekom, stvarajući rečicu Ljig.
Ostaci crkve[uredi | uredi izvor]
Na tom mestu je od 1991. do 1993. godine izvršeno iskopavanje ostatka crkve i nekropole. Iskopavanja je vršio Zavod za zaštitu spomenika kulture u Valjevu, pod rukovodstvom arheologa Željka Ježa. Ovim radovima otkrivena je jednobrodna masivna građevina crkve sa pripratom raškog stila, bez centralne kupole, koja je građena krajem 13. ili početkom 14. veka, a najkasnije do sredine treće decenije 14. veka.[2][3]
Prilikom arheoloških radova otkrivena je grobnica u obliku tumula iz perioda 1500 – 1200 godina pre Hrista. Oltarska apsida jednim delom leži na tumulu. U hramu je pored ktitorske nadgrobne ploče pronađeno još 14 nadgrobnih ploča.
Crkva je zapaljena i srušena nakon pada Srbije pod tursku vlast, 1459. godine, kada su stradale i mnoge druge crkve i manastiri u Srbiji. Na osnovu očuvanih delova arhitekture vidi se da je crkva građena kao hram podužne osnove sa pripratom, brodom i apsidom, dva prizidana pirga sa zapadne strane okrečena u belo. Unutrašnjost crkve je bila živopisana. Na osnovu očuvanih fragmenata živopisa utvrđeno je da je živopis delo vrhunskih majstora s početka 14. veka.
Na ovakvo određenje hronološkog raspona trajanja crkve upućuju pokretni nalazi keramike, a i metalni nalazi, koji, iako malobrojni, odaju stilsko - tipološke karakteristike 14. i 15. veka. Ovakvo datovanje podupiru i nalazi nekoliko novčića datovanih između 1371. i 1454. godine.
Ktitor hrama[uredi | uredi izvor]
Crkvu je sagradio vlastelin Vlgdrag, čelnik kralja Stefana Uroša II Μilutina, kao svoju mausolejnu crkvu, te je on u njoj i sahranjen zajedno sa članovima svoje porodice i bliže rodbine. Čelnik Vlgdrag nije do sada pominjana ličnost u istorijskim izvorima, ali o njegovom postojanju jasno govori natpis na nadgrobnoj ploči postavljenoj iznad groba u solei naosa crkve.[4]
Natpis, urezan u 13 redova, govori o upokojenju monaha Nikole, po mirskom zovu čelnika Vlgdraga koji se prestavio na Vaznesenje Gospodnje 8. maja 6835.(1327) godine i kome nadgrobnu ploču postavi njegova supruga, monahinja Ana, a mirski zvana gospožda Vladislava:
- „U leto šest tisućno i
- Osam stotina i trideset pete
- u dane kralja Uroša
- meseca maja u osmi dan i Vaznesenje
- Gospodnje na Spasovdan predstavi
- se rab Božiji monah Nikola, a
- mirski zvan čelnik
- Vlgdrag, ktitor ovoga svetog
- mesta. I ovaj kamen postavi
- raba Božija Ana, mirski zvana
- gospožda Vladislava. Bogu pak našem
- slava u vekove. Amin.“
Ovaj vlastelin mora da je imao neku od važnijih upravnih funkcija u rudničkoj oblasti u vreme vladavine kraljeva Milutina i Stefana Dečanskog. Ktitorska ploča sa dobro očuvanim natpisom je izložena u Narodnom muzeju u Valjevu.
Nekropola[uredi | uredi izvor]
Oko te mausolejne crkve formirana je nekropola ravnih ploča na redove, koja je dosada najveća istražena ovakva nekropola na prostoru srpskih zemalja, koja obuhvata preko 200 nadgrobnih kamenih ploča neobičnih oblika. To su horizontalne nadgrobne ploče, najčešće bez natpisa, pojedine imaju uklesane veoma neobične ornamentalne motive, postoje i dvovodne ploče.[5] Jedan deo grobova je istražen, a skeletni ostaci oko 170 skeleta) su preneti u Valjevo radi detaljnije analize.
Sama nekropola je svakako trajala i duže od crkve i sudeći prema oblicima ravnih nadgrobnih ploča koje su pronađene oko porušene crkve, možemo pretpostaviti da se sahranjivanje na ovoj nekropoli odvijalo možda i kroz ceo 17. vek. Posle toga postojao je prekid u sahranjivanju da bi obnovljeno seosko groblje počelo da razvija jugozapadno od ulaza u crkvu tek u drugoj polovini 19. veka.
Sahranjivanje na ovoj nekropoli trajalo je od 14. do 17. veka, mada je crkva aktivno živela najverovatnije do sredine 15. veka kada je zapuštena i stradala u požaru, a da potom nije obnavljana.
Prilikom pripremnih radova, otkopavanja i podizanja nadgrobnih ploča radi nasipanja tampona, došlo je do otkrića novih ploča u delu zapadno od hrama. Otkriveno je novih 47 ploča, dve sa neobičnim ornamentima koji se, na do sada pronađenim pločama, nisu sretali.
Nakon istraživanja na ostacima crkve je izvršena primarna konzervacija.
Obnova crkve[uredi | uredi izvor]
Crkvena opština Ljig je na molbu i insistiranje vernika sela Dići donela odluku da se pristupi obnovi ove srednjovekovne crkve, posvećene Svetom Jovanu Krstitelju. Tokom 2007. godine zemljište na kojem se nalazi hram sa nekropolom preneto je u vlasništvo Crkvene opštine Ljig. Pribavljenjem dozvole od strane Opštine Ljig, 25. januara 2008. godine odobrena je obnova crkve. Na osnovu idejnog projekta arhitekte Božidara Petrovića, urađen je glavni projekat koji je odobrio Zavod za zaštitu spomenika kulture „Valjevo”. Radovi su započeti dovođenjem električne struje i postavljanjem pomoćne zgrade, a u jesen 2012. godine počeli su radovi na samom hramu.
U jesen 2013. godine po uputstvima arhitekte iz Zavoda „Valjevo” izgrađena je kripta u koju su 29. novembra 2013. godine prenete sve kosti koje su se poslednje tri godine nalazile u depou valjevskog Zavoda, a pre toga su bile u istraživačkom centru „Petnica”. Tom prilikom administrator Eparhije žičke Episkop šumadijski Jovan služio je parastos ktitoru monahu Nikoli i monahinji Ani i svima koji su sahranjeni u crkvi i pored crkve.
U kriptu sa kostima, pored ikone Vaskrsenja Hristovog, položen je i zapis sa sledećim tekstom:
- „29/16. novembra Leta Gospodnjeg 2013.-og
- na dan kada Sveta Crkva od Istoka
- slavi Svetog apostola i jevanđelista Mateja
- Bi prenos i sahrana časnih kostiju ktitora monaha Nikole, po mirskom zovu čelnika
- Vlgdraga, koji se predstavio na Vaznesenje Gospodnje 8.maja 1327. god., žene njegove
- monahinje Ane, mirski zvana gospođa Vladislava i više od 170 neznanih hrišćana
- srbskoga roda koji su tokom 14. i 15. veka bili sahranjeni pokraj crkve Sv. Jovana
- Krstitelja, koju podiže kao svoju zadužbinu ovaj čelnik Vlgdrag. Kosti njihove otkopane
- tokom 1991. i 1992. godine bejahu odnete u grad Valjevo radi ispitivanja i proučavanja.
- Sada pak bi volja Božija da se vrate na mesto časnog pogreba i da tu čekaju drugi dolazak :Hristov i vaskrsenje iz mrtvih.
- Molitve za upokojenje duša njihovih Vaskrslome Gospodu Isusu Hristu prinese Episkop
- Šumadijski i administrator Eparhije Žičke G.G. Jovan, sa časnim sveštenstvom i
- vernim narodom parohije ljiške.
- Bogu našem u Trojici proslavljenom Ocu i Sinu i Svetome Duhu, neka je slava kroz
- vekove i svu večnost. Amin.”
Krajem jula meseca 2014. godine građevinski radovi na hramu su završeni: crkva je ozidana, pokrivena, omalterisana, ugrađeni prozori, betoniran pod u naosu i prezidani su zidovi priprate.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Dići”. Zavod za zaštitu spomenika kulture „Valjevo”. Pristupljeno 4. 2. 2017.
- ^ „Srednjovekovna crkva sa nekropolom u selu Dići”. Eparhija žička. Pristupljeno 4. 2. 2017.
- ^ „Srpsko groblje iz 13. veka tresu kamioni s Ibarske”. Novosti. 25. septembar 2016. Pristupljeno 4. 2. 2017.
- ^ „Hram Sv. Jovana Krstitelja sa nekropolom u Dićima”. Turistička organizacija Ljig. Pristupljeno 4. 2. 2017.
- ^ „Srpsko groblje iz 13. veka: „Ornamenti korišćeni na njima su uzor na kome je nastala umetnost stećaka“”. Plemenito. Arhivirano iz originala 05. 02. 2017. g. Pristupljeno 4. 2. 2017.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zavod za zaštitu spomenika Valjevo: "Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga" . . Ваљево. 2006. ISBN 978-86-904745-2-3. COBISS.SR 131307532
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Ostaci srednjovekovne crkve i groblja
- Srednjovekovna crkva sa nekropolom u Dićima (Sve o arheologiji, 30. jun 2019)
