Palata SANU

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Glavni članak: SANU
Palata SANU
Palata SANU
Opšte informacije
MestoBeograd
Srbija
OpštinaStari grad
Vreme nastanka1924.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Palata SANU je spomenik kulture u kojem je smeštena Srpska akademija nauka i umetnosti. Akademija je od 1909. do 1952. bila smeštena u Brankovoj ulici broj 15. Ova zgrada je, nažalost, srušena 1963. godine. Posle toga, Akademija je premeštena u Knez Mihailovu 35, u velelepnu građevinu u centru grada, gde se i sada nalazi.

Zdanje Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), najviše naučne institucije u Srbiji, već skoro jedan vek krasi Ulicu kneza Mihaila[1], unoseći duh francuskog dekorativizma i secesije u beogradsku arhitekturu.[2] Skice, predlozi i projekti za podizanje ove velelepne palate stvarani su od prvih dana njenog osnivanja 1886. godine, međutim u svoje zdanje se uselila tek 1952. godine.

Odmah po osnivanju Akademije, 1886. godine, razmatrano je podizanje zgrade na placu na reprezentativnoj lokaciji u Knez Mihailovoj ulici, koju je „Knez Mihailo Obrenović III poklonio na prosvetne celji”.[3] S obzirom na to da sem placa Srpska kraljevska akademija (SKA) nije imala drugih finansijskih sredstava u prvom trenutku, pomišljalo se na podizanje privremene prizemne zgrade dok se ne steknu uslovi za gradnju reprezentativnog objekta u kojem je trebalo da budu smeštene još dve važne nacionalne institucije: Muzej srpske zemlje i Narodna biblioteka. U narednim godinama Srpska kraljevska akademija razmatrala je razne načine formiranja fondova i sticanja finansijskih sredstava za podizanje svoje zgrade. Zajednički fond Srpske kraljevske akademije, Narodne biblioteke i Muzeja Srpske zemlje formiran je 1896. godine Kraljevim ukazom, tako da je sa početnim kapitalom i sopstvenim placem Akademija mogla da pristupi rešavanju pitanja izgradnje. Za izradu idejnog projekta angažovan je 1900. godine afirmisani arhitekta domaćeg graditeljstva Konstantin Jovanović.[4] Bio je ovo prvi u nizu projekata koji je ostao nerealizovan: od molbe eminentnim arhitektama Andri Stevanoviću,[5] Nikoli Nestoroviću,[6] Milanu Kapetanoviću i Dragutinu Đorđeviću,[7] da izrade idejne skice, preko neuspelog raspisa javnog konkursa, do pokušaja formiranja projekta po uzoru na zdanje Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti iz Zagreba,[8] i novih projekata arhitekte Konstantina Jovanovića. Istovremeno sa nastojanjima da se dobije adekvatan projekat, promenljivog karaktera bila je i zainteresovanost tri institucije za podizanje zajedničke zgrade. Rešavajući pitanje stalnog smeštaja, 1908. godine Srspka kraljevska akademija je dobila prostor na korišćenje u zgradi zadužbine Sime Igumanova[9] u Brankovoj br. 15.[10]

Nakon više od dve decenije nastojanja da dobije svoju zgradu, krajem 1910. godine predsedništvo Srpske kraljevske akademije je odlučilo da se izrada projekta poveri Dragutinu Đorđeviću i Andri Stevanoviću.[11] Kamen temeljac je položio 27. marta 1914. godine prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević u prisustvu akademika i ministara građevine i prosvete.[12] Izvođenje radova je povereno firmi Matije Bleha, dok je fasadnu plastiku i skulptoralni program izvodilo preduzeće Jungman i Sunko. Međutim, izgradnju je prekinuo početak Prvog svetskog rata. Objekat je završen 1924. godine,[13] ali zbog velikih izdataka za gradnju, Srpska kraljevska akademija se nije uselila u svoje novo zdanje, već je ceo objekat dat u zakup.

Zgrada u Brankovoj 15

Smatrajući da bi projekat zdanja Srpske kraljevske akademije trebalo da transponuje napredne ideje, arhitekte Stevanović i Đorđević su ostvarili projekat koji se po svom prostorno-funkcionalnom sklopu nije oslanjao na svoje prethodnike. Palata velikih dimenzija, koja zauzima celu površinu parcele, projektovana je sa stanovima i dućanima za izdavanje i pasažima bogato ornamentisanim secesijskom dekoracijom. Pri rešavanju fasada autori nisu napustili u potpunosti akademske modele projektovanja, već su jednu simetričnu, trodelnu podelu fasadnog platna modernizovali uvođenjem zaobljenih uglova dodatno naglašenih ispuštenim polukružnim erkerima. Uvođenjem cecesijskih elemenata u vidu trodelnih prozora, arabeskne sekundarne plastike, moderno dizajniranih detalja izloga u prizemlju i prozora na mezaninu, uz elemente francuskog dekorativizma ostvarili su raskošni fasadni program. Arhitektonska plastika u vidu floralnih arabeski, girlandi i secesijskih maski, na atici je dobila novu dimenziju u vidu pune skulpture simboličkog značenja. U osovini glavne fasade kao centralni motiv atike nalazi se skulptoralna grupa Boginja Nika koja ovenčava trgovinu i industriju, dok su na uglovima centralnog rizalita postavljene gotovo iste skulptoralne grupe Žena sa decom, od kojih jedna ženska figura drži u ruci luč a druga goluba.[14] Šest istih grupa dečijih figura postavljeno je na atikama iznad uglova zgrade kao i duž bočnih fasada, formirajući jedan od najbogatijih skulptoralnih programa beogradske arhitekture pre Prvog svetskog rata. Palata Akademije je u vreme dovršetka nazivana "jedinom možda zgradom" koja bi se mogla s punim pravom mogla nazvati palatom. Imala je, prva u gradu, instalacije za usisavanje prašine.[15]

Kraj Drugog svetskog rata Srspka kraljevska akademija dočekala je u iznajmljenoj zgradi u Brankovoj ulici. Odmah po završetku rata, Zakon o Srpskoj akademiji nauka 1947. godine je doneo izvesne promene u njenoj strukturi, kada je umesto stručnih akademija formirano šest odeljenja i izvestan broj instituta. Sa proširenim obimom delovanja, potrebni prostorni kapaciteti su se znatno povećali, te je primarni zadatak bila prenamena celokupne zgrade u Knez Mihailovoj ulici u kancelarijski prostor, što je podrazumevalo obimnu adaptaciju. Izrada projekta je poverena arhitekti Grigoriju Samojlovu,[16] koji je zajedno sa arhitektom Đorđem Smiljanićem izveo transformaciju unutrašnjeg sklopa zgrade, istovremeno ostvarujući jedan od svojih najznačajnijih projekata enterijera. Samojlov je pokazao izuzetno umeće preoblikujući postojeći objekat u gotovo kompaktni akademski sklop sa centralnim atrijumom, formirao je dvotraktni kancelarijski sistem, ukinuo pasaže u potpunosti, osim centralnog koji je delimično preprojektovan u glavni pristupni hodnik, dok je prizemlje zadržalo komercijalni karakter. Formiranje ulaza iz Knez Mihailove i preprojektovanje pristupa sali za zasedanje doprinelo je ostvarivanju reprezentativnih prostora. U skladu sa novim konceptom, Samojlov je projektovao enterijer u duhu modernizovanog akademizma sa prečišćenim geometrizovanim dekorativnim repertoarom. Istovremeno je adaptirana svečana sala, koja je dobila galeriju i u lučnim nišama dve slike na platnu, Nauka Petra Lubarde i Umetnost Mila Milunovića. U sklopu adaptacije izvedene su i određene intervencije na samoj fasadi: uklonjena je staklena markiza iznad mezanina, promenjeni su prozori mezanina i otvori izloga u prizemlju, rekonstruisana je dekorativna kupola sa koje je uklonjeno krunište i svi dekorativni elementi.

Deo fasade Palate SANU
Enterijer Galerije SANU, koji je prvi osmislio Grigorije Samojlov 1967.

Zgrada je svečano otvorena 24. februara 1952. godine, kada se Akademija konačno i trajno useljava u svoju palatu. Samojlov je 1967. godine uradio i projekat adaptacije galerije na uglu ulica Knez Mihailove i Vuka Karadžića. Odlično komponovani enterijer ostavio je prostor za dodatno oplemenjivanje tokom narednih godina, tako da su ga do današnjih dana obogaćivali naši eminentni umetnici. Staklene otvore završne vizure ulaznog hodnika zamenili su vitraži izvedeni 2000. godine po nacrtu Branka Miljuša, dok su po nacrtima akademika Mladena Srbinovića 2005. godine izvedeni vitraži na prozorima u svečanoj sali i u foajeu ispred sale.

Srpska akademije nauka i umetnosti, kao najznačajnija naučna institucija u Srbiji, dala je najviši doprinos unapređenju naučne misli, okupljajući u svoje redove mnoga istaknuta imena srpske, jugoslovenske i svetske nauke i umetničkog stvaralaštva. Njena palata, podignuta na jednoj od najreprezentativnijih lokacija beogradskog urbanog prostora, svojom arhitekturom skoro puni vek čini neizostavni deo vrednovanja ne samo lokalnog već i nacionalnog graditeljskog nasleđa. Uzimajući u obzir neosporne vrednosti i značaj, 1992. godine je utvrđena za spomenik kulture.

Planirano je temeljno obnavljanje objekta počev od 2023. godine.[17]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda[1], pristupljeno 18.03.2016.
  2. ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, časopis Nasleđe, M. Pavlović, Devet decenija zdanja Srpske akademije nauka i umetnosti,[2] pristupljeno 18.03.2016.
  3. ^ Zavod za zaštitu spomenika kutlure grada Beograda, dosije spomenika kulture Palata SANU.
  4. ^ O Konstantinu Jovanoviću videti: Lj. Nikić, Arhitekt Konstantin Jovanović, Godišnjak grada Beograda IV, Beograd 1957, 345-358; Lj. Babić, Život i rad arhitekte Konstantina A. Jovanovića, opšti deo, ZAF V-6, Beograd 1960, 5-15; Lj. Nikić, Iz arhitektonske delatnosti Konstantina Jovanovića u Beogradu, Godišnjak grada Beograda XXIII, Beograd 1976, 127-142; M. Šćekić, Konstantin Jovanović arhitekta, Veograd 1988; G. Gordić, V. Pavlović-Lončarski, Arhitekt Konstantin A. Jovanović, Beograd 2004; I. Kleut, Graditeljski opus Konstantina Jovanovića u Beogradu, Godišnjak grada Beograda LIII, Beograd 2006, 213-250; D. Vanušić, Konstantin A. Jovanović Arhitekta velikog formata, Beograd 2013.
  5. ^ O Andri Stevanoviću videti: P. Popović, Andra J. Stevanović, Srpski književni glasnik, br. 28, Beograd 1930, 353-359; D. Đurić-Zamolo, Pedagoški rad. Arhitekta Andra Stevanović, Arhitektura urbanizam, br. 67, Beograd 1971, 51-52; B. Nestorović, Beogradski arhitekti Andra Stevanović i Nikola Nestorović, Godišnjak grada Beograda, knj. XXIII, Beograd 1975, 173-180.
  6. ^ O Nikoli Nestoroviću videti: B. Nestorović, Beogradski arhitekti Andra Stevanović i Nikola Nestorović, Godišnjak grada Beograda, knj. XXIII, Beograd 1975, 173-180; M. Pavlović, Život i delo arhitekte Nikole Nestorovića (1868—1957), doktorska disertacija, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd 2014.
  7. ^ O Milanu Kapetanoviću i Dragutinu Đorđeviću videti: Z. Manević (ur), Leksikon srpskih arhitekata 19. i 20. veka, Beograd 1999; S. Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, II tom: Arhitekti, Beograd 2005; D. Đurić-Zamolo, Graditelji Beograda 1815-1914, Beograd 2009.
  8. ^ Hrvatska akademija znanosti i umejtnosti [3], pristupljeno 18.03.2016.
  9. ^ Najveći srpski zadužbinar: Darivao Srbima crkve, škole, sirotišta, Telegraf [4], pristupljeno 18.03.2016.
  10. ^ S. M. Jovanović, Siluete starog Beograda 1, Beograd 1971; Lj. Nikić, G. Žujović, G. Radojčić-Kostić, Građa za biografski rečnik članova Društva srpske slovesnosti Srpskog učenog društva Srpske kraljevske akademije 1841-1947, Beograd 2007.
  11. ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda [5], pristupljeno 18.03.2016
  12. ^ Anonim, Dnevne vesti, Politika, 27.03. 1914, 3.
  13. ^ "Politika", 20. apr. 1924, str. 4-5
  14. ^ Đ. Sikimić, Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd 1966, 64-65; D. Šarenac, Mitovi, simboli, Beograd 1991, 24-25; M. Marinković, Arhitektonska plastika Javnih objekata Beograda, magistarski rad, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd 2005, 122-123.
  15. ^ "Politika", 1. sept. 1923, str. 5
  16. ^ O arhitekti Grigoriju Samojlovu videti: M. Prosen, Posleratni opus arhitekte Grigorija Samojlova, DaNS 49, Novi Sad 2005, 46–48; M. Prosen, Arhitekta Grigorije Samojlov, katalog izložbe, Beograd 2006.
  17. ^ Mučibabić, Daliborka (17. 10. 2022). „Čeka se građevinska dozvola”. Politika. Pristupljeno 17. 10. 2022. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Palata SANU na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Палата_САНУ&oldid=27694032”