Parac

Dodaj veze
Koordinate: 45° 37′ 43″ N 21° 8′ 19″ E / 45.62861° S; 21.13861° I / 45.62861; 21.13861
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Parac
rum. Parța
Naselje
RO
RO
Parac
Lokacija u Rumuniji
Koordinate: 45° 37′ 43″ N 21° 8′ 19″ E / 45.62861° S; 21.13861° I / 45.62861; 21.13861
Zemlja Rumunija
OkrugTimiš
OpštinaParca
Nadmorska visina83 m (272 ft)
Stanovništvo (2013)[1]
 • Ukupno1.420
Vremenska zonaIstočnoevropsko vreme (UTC+2)
 • Leti (DST)Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3)
Geokod671323

Parac (rum. Parţa) je selo i jedino naselje opštine Parac, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.

Položaj naselja[uredi | uredi izvor]

Selo Parac (ili Parta, po srpskom) se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 10 km južno od Temišvara, a blizu magistralnog puta Beograd - Temišvar. Severno od sela protiče Tamiš. Seoski atar je potpuno ravničarskog karaktera.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto se sreće u papskim papirima 1332-1337. godine. Godine 1417. dobija naselje status grada.

U ataru Parca (ili po srpski - Parte) nađen je polovinom 20. veka arheološki materijal, koji pripada neolitu.

Pravoslavni srpski karakter mesta je potvrđen u Katastigu manastiru Pećke patrijaršije, tokom posete kaluđera selu 1660. godine.[2] Izašli su pred kaluđere sa prilogom sela od 800 aspri, pop Paun, Predrag i Stanko.[3] Prilikom popisa 1717. godine u Paracu je zapisano 84 kuće. Parac je 1764. godine pravoslavna parohija u Temišvarskom protoprezviratu.[4] Carski revizor Erler je 1774. godine zabeležio da je to mesto u Baračkom okrugu, a stanovništvo pretežno vlaško (rumunsko).[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u "Paracu" je bilo četiri sveštenika. Parosi, pop Janko Stefanović (rukop. 1773) i pop mihail Sretković (1788) govorili su srpskim i rumunskim jezikom. Druga dvojica, paroh pop Simeon Popović (1792) i đakon Georgije Neda (1797) služili su se samo rumunskim jezikom.[6]

Po srpskom izvoru iz 1905. godine navodi se da je mesto (Srbima!?) naseljeno 1800. godine, za vreme austrijskog cara Franca I.[7]

Godine 1905. Parac je velika opština u Temišvarskom srezu. Tu je živelo 2813 stanovnika u 478 domova. Najviše je Rumuna (1444) a Srba ima malo; 286 pravoslavnih duša (ili 10%) sa 57 domova. U mestu su od javnih zdanja, srpska pravoslavna crkva i srpska narodna škola. Od komunikacijskih sredstava tu su PTT i željeznička stanica.

Škola i crkva[uredi | uredi izvor]

Po predanju u porti sadašnje crkve je krajem 18. veka postojala mala, starodrevna crkva. To sveto mesto je sada obeleženo ozidanim spomenikom-piramidom, sa krstom na vrhu. Parohijsko pravoslavno zvanje je osnovano 1779. godine, i od tada se vode matične knjige.[8] Po drugom izvoru iz 1905.: parohijsko zvanje je osnovano tek 1864. godine, od kad se vode crkvene matrikule. To je bila sada srpska nova parohija, nakon podele sa Rumunima. [9] Sadašnja crkva posvećena prazniku Vaznesenju Gospodnjem ili Spasovdanu, je građena 1842-1851. godine, a zadržan je ikonostas iz srušenog, starog hrama. Templo je drvene konstrukcije, a ikone je izgleda oslikao Radul zograf 1746. godine. Ikone na ikonostasu su čistili tj. preslikali 1828. godine ikonopisci fabrički-temišvarski Sava Petrović i Manojlo Antonović.[10] Zidno slikastvo u hramu je 1851. godine izveo Danilo Čolaković iz Srpskog Semartona. Ikone na tronovima radio je "ne baš vešto" Anton Keit. Hram je ozbiljno oštećen tokom zemljotresa 1959. godine: zidovi crkveni su napukli, krov poljuljan, toranj ugrožen - pa se više ne koriste zvona.[2]

U parohiji Parcu bila su 1846. godine tri paroha: Jovan Murgulović, Vasilije Bogdanović i Atanasije Nedeljković. Mesto je te godine imalo 2519 pravoslavnih parohijana. Paroh Jovan Murgulović je 1832. godine bio pretplatnik jedne rumunske knjige.[11] Drugi put je to bio i 1857. godine, gde se kaže da je i protoprezviterski namesnik, sa još desetak meštana.[12]

Rumuni u Parcu su 1864. godine masovno prešli u "uniju", i odvojili se od pravoslavnih Srba. Tom prilikom su Rumuni nasilno prisvojili dotadašnji zajednički pravoslavni hram, pa su Srbi ostali bez bogomolje. Uz Srbe su ostali malobrojni pravoslavni Rumuni. Sudskim postupkom crkva je vraćena 1869. godine, da je po određenom rasporedu koriste i parohijani pravoslavci. Za srpskog sveštenika je 1866. godine bio postavljen pop Jefta Jovanović, kapelan dinjaški. Improvizovana je kapelica u školskom zdanju, i tu je obavljena školska proslava Sv. Save januara 1867. godine. Proslava je bila impresivna, uz svečano pucanje prangija. Tom prilikom je osvećena poklon ikona Sv. Save, koju je poklonio školski staratelj Pera Jovanović. U učiteljskom stanu je obavljena proslava - narodni obed sa zdravicama. Skupljen je prilog 22 f. za novoosnovani "Fond školski za sirotu decu". Za paračku srpsku školu nabavili su darodavci tri prangije. Dve je kupio bivši beležnik opštinski Petar Fodor inače Mađar, a treću kovač Arsen Racić.

Sveštenik u Parcu je 1898. godine bio Kosta Jovanović. Te godine je još trajala parnica sa Rumunima. Srbi su polagali pravo na svo crkveno-školsko imanje u Parcu, jer su svi Rumuni u mestu, osim tri porodice 1864. godine prešli u uniju, i time izgubili zakonsko pravo na potražnju imovine. Deo Rumuna se devedesetih godina 19. veka vratio iz "unije", i napravili su svoju novu pravoslavnu crkvu 1895. godine. Po protoprezviterskom popisu paračke pravoslavne parohije sa kraja 1891. godine tu je živelo 294 pravoslavne duše u 80 srpskih domova.[13] Srbi Parčani su 1897. godine opravljali parohijski dom, a crkva je imala da sačeka. Godine 1904. tražena je širom srpstva pomoć za crkvenu opštinu u Parcu, da ova svoju trošnu crkvu opravi. Crkvena opština je 1905. godine uređena, skupština redovna, pod predsedništvom Vaje Popovića. Tu je parohija najniže šeste klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija je iznosila 33 kj. Paroh je tada pomenuti pop Konstantin Jovanović rodom iz Klopodije, koji se bavi 28 godina služeći u mestu.

Škola u Parcu je otvorena 1769. godine. U narodnoj školi je 1846. godine bilo je 32 učenika sa kojima je radio učitelj Zaharije Kirić. Prenumerant knjige 1857. godine je Đorđe Suresku, učitelj drugog razreda u školi u Parcu. Postavljen je 1866. godine za srpskog učitelja Miloš Aleksić iz Sombora.[14] Aleksić je završio četiri razreda u Segedinu, pa Preparandiju u Somboru i na posletku proglašen za osposobljenog učitelja za seoske škole. U to vreme je opštinska škola u Parcu bila pretplaćena na "Školski list". Nekoliko stotina Srba je posle odvajanja od pounijaćenih Rumuna, nastavilo da čuva veru i naciju svoju. Dobili su dobrog mladog učitelja Aleksića, koji je ubrzo po dolasku 1866. godine po prvi put organizovao proslavu Sv. Save u Parcu. U mesnoj školi je tom prilikom osvećena vodica, rezan kolač, pevala svetosavska pesma. Ali valjani učitelj Aleksić je već sledeće jeseni 1867. godine prešao u Srpski Sv. Petar za predavača. Molili su malobrojni Srbi u Parcu javno preko novina 1879. godine, vladiku temišvarskog Georgija Vojnovića, da im pomogne. Crkvu su uspeli da povrate pre četiri godine, ali školu nisu. Mada su uspeli da kupe jednu trošnu kuću za školu i učiteljski stan kao i frtalj sesije zemlje za njihovo izdržavanje, nisu uspeli da sve isplate. Trebalo je osposobiti stan za učitelja, a nemaju dovoljno sredstava. Pomoć koji su tražili po srpstvu slabo stiže. Vladika im je udelio samo 20 f. svog novca. Bili su zahvalni učitelj Svetozar Miladinović i Vasilije Popović crkveni predsednik i školski upravitelj.[15] U jesen 1880. godine objavljen je konkurs za izbor srpskog učitelja, kojem je ponuđena plata 120 f. Učitelj je s jeseni 1888. godine tražen u Parcu, pa opet 1892, 1894, 1899, 1900, 1902. godine. Godine 1905. u Parcu je radila srpska narodna škola, sa zdanjem koje je navodno podignuto još 1800. godine. Učitelj je Đura Milanković rodom iz Sombora, koji služi u mesnoj školi tri godine. Redovnu nastavu je pohađalo 31 dete, a u nedeljnu školu išlo devetero starijih đaka.[9]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Parac imalo je 1.752 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva opada.

Selo je od davnina bilo višenarodno sa rumunskom većinom. Mesni Srbi su bili i ostali manjina u naselju, ali su ranije bili znatno brojniji. Slična sudbina zadesila je i seoske Nemce i Mađare. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:

Godina popisa[16] Etnički sastav
Godina Ukupno st. Rumuni Nemci Mađari Srbi ostali
1880. 2.226 1.455 290 160 297 24
1900. 2.813 1.444 541 521 284 23
1941. 2.404 1.310 438 448 ? 208
1977. 2.034 1.358 208 277 120 71 (60 Romi)
1992. 1.420 1.066 78 150 65 61 (56 Romi)
2002. 1.752 1.412 61 129 59 91 (88 Romi)

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05. 
  2. ^ a b Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
  3. ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
  4. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
  5. ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
  6. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  7. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  8. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  9. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  10. ^ "Ulaznica", Zrenjanin 1997. godine
  11. ^ Damaskin Božink: "Anticile Romanilor", Budim 1832.
  12. ^ Ljudevit Štur: "Knjige o narodnim pesmama i pripovetkama slavenskim", prevod, Novi Sad 1857. godine
  13. ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
  14. ^ "Školski list", Sombor 1866. godine
  15. ^ "Zastava", Novi Sad 1879. godine
  16. ^ Varga E.,Statistică recensăminte după limba maternă, respectiv naţionalitate, jud. Timiş 1880—1992, Pristupljeno 17. 4. 2013.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Парац&oldid=27496847”