Park prirode Šargan — Mokra Gora
| Park prirode Šargan — Mokra Gora | |
|---|---|
IUCN kategorija V (zaštićeni krajolik/morski pejzaž) | |
 Lokomotiva, simbol Šargana i Mokre Gore | |
| Mjesto |  Srbija |
| Najbliži grad | Užice |
| Površina | 10.813 hektara[1] |
| Upravljačko tijelo | Srbija |
Park prirode Šargan — Mokra Gora fizički pripada Dinaridima, a u okviru njih, Starovlaško-raškoj visiji, regiji u jugozapadnoj Srbiji.
Danas kroz Šargan i Mokru Goru prolazi međunarodni magistralni putni pravac E-761 koji preseca Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku povezujući jugoistočnu sa zapadnom Evropom. Od devet transevropskih putnih koridora koji prolaze kroz Srbiju, koridor E-761 kod Višegrada prelazi iz Republike Srpske u Srbiju i ide od Mokre Gore preko Užica, Čačka, Kraljeva, Kruševca, Paraćina i Zaječara, dalje prema Bugarskoj i Rumuniji.
Park prirode Šargan — Mokra Gora prostire se na delovima katastarskih opština Mokra Gora i Kremna u opštini Užice, na delu katastarske opštine Semegnjevo u opštini Čajetina, kao i na delu katastarske opštine Zaugline u opštini Bajina Bašta.
Geološka građa[uredi | uredi izvor]
Područje Tare, Zlatibora i mokrogorske kotline izgrađeno je od magmatskih, metamorfnih i sedinmentnih stena koje su stvarane od paleozoika, preko mezozoika do kenozoika.
Najstarije stene nastale su u donjem i srednjem paleozoiku. Izgrađene su od peščara, alevrolita, glinaca i krečnjaka nataloženih u morima uz istovremeno izlivanje lava bazičnog sastava. Ove su stene u toku gornjeg paleozoika pod uticajem visokih temperatura i pritiska metamorfisane u metapeščare, filite, kristalaste krečnjake i hloritske škriljce. Od kraja devona, pa do početka trijasa, ove metamorfisane stene su tektonskim pokretima dospele na površinu.
U mezozoiku, početkom donjeg trijasa, novi tektonski pokreti su na ovaj prostor ponovo vratili more. Pre 250 do 210 miliona godina na dnu mora taložili karbonati bogati fosilima.
U toku jure prvobitno su taloženi glinoviti sedimenti, rožnaci, peščari i krečnjaci. Kasnijim produbljivanjem i širenjem okeanskog prostora, duž raseda su dovedeni peridotiti iz gornjeg omotača i izlivene ogromne količine bazaltnih lava. Naknadnim sužavanjem okeanskog prostora peridotiti su se nabacili na gornjotrijaske krečnjake i sedimente donje jure koji su metamorfisali pod uticajem visokih temperatura i pritiska. U toku gornje krede nastavljeno je taloženje krečnjaka koji danas leže preko paleozojskih stena, trijaskih krečnjaka ili peridotita. I najzad, u kenozoiku, za vreme tercijara i početka kvartara nakon povlačenja mora u depresijama nastalim tektonskim pokretima, stvarani su izolovani baseni u kojima su se taložili slatkovodni jezerski sedimenti, peskovi i gline.
Biljni i životinjski svet[uredi | uredi izvor]
Od ukupno 722 vrsta i podvrsta cvetnica i paprati ovog područja, 6,2% čine endemični i subendemični taksoni. Najveći broj endemita spada u grupu balkanskih elemenata koji ne prelaze granice Balkanskog poluostrva. Ovde se na primer, mogu naći jugoslovenski zvončić, Hajnaldova nevesika , hrvatska bresina , Pančićeva mlečika , srpski luk, runjika , lanilist i mnogi drugi endemiti.
U vodotocima koji pripadaju hladnim salmonidnim vodama, najčešće se sreću potočna mrena , potočna pastrmka , uklija , klen , peš i jedan predstavnik paklara. U fauni vodozemaca prednjače šareni daždevnjak , žutotrbi mukač , obična krastava žaba , zelena krastava žaba , grčka žaba i prava žaba , dok faunu gmizavaca čine slepić , obični zelembać , zidni gušter, smukulja , eskulapov smuk , ribarica i poskok.
Dosadašnjim istraživanjima faune ptica ustanovljeno je prisustvo 60 vrsta.
Faunu sisara čine 32 vrste bez slepih miševa koji još uvek nisu dovoljno istraženi.
Vode[uredi | uredi izvor]
Hidrografski potencijali Parka prirode čine podzemne vode, izvori, vrela, potoci, manji rečni tokovi i planinske tresavice.
Izvori i vrela javljaju se u visinskoj zoni obodnog područja Šargana, Tare i Viogora, kao i u rečnim dolinama na pregibu dolinske strane i dolinskog dna.
Vode mokrogorske kotline otiču u sliv Drine, dok vode kremanske kotline u sliv Zapadne Morave. Vododelnicu između ova dva sliva čini planina Šargan.
Najveća reka mokrogorske kotline je Kamišna koja izvire ispod južnih padina Velikog venca i nakon 17565 m ukupnog toka, ispod Kotromana se uliva u Beli Rzav, a po spajanju sa Crnim Rzavom daje Rzav, koji se uliva u reku Drinu. Ispod zaseoka Glibetići, u Kamišnu se ulivaju njene dve najveće pritoke - Šargančica (2322 m), koja izvire na Šarganu ispod Tabačke kose i Postanjski potok (4951 m) koji teče sa Ivera. Ispod Kotromana, pre ulivanja u Beli Rzav, Kamišna prima i vode Krsmanskog potoka. Od brojnih manjih potoka koji se ulivaju u Kamišnu, treba pomenuti Drugančicu, Smrdljivi potok, Brezjak, Rakije, Crni potok i Dubošac. Najveća reka kremanske kotline je Bratešina kojoj se kao izvorišni krakovi Đetinje pridružuju Konjska reka i Užički potok. Đetinja se u svom daljem toku uliva u Zapadnu Moravu.
Posebne vrednosti[uredi | uredi izvor]
Klisure[uredi | uredi izvor]
Duboko usečena klisura Suvog potoka stešnjena između Tustog brda i Ograđenice, kao i klisure Kamešine i Dubošca ispod Viogora, Đoge i Skakavca, predstavljaju jedinstvena područja divljine. Njihovim dnom teku slapoviti potoci svedeni na usko rečno korito iznad kojih se uzdižu strme litice, odseci i ostenjaci. Na njima stražare usamljena stabla crnog bora prkoseći gromovima i zubu vremena. Svojom lepotom naročito se izdvaja 12 metara visok vodopad Skakavac u koritu Kamišne.
Brdo Vao[uredi | uredi izvor]
Krečnjačko brdo Vao (1219 m), okruženo zaseocima Timotijevići, Podstenje, Turudići i Milekići, predstavlja oazu divljine omeđenu usečenim i teško prohodnim dolinama potoka Grubiševac i Suvodol. Strmi odseci ovog krečnjačkog brda prošarani su brojnim jamama i pećinama od kojih su najpoznatije Hajdučka i Crvena pećina.
Alpski različak[uredi | uredi izvor]
Alpski različak, nalazi se na krečnjačkom grebenu Ograđenice obraslom šikarama jasena i crnog graba. Pominje se u Crvenoj knjizi flore Srbije kao krajnje ugrožena vrsta (CR), u neposrednoj opasnosti od iščezavanja u Srbiji i u Crnoj Gori. Areal ove vrste obuhvata nekoliko lokaliteta u Španiji, na Alpima i na Balkanskom poluostrvu gde se javlja sporadično u Hercegovini, Crnoj Gori i zapadnoj Srbiji. U Srbiji je za sada sa sigurnošću evidentiran jedino na Ograđenici iznad sela Mokra Gora.
Cvakija[uredi | uredi izvor]
Cvakija je endemoreliktna serpentinofita čije prostranstvo obuhvata retka staništa zapad Srbije, Bosne i Hercegovine i Albanije.
Veliki tetreb[uredi | uredi izvor]
Veliki tetreb , krupna ptica iz porodice koka, živi u četinarskim šumama planinskih oblasti. Uništavanje šumskih staništa i uznemiravanje ove ptice, dovelo je do drastičnog smanjenja njene brojnosti. Danas je u Srbiji populacija velikog tetreba procenjena na 70 do 85 parova. Od toga, u središnjoj Srbiji živi 10 do 15 parova, dok se ostatak populacije nalazi u južnoj Srbiji, na Kosovu i Metohiji. Iz ovih razloga, veliki tetreb je zakonom strogo zaštićen kao prirodna retkost Srbije. Na Mokroj Gori nekoliko parova ove ugrožene vrste naseljava visoke šume crnog bora sa crnjušom na serpentinitima Jelovca i Šišatovca.
Mrki medved[uredi | uredi izvor]
Mrki medved pripada redu zverova čiji je opstanak u čitavoj Evropi veoma ugrožen. U Srbiji je zbog uništenja prirodnih staništa i krivolova njegova populacija poslednjih decenija opala na svega 150 jedinki. Zbog toga je mrki medved kod nas trajno zaštićen. Na širem području planine Tare koji uključuje i Mokru Goru, danas živi stabilna populacija od oko 50 medveda u disperziji što ovaj prostor čini njihovim najznačajnijim pribežištem u Srbiji.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Šargan – Mokra gora Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. jul 2015), Pristupljeno 23. 7. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
