Peć
| Peć | |
|---|---|
 Kolaž slika Peći (centar grada, Pećka železnička stanica, Stari bazar, džamija Sahat kula, Pećki hamam, Pećka kula, manastir Pećka patrijaršija) | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Srbija |
| Autonomna pokrajina | Kosovo i Metohija |
| Upravni okrug | Pećki |
| Opština | Peć |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 48.962 |
| — gustina | 81,25 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 39′ 36″ S; 20° 17′ 32″ I / 42.66° S; 20.2922° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 550 m |
| Površina | 602,63 km2 |
.svg)  Peć Peć na karti Srbije | |
| Pozivni broj | +383 39 |
| Registarska oznaka | PE |
Peć (alb. Pejë, Peja) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Srbiji, koje se nalazi na zapadu Kosova i Metohije i pripada Pećkom upravnom okrugu. Prema popisa iz 2011. u gradu je živelo 48.962 stanovnika, dok je u opštini živelo 96.450 stanovnika.[b]
Nalazi se na Pećkoj Bistrici, pritoci reke Beli Drim i kod Prokletija na istoku. Rugovska klisura je jedna od najdužih i najdubljih klisura u Evropi koja se nalazi oko tri kilometra od grada Peć. Grad se nalazi 250 km severno od Tirane, 150 km severozapadno od Skoplja i 280 km od Podgorice.
U srednjem veku grad je bio sedište Srpske pravoslavne crkve od 13. veka. Manastir Pećka patrijaršija je deo Uneskove Svetske baštine srednjovekovnih spomenika na Kosovu.
Ime[uredi | uredi izvor]
Smatra se da je naziv Peć najverovatnije povezan sa obližnjim pećinama sa Rugovske klisure, koje su služile kao pustinjske ćelije srpskih pravoslavnih monaha. U dubrovačkim srednjovekovnim dokumentima, srpski naziv grada ponekad se prevodi kao forno, što znači peć na italijanskom jeziku. Tokom vladavine Osmanskog carstva, grad se na osmanskom turskom zvao İpek.[1] Oblik albanskog naziva je Peja i neodređeni Pejë. Drugi nazivi grada uključuju latinski Pescium i grčki Episkion (Επισκιον).
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi zapis o naselju Peć se javlja u Žičkoj povelji 1220. godine kao mestu u župi Hvosno sa zaseocima Crni Vrh, Stapezi, Trebovitići, Goražda Vas, Nakl Vas, Čelpeci. Pre toga, u rimskom periodu, na mestu današnjeg grada postojalo je naselje koje je predstavljalo značajnu raskrsnicu puteva i zvalo se Siparunta, a za vreme vizantijske vladavine bilo je poznato pod nazivom Anausaro. U kasnom vizantijskom dobu počinje da preovladava naziv Ždrelo ili Ždrelnik asocirajući na predeo hvosnovske kotline i klanca Rugovske klisure. Rugovska klisura sa mnoštvom svojih pećina, koje su oduvek imale naseobinski karakter, a u ranom dobu vladavine Nemanjića, uticala je na sve češći pomen i korišćenje imena Pekь. U 13. veku naselje se razvijalo brzo, posebno kada je naslednik Svetog Save, arhiepiskop Arsenije, izabrao Peć za mesto boravka i podigao crkvu Sv. Apostola, koja je kasnije za uspomenu dobila ime Sv. Spasa.[2] U 14. veku ga pominju Dubrovčani i Kotorani koji su imali svoje trgovačke kolonije u Peći. Godine 1378. se pominje karavan „in novam montem pec et prizren“.
Bio je sedište srpske crkve, prvo organizovane kao arhiepiskopija, a zatim i kao patrijaršija (od 1346. godine kada je car Dušan proglasio Srpsko carstvo). Grad je tada uživao mnoge povlastice srpskih vladara i dobijao bogate poklone od njih i stranih velikaša. Grad je bio vezan za arhiepiskopa (kasnije patrijarha) i bio je pod direktnom njegovom vlašću. Odlikovao se bogatom i raznovrsnom arhitekturom. U Peći proizvodilo mnogo artikala, počevši od prehrambenih i odevnih do predmeta visoke umetničke vrednosti. Tada su u gradu radili najbolji majstori filigrani, kovači, krojači i drugi. Za poglavara srpske crkve se kovao poseban novac, a takođe se proizvodila svila. Grad je bio čuven van granica tadašnje srpske države po uzgajanju i proizvodnji šafrana koji se koristio i kao začin i kao boja za tkaninu.
Posle Boja na Kosovu, 1389. godine, Peć je bio pod vlašću Balšića, a potom je pripao Srpskoj despotovini. Turci su konačno osvojili Peć sredinom 15. veka, čime je na ovom području označen početak brojnih promena, uključujući i promenu imena u Ipek (Ipek). Za područje severne Metohije, Turci su osnovali poseban Pećki sandžak. Poznata je prva pobuna, tj. ustanak protiv Osmanlija 1455. godine koji je krvavo ugušen. Grad je naseljen brojnim turskim porodicama, čiji mnogi potomci i dalje žive u ovim predelima, i poprimio je upadljivo orijentalni karakter sa uskim ulicama, širokim čaršijama, kućama balkanskog arhitektonskog nasleđa. Grad je takođe dobio islamski karakter izgradnjom nekoliko džamija, od kojih su mnoge sagrađene na temeljima pravoslavnih bogomolja ili su pravoslavne bogomolje pretvarane u islamske. Jedna od njih je Bajrakli džamija koju su Turci podigli tako što su crkvu Ružicu pretvorili u islamsku bogomolju u 15. veku.
Petovekovnoj otomanskoj vladavini je došao kraj 1912, tokom Prvog balkanskog rata, kada je Kraljevina Crna Gora oslobodila grad. Krajem 1915, tokom Prvog svetskog rata, zauzeli su ga Austrijanci. Nakon 1918. Peć je postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Grad je bio deo Zetske oblasti, zatim između 1931. i 1941. pod upravom Zetske banovine. Električno osvetljenje je uvedeno 1. novembra 1934, kada je ustanovljen i sreski sud, osvećena nova zgrada gimnazije, dovršena poljoprivredna škola, započeta gradnja železničke stanice, dovršavani kanali za navodnjavanje Metohije[3] – do 1937. je izgrađeno 90 km kanala.[4] Prvi probni voz na pruzi iz Prištine stigao je u Peć 26. decembra 1935.[5] Stanična zgrada je izgrađena u stilu Pećke patrijaršije, od kamena "oniksa", od kakvog je pravljen i dedinjski dvor.[6] Pruga do Kosova Polja, odn. Prištine, puštena je u saobraćaj 12. jula 1936.[7] Te godine je dovedena i voda sa rugovskog izvora Crna voda - ali mnogi je nisu koristili zbog sujeverja.[8] Prosecanje glavne ulice je počelo tek 1938, kaldrmisana je dogodine;[9] varoš je tada imala 18.400 stanovnika, bila je najveća u Zetskoj banovini.[10]
Od 1945. grad je deo Socijalističke autonomne pokrajine Kosovo i Metohija u sastavu Srbije i SFR Jugoslavije. Odnosi između Srba i Albanaca, koji su većinsko stanovništvo grada u 20. veku, su često bili napeti tokom ovog veka. Ovo je došlo do vrhunca tokom rata na Kosovu 1999, tokom kog je grad teško oštećen, a srpsko i crnogorsko stanovništvo proterano iz grada. Dalju štetu grad je pretrpeo u nasilnim etničkom pogromu srpskog stanovništva marta 2004. godine.
Pored manastira Pećke patrijaršije u neposrednoj blizini Peći se nalazi i manastir Visoki Dečani koji je uz pomenutu stolicu srpskih patrijaraha stavljen pod zaštitu UNESKO-a. Tu je i manastir Svetog Preobraženja iz 14. veka u selu Budisavci, 17 km od grada.
Inicijativom Raško-prizrenskog mitropolita Nićifora Perića, u Peći je početkom 20. veka osnovan "Fond Čudotvorne ikone".[11] Gimnazija u Peći je osnovana 1913. godine, a 1999. je ostala bez srpskih đaka i profesora koji su u Goraždevcu nastavili sa radom.[12]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi u zapadnoj Metohiji, blizu Rugovske klisure. Rugova je planinski region koji se prostire kroz severozapadni deo grada Peć i poznata je po svojoj prirodnoj lepoti i pristupu planinama. Nacionalni park Prokletije je u postupku zaštite, a inicijativa da se Prokletije proglase nacionalnim parkom je počela 1970. godine
Administracija[uredi | uredi izvor]
Opština pokriva površinu od 603 km², zajedno sa gradom Peć i 79 naselja, koja su podeljena u 70 katastarskih opština. Od 2011, cela opština ima ima 96.450 stanovnika, od kojih oko 50.000 živi u gradu Peć. U gradu postoje dve turističko-informativne kancelarije, jedna u centru nasuprot hotela Dukađini i jedna na ulazu u klisuru Rugova.
Klima[uredi | uredi izvor]
| Klima Peć (1961–1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 15,4 (59,7) |
22,6 (72,7) |
25,0 (77) |
28,0 (82,4) |
31,5 (88,7) |
35,8 (96,4) |
38,2 (100,8) |
35,9 (96,6) |
34,1 (93,4) |
28,3 (82,9) |
22,9 (73,2) |
18,9 (66) |
38,2 (100,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 2,8 (37) |
6,0 (42,8) |
10,9 (51,6) |
16,1 (61) |
20,9 (69,6) |
24,1 (75,4) |
26,5 (79,7) |
26,4 (79,5) |
22,7 (72,9) |
16,9 (62,4) |
10,1 (50,2) |
4,5 (40,1) |
15,7 (60,3) |
| Prosek, °C (°F) | −0,5 (31,1) |
2,1 (35,8) |
6,4 (43,5) |
11,2 (52,2) |
15,9 (60,6) |
19,0 (66,2) |
21,1 (70) |
20,8 (69,4) |
17,2 (63) |
11,8 (53,2) |
5,9 (42,6) |
1,2 (34,2) |
11,1 (52) |
| Minimum, °C (°F) | −3,6 (25,5) |
−1,5 (29,3) |
2,0 (35,6) |
6,1 (43) |
10,3 (50,5) |
13,3 (55,9) |
15,0 (59) |
14,8 (58,6) |
11,5 (52,7) |
6,8 (44,2) |
2,3 (36,1) |
−1,8 (28,8) |
6,3 (43,3) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −24,8 (−12,6) |
−19,3 (−2,7) |
−13,6 (7,5) |
−3,8 (25,2) |
0,6 (33,1) |
3,5 (38,3) |
6,7 (44,1) |
5,2 (41,4) |
−1,2 (29,8) |
−4,8 (23,4) |
−15,3 (4,5) |
−15,2 (4,6) |
−24,8 (−12,6) |
| Količina padavina, mm (in) | 85,9 (3,382) |
71,5 (2,815) |
65,2 (2,567) |
67,2 (2,646) |
68,2 (2,685) |
53,0 (2,087) |
54,7 (2,154) |
48,0 (1,89) |
52,1 (2,051) |
75,3 (2,965) |
118,2 (4,654) |
91,4 (3,598) |
850,7 (33,492) |
| Dani sa padavinama (≥ 0.1 mm) | 12,0 | 12,3 | 11,3 | 11,5 | 13,0 | 13,2 | 9,9 | 8,7 | 8,1 | 9,5 | 12,3 | 13,3 | 135,1 |
| Dani sa snegom | 8,1 | 6,0 | 3,7 | 0,6 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,1 | 2,0 | 6,5 | 27,0 |
| Relativna vlažnost, % | 81 | 75 | 68 | 63 | 64 | 64 | 60 | 60 | 67 | 73 | 81 | 83 | 70 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 69,5 | 93,3 | 143,0 | 172,0 | 207,8 | 257,7 | 274,3 | 264,9 | 206,3 | 152,6 | 86,8 | 55,3 | 1.983,5 |
| Izvor: Republic Hydrometeorological Service of Serbia[13] | |||||||||||||
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1981. godine grad je bio većinski naseljen Albancima. Nakon rata 1999. godine Srbi i Crnogorci napuštaju Peć nakon čega su sistematski uništavana njihova groblja.[14]
U porti hrama Svetog Atanasija Velikog u naselju Plavi horizonti 22. oktobra je osveštan spomenik sa ispisanm imenima 167 Pećanaca nastradalih od 1998. do 2003. godine tokom nasilja UČK nad Srbima.[15]
Broj stanovnika na popisima:
 |
| |||||||||||||||||||||||||||
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Arsenije IV Jovanović Šakabenta, arhiepiskop pećki i patrijarh srpski
- Aleksije Andrejević, mitropolit ariljski (1737—1739), a potom episkop kostajnički (1739—1749)
- Đorđe Ristić Skopljanče, srpski četnički vojvoda
- Veljko Radenović, srpski policijski general
- Dejan Stojanović, srpsko-američki pesnik, publicista, biznismen
- Milutin Šoškić, srpski i jugoslovenski fudbaler
- Miodrag Krivokapić, srpski glumac
- Bogoljub Karić, srpski biznismen i političar
- David Albahari, srpski pisac
- Ljubiša Barović, srpski glumac
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Pećka patrijaršija
- Manastir Pećka patrijaršija
- Hvosno
- Ostaci crkve Svetog Marka u Peći
- Ostaci crkve Svetog Dimitrija u Peći
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Srbije i Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.
- ^ Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Peć - grad”. amarilisonline.com.
- ^ Peć i Metohija kroz vekove zavicajniklubpecanaca.rs
- ^ "Vreme", 29. okt. 1934
- ^ "Politika", 2. jan. 1938
- ^ "Politika", 27. dec. 1935
- ^ "Politika", 6. april 1936
- ^ „Politika”, 4. jul 1936
- ^ "Politika", 4. avg. 1939
- ^ "Politika", 27. jul 1939
- ^ "Politika", 23. jul 1938
- ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1907. godine
- ^ Pećka gimnazija — rasadnik znamenitih („Večernje novosti“, 5. decembar 2013)
- ^ „Monthly and annual means, maximum and minimum values of meteorological elements for the period 1961–1990”. Republic Hydrometeorological Service of Serbia. Pristupljeno 25. 2. 2017.
- ^ Marković, Milena (30. 10. 2022). „ZLOTVORI RUŠE I GROBOVE DECE: Svedočanstvo o nehumanom odnosu Albanaca priredili Slaviša Vukosavljević i Dušan Nešić”. Večernje novosti. Pristupljeno 30. 10. 2022.
- ^ „Osveštan spomenik Pećancima u Zemunu”. Politika Online. Pristupljeno 2023-10-23.
- ^ Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Etnički sastav stanovništva Kosova i Metohije 2011. godine pop-stat.mashke.org (jezik: albanski)
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ivanović, Milan (2013). Metohija: spomenici i razaranja. Novi Sad; Beograd: Prometej; Službeni glasnik.
- Jagodić, Miloš (2009). Srpsko-albanski odnosi u Kosovskom vilajetu (1878-1912). Beograd: Zavod za udžbenike.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912-1915). Beograd: Filozofski fakultet.
- Mikić, Đorđe (1983). „Politička, kulturna i privredna stremljenja”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 291—315.
- Mikić, Đorđe (1983). „Između balkanskih suseda i velikih sila”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 316—329.
- Mikić, Đorđe (1983). „Pod mladoturcima”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 330—348.
- Slijepčević, Đoko M. (1938). „Ukidanje Pećke patrijaršije 1766” (PDF). Bogoslovlje. 13: 250—307.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Hrabak, Bogumil (2007). „Vojnuci u Trgovištu (Rožaju), Bihoru, Budimlji, Peći i Klopotniku 1485. godine”. Novopazarski zbornik. 30: 83—89. Arhivirano iz originala 10. 06. 2020. g. Pristupljeno 30. 05. 2019.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Milan Ivanović: Metohija - spomenici i razaranja (Glas dijaspore, 20. avgust 2012)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia) (jezik: engleski)
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain) (jezik: engleski)
- Zavičajni klub Pećanaca u Beogradu
- Život i standardi: Peć danas (RTS, 12. jun 2009)
- Život i standardi: Pećka nostalgija (RTS, 24. septembar 2015)
- Malobrojni Srbi u Peći žive u strahu od nasilja (RTS, 19. mart 2016)
- Peć, grad zakatančen za jedanaest Srba (Politika, 28. mart 2016)
- Srpske mahale u Peći („Politika”, 14. septembar 2020)
Više od milion
|  | |
|---|---|---|
Između 100.000 i
| ||
Između 50.000 i
| ||
Između 20.000 i
| ||
| ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
