Piter Higs

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Piter Higs
Lični podaci
Datum rođenja(1929-05-29)29. maj 1929.
Mesto rođenjaNjukasl na Tajnu, Ujedinjeno Kraljevstvo
Datum smrti8. april 2024.(2024-04-08) (94 god.)
Mesto smrtiEdinburg, Ujedinjeno Kraljevstvo
ObrazovanjeKings koledž
Naučni rad
Poljeteorijska fizika
InstitucijaUniverzitet u Edinburgu
Londonski imperijalni koledž
Kings koledž u Londonu
MentoriČarls Kolson i Kristifor Higins
NagradeNobelova nagrada za fiziku (2013)
Vulfova nagrada za fiziku (2004)
Sakurai Nagrada (2010)
Dirakova medalja (1997)
Hugsova medalja (1981)
Zvanični veb-sajt
www.ph.ed.ac.uk/higgs

Piter Ver Higs (engl. Peter Ware Higgs; Njukasl na Tajnu, 29. maj 1929 — Edinburg, 8. april 2024) bio je britanski teorijski fizičar i dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 2013. godine.[1]

Najpoznatiji je po svojoj teoriji slamanja elektronski slabe simetrije iz šezdesetih godina prošlog veka, u kojoj objašnjava poreklo mase kod elementarnih čestica uopšte, a posebno kod Z i W bozona. Ovaj takozvani Higsov mehanizam, koji je bio predložen od strane nekoliko fizičara pored Higsa u isto vreme, predviđa postojanje nove čestice, Higsovog bozona. CERN je 4. jula 2012. objavio da je eksperimentalno utvrđeno postojanje čestice nalik Higsovom bozonu,[2] ali da su potrebne dalje analize kako bi ustanovilo da li ona ima svojsta očekivana od Higsovog bozona iz Standardnog modela.[3] 14. marta 2013. potvrđeno je da je novootkrivena čestica + pariteta i nultog spina,[4] što su dva osnovna kriterijuma Higsovog bozona, po kojima je on prva poznata skalarna čestica pronađena u prirodi. Higsov mehanizam opšte je prihvaćen kao važan u Standardnom modelu elementarnih čestica, bez koga neke čestice ne bi imale masu.[5]

Za svoj rad, Higs je dobio mnogobrojne nagrade uključujući: Hugsovu medalju Kraljevskog društva (1981), Raderfordovu medalju Instituta za fiziku (1984), Dirakovu medalju (1997), Medalju za izvanredan doprinos teorijskoj fizici Instituta za fiziku (1997), Vulfovu nagradu za fiziku (2004), Medalju Oskara Klajna Kraljevske švedske akademije nauka (2009), Dž. Dž. Sakurai nagrada za teorijsku fiziku elementarnih čestica Američkog društva fizičara i jedinstvenu Higsovu medalju Kraljevskog društva Edinburga.[6] Nakon skorašnjeg potencijalnog otkrića Higsovog bozona dobio je Nobelovu nagradu za fiziku.[7]

Detinjstvo, mladost i obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Rođen je u Elsviku, okrugu Njukasl na Tajnu (Engleska, Ujedinjeno Kraljevstvo). Otac mu je bio iz Engleske, a majka iz Škotske.[6][8][9] Kao posledica astme i konstantne selidbe njegove porodice zbog očevog posla (otac mu je radio kao inžinjer za Bi-Bi-Si), a kasnije i Drugog svetskog rata, Higs se školovao kod kuće. Kada se njegov otac preselio u Bedford, on je ostao sa majkom u Bristolu. Pohađao je osnovnu školu Kotham u Bristolu od 1941—1946,[6][10] gde je bio inspirisan radom jednog od alumnusa škole, Pola Diraka, koji je otkrio polje kvantne mehanike.[8]

Godine 1946, sa sedamnaest godina, prešao je u Školu grada Londona, gde se specijalizovao za matematiku. Zatim 1947. godine prelazi u Kings koledž u Londonu gde je 1950. diplomirao na fizici, a zatim i magistrirao 1952. Doktorirao je 1954. godine na molekularnoj fizici, mentori su mu bili Čarls Kolson i Kristifor Higins, a naziv doktorskog rada bio je „Neki problemi u teoriju molekularnih vibracija”.[6][11] Radio je na Univerzitetu u Edinburgu od 1954. do 1956. Nakon toga je bio na više pozicija na Imperijalnom londonskom koledžu i na Londonskom univerzitetskom koledžu, gde je postao i privremeni predavač matematike. Tokom 1960. godine vratio se na Univerzitet u Edinburgu, gde je preuzeo poziciju predavača na Tait institutu za matematičku fiziku, što mu je omogućilo da se preseli u Edinburg. Tokom 1983, postao je član Kraljevskog društva Edinburga. Kasnije, 1991. godine, je postao i član Instituta za fiziku. Penzionisan je 1996.

Nobelovac Piter Higs na pres konferenciji u Stokholmu, decembar 2013.

Istraživačka karijera[uredi | uredi izvor]

Rad u teorijskoj fizici[uredi | uredi izvor]

U Edinburgu, Higs se prvi put zainteresovao za masu, razvijajući ideju da su čestice – bez mase kada je nastao svemir – dobile masu delić sekunde kasnije, kao rezultat interakcije sa teorijskim poljem (koje je postalo poznato kao Higsovo polje). Higs je predložio da ovo polje prožima prostor, dajući masu svim elementarnim subatomskim česticama koje interaguju sa njim.[8][12]

Higsov mehanizam uključuje postojanje Higsovog polja koje daje masu kvarkovima i leptonima.[13] Međutim, to predstavlja samo mali deo mase ostalih subatomskih čestica, kao sto su protoni i elektroni. Gluoni, koju vezuju ove čestice, su ono što nosi većinu njihove mase.

Osnova za Higsov rad potiče od teoretičara i nobelovca, Japanca Joišira Nambua, sa Univerziteta u Čikagu. Profesor Nambu je postavio teoriju poznatu kao spontano slamanje simetrije, međutim, teorija je predviđala čestice bez mase (Goldstounova teorema), što je očito bilo netačno.[1]

Higs je navodno došao do osnova za svoju teoriju nakon povratka u svoj stan u Edinburgu, posle propalog vikend kampovanja,[14][15][16] mada je rekao da nije bilo „eureka” momenta u razvoju teorije.[17] Napisao je kratak rad predstavljajući rupu u Goldstounovoj teoremu (čestice bez mase ne moraju da se pojave kada je lokalna simetrija spontano slomljena u relativističkoj teoriji) i objavio ga u naučnom časopisu „Fiziks leters”, uređivanom u CERN-u, u Švajcarskoj, 1964. godine.[18]

Higs je napisao i drugi rad u kojem je opisan teoretski model (poznat kao Higsov mehanizam), ali koji je bio odbijen (urednici „Fiziks letersa” su ga smatrali „beznačajnim za fiziku”[8]). Higs je napisao dodatni pasus i poslao svoj rad u „Fiziks rivju leters”, još jedan vodeći naučni časopis, koji ga je kasnije objavio 1964. godine. Ovaj rad je predviđao novu masivnu česticu nultog spina (danas poznatu kao Higsov bozon).[19][20] Drugi fizičari, Robert Braut, Franso Angler[21] i Gerald Guralniks, K. R. Hegen i Tom Kibl,[22] došli su do sličnih zaključaka u otprilike isto vreme. Tri rada napisana o otkriću ovog bozona od strane Higsa i ostalih pomenutih fizičara priznati su kao prekretnice na proslavi pedesetogodišnjice časopisa „Fiziks rivju leters”.[23] Iako su ovi radovi imali sličan pristup, razlike između njih su bile značajne. Mehanizam je bio predložen 1962. od strane Filipa Andersona], ali on nije uključio ključni relativistički model.[19][24]

CERN je 4. jula 2012. objavio da su eksperimenti ATLAS i CMS primetili jake naznake postojanja nove čestice, mase oko 125 GeV/c², koja bi mogla da bude Higsov bozon.[25] Na seminaru u Ženevi, Higs je prokomentarisao: „Zaista je neverovatno da se to desilo za vreme mog života”.[2] Ironično, ova potencijalna potvrda Higsovog bozona se desila na istom mestu gde je urednik „Fiziks letersa” odbio njegov rad.[1]

Ostala priznanja[uredi | uredi izvor]

Građanska nagrada[uredi | uredi izvor]

Higs je bio primalac Edinburške nagrade za 2011. godinu. On je peti koji je dobio ovu nagradu, koju je osnovalo Veće grada Edinburga, da bi nagradilo pojedinca koji je pozitivno uticao na grad i njegovo promovisanje.[26]

Higsu je bio dodeljen izgravirani pehar na inicijativu Džordža Graba, lorda od Edinburga, na ceremoniji održanoj u zgradi gradskog veća 21. februara 2012. Događaj je obeležilo i otkrivanje njegovih izgraviranih otisaka prstiju, pored otisaka ostalih dobitnika nagrade.[27][28][29]

Higsov centar za teorijsku fiziku[uredi | uredi izvor]

Šestog jula 2012. godine Edinburški fakultet je osnovao novi naučni centar nazvan po profesoru Higsu.[30] Ovaj centar okuplja naučnike širom sveta sa ciljem traženja „dubljeg razumevanja načina rada univerzuma”. Centar se trenutno nalazi unutar Zgrade Džejmsa Klerka Maksvela. Univerzitet je takođe, osnovao katedru teorijske fizike u Higsovo ime.

Nobelova nagrada za fiziku[uredi | uredi izvor]

Dana 8. oktobra 2013. godine objavljeno je da će Piter Higs i Franso Angler biti dobitnici Nobelove nagradu za fiziku „za teoretsko otkriće mehanizma koji doprinosi našem razumevanju postanka mase subatomskih čestica, i koji je nedavno potvrđen kroz otkriće predviđenih osnovnih čestica, od strane ATLAS-ovih i CMS-ovih nezavisnih eksperimenata u CERN-u”.[31] Higs nije znao da je pobedio dok mu prolaznica nije čestitala na ulici, s obzirom da nije imao ni mobilni telefon, niti je bilo nekog drugog načina da bude kontaktiran.[32][33]

Kulturne reference[uredi | uredi izvor]

Higsov portret je naslikao Ken Kurie 2008. godine.[34] Naručio ga je Edinburški univerzitet,[35] a zvanično je otkriven 3. aprila 2009. godine[36] i nalazi se na ulazu u Zgradu Džejmsa Klarka Maksvela Fizičke i astronomske škole i Matematičke škole.[34]

Politički i religijski pogledi[uredi | uredi izvor]

Higs je bio aktivista u kampanji nuklearnog razoružanja dok je bio u Londonu, a kasnije i u Edinburgu. Prestao je da bude član kada je grupa proširila svoju kampanju i na borbu protiv nuklearne snage.[8][37] Bio je i član Grinpisa dok grupa nije počela da se protivi genetički modifikovanih organizama.[37]

Kada je 2004. godine bio nagrađen Vulfovom nagradom odbio je da ode u Jerusalim da primi nagradu, zato što je dodeli prisustvovao i predsednik Izraela, Moše Katsav, a Higs se protivio Izraelskim postupcima u Palestini.[38]

Higs je ateista.[39] Kasnije je pokazao da nije zadovoljan time što je Higsov bozon nazvan „Božjom česticom”,[40] zato što je verovao da naziv „može uvrediti religiozne ljude”.[41] Obično se taj naziv za Higsov bozon pripisuje Lionu Ledermenu, autoru knjige The God Particle: If the Universe Is the Answer, What Is the Question?, ali naziv zapravo potiče od Ledermenovog izdavača. Ledermen je zapravo hteo da je nazove „prokleta čestica”.[42]

Porodični život[uredi | uredi izvor]

Higs ima dva sina, Krisa i Džonija, kao i dvoje unučadi, a svi žive u Edinburgu.[28][41]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Griggs, Jessica (leto 2008). The Missing Piece Edit the University of Edinburgh Alumni Magazine. str. 17.
  2. ^ a b „Higgs boson-like particle discovery claimed at LHC”. BBC. 04. 07. 2012. 
  3. ^ „CERN Press Release: CERN experiments observe particle consistent with long-sought Higgs boson”. Cdsweb.cern.ch. Pristupljeno 05. 07. 2012. 
  4. ^ Pralavorio, Corinne (14. 03. 2013). „New results indicate that new particle is a Higgs boson”. CERN. Pristupljeno 14. 03. 2013. 
  5. ^ Rincon, Paul (10 March 2004) Fermilab 'God Particle' may have been seen Pristupljeno 27 May 2008
  6. ^ a b v g Staff (29. novembar 2012) Peter Higgs: Curriculum Vitae The University of Edinburgh, School of Physics and Astronomy. Pristupljeno 9. januar 2012.
  7. ^ Amos, Jonathan (8 October 2013) Higgs: Five decades of noble endeavour BBC News Science and Environment; retrieved 8 October 2013
  8. ^ a b v g d Sample, Ian. „The god of small things”. The Guardian. 17. novembar 2007.
  9. ^ Macdonald, Kenneth (10. april 2013). Peter Higgs: Behind the scenes at the Universe. BBC.
  10. ^ The Cotham Grammar School, a High-Performing Speicalist Co-operative Academy The Dirac-Higgs Science Centre Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. maj 2013) Retrieved 10 January 2013
  11. ^ King's College London. „Professor Peter Higgs”. Pristupljeno 08. 10. 2013. 
  12. ^ „Higgs particle”. Encyclopaedia Britannica. 2007.
  13. ^ Rajasekaran, G. (2012). „Standard model, Higgs Boson and what next?”. Resonance. 17 (10): 956—973. S2CID 255487307. doi:10.1007/s12045-012-0110-z. 
  14. ^ Martin, Victoria (14 December 2011) Soon we’ll be able to pinpoint that particle Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. april 2013) The Scotsman, Retrieved 10 January 2013
  15. ^ Collins, Nick (4 July 2012) Higgs boson: Prof Stephen Hawking loses $100 bet The Telegraph. London, Retrieved 10 January 2013
  16. ^ Staff (4 July 2012) Scientists discover 'God' particle The Herald. Glasgow, Retrieved 10 January 2013
  17. ^ „Meeting the Boson Man: Professor Peter Higgs”. BBC News. 24. 02. 2012. 
  18. ^ Higgs, P.W. (1964). „Broken symmetries, massless particles and gauge fields”. Physics Letters. 12 (2): 132—133. Bibcode:1964PhL....12..132H. doi:10.1016/0031-9163(64)91136-9. 
  19. ^ a b Staff (5 January 2012) Brief History of the Higgs Mechanism The Edinburgh University School of Physics and Astronomy, Retrieved 10 January 2013
  20. ^ Higgs, Peter W. (1964). „Broken Symmetries and the Masses of Gauge Bosons”. Physical Review Letters. 13 (16): 508—509. Bibcode:1964PhRvL..13..508H. doi:10.1103/PhysRevLett.13.508. 
  21. ^ Englert, F.; Brout, R. (1964). „Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons”. Physical Review Letters. 13 (9): 321—323. Bibcode:1964PhRvL..13..321E. doi:10.1103/PhysRevLett.13.321. 
  22. ^ Guralnik, G. S.; Hagen, C. R.; Kibble, T. W. B. (1964). „Global Conservation Laws and Massless Particles”. Physical Review Letters. 13 (20): 585—587. Bibcode:1964PhRvL..13..585G. doi:10.1103/PhysRevLett.13.585. 
  23. ^ „Physical Review Letters – 50th Anniversary Milestone Papers”. Prl.aps.org. Pristupljeno 05. 07. 2012. 
  24. ^ Anderson, P. W. (1963). „Plasmons, Gauge Invariance, and Mass”. Physical Review. 130 (1): 439—442. Bibcode:1963PhRv..130..439A. doi:10.1103/PhysRev.130.439. 
  25. ^ „Higgs within reach”. CERN. 04. 07. 2012. Pristupljeno 06. 07. 2012. 
  26. ^ „The Edinburgh Award”. The City of Edinburgh Council. Arhivirano iz originala 03. 02. 2013. g. Pristupljeno 03. 07. 2012. 
  27. ^ „Acclaimed physicist presented with Edinburgh Award”. The City of Edinburgh Council. 27. 02. 2012. Arhivirano iz originala 31. 07. 2012. g. Pristupljeno 03. 07. 2012. 
  28. ^ a b „'They'll find the God particle by summer.' And Peter Higgs should know”. The Scotsman. 25. 02. 2012. Arhivirano iz originala 06. 07. 2012. g. Pristupljeno 03. 07. 2012. 
  29. ^ „Higgs: Edinburgh Award is a great surprise”. BBC. 24. 02. 2012. Pristupljeno 03. 07. 2012. 
  30. ^ „Higgs Centre for Theoretical Physics”. The University of Edinburgh. 
  31. ^ „Press release from Royal Swedish Academy of Sciences” (PDF). 08. 10. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 06. 2016. g. Pristupljeno 08. 10. 2013. 
  32. ^ Peter Higgs was told about Nobel Prize by passing motorist
  33. ^ Prof Peter Higgs did not know he had won Nobel Prize (BBC News)
  34. ^ a b „Portrait of Peter Higgs by Ken Currie, 2010”. The Tait Institute. Pristupljeno 28. 04. 2011. 
  35. ^ Wade, Mike. „Portrait of a man at beginning of time”. The Times. London. Pristupljeno 28. 04. 2011.  (potrebna pretplata)
  36. ^ „Great minds meet at portrait unveiling”. The University of Edinburgh. 14. 4. 2016. Pristupljeno 28. 04. 2011. 
  37. ^ a b Highfield, Roger (07. 04. 2008). „Prof Peter Higgs profile”. The Telegraph. London. Pristupljeno 16. 05. 2011. 
  38. ^ Rodgers, Peter (01. 09. 2004). „The heart of the matter”. The Independent. London. Pristupljeno 16. 05. 2011. 
  39. ^ Sample, Ian (17. 11. 2007). „The god of small things”. The Guardian. London. Pristupljeno 21. 03. 2013. „The name has stuck, but makes Higgs wince and raises the hackles of other theorists. "I wish he hadn't done it," he says. "I have to explain to people it was a joke. I'm an atheist, but I have an uneasy feeling that playing around with names like that could be unnecessarily offensive to people who are religious."” 
  40. ^ Key scientist sure "God particle" will be found soon Reuters news story. 7 April 2008.
  41. ^ a b "„Interview: the man behind the 'God particle'”. New Scientist. 13. 9. 2008. str. 44—45. (potrebna pretplata)
  42. ^ Randerson, James (30. 06. 2008). „Father of the 'God Particle'”. The Guardian. London. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Питер_Хигс&oldid=27610902”