Pozorišni reditelj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Reditelj daje instrukcije

Pozorišni reditelj je profesionalac u pozorištu koji nadgleda i orkestrira postavljanje na scenu pozorišnog komada, opere, monodrame ili mjuzikla.

Uloga reditelja je da postavi kvalitetan komad i ispoštuje rokove produkcije, vodeći kreativne članove ekipe da ostvare svoju umetničku viziju. Reditelj sarađuje sa timom kreativaca i šire ekipe koja radi na svim aspektima produkcija, što uključuje tehnički i izvođački deo. Tehnički aspekti rada su: dizajn kostima, rekvizita, dizajn svetla, scenografija, dizajn zvuka, dok izvođački deo obuhvata glumu, ples, muziku, horske nastupe, scenske borbe i sav mizanscen.

Reditelj je često i autor teksta. Reditelji koriste širok dijapazon tehnika, različitih koncepta, interpretacija i filozofije pri postavljanju komada.[1][2]

Šire zatupljeno formalno obrazovanje za pozorišne reditelje je otpočelo u dvadesetom veku. U Republici Srbiji pozorišni reditelji se obrazuju na Fakultetu dramskih umetnosti.[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Žan Fuke:[4][5] The Martyrdom of St. Appollonia (1460), depicting the staging of a mystery play, led by a theatre director

U antičkoj Grčkoj dramaturzi su ujedno bili i pozorišni reditelji a često su uzimali učešća i kao glumci. Pozorišni reditelji su se nazivali „didaskalos”, što u prevodu znači „učitelj”.[6]

U srednjem veku, složenost vernakularne verske drame, sa njenim velikim misterijama koje su često uključivale scenske mase, procesije i razrađene efekte, davala je ulozi reditelja (ili menadžera scene ili majstora priredbe) znatnu važnost. Minijatura Žana Fukea iz 1460. godine (na slici) nosi jedan od najranijih prikaza reditelja na delu. Držeći knjigu doznaka, centralna figura, uz pomoć dugačkog štapa, usmerava tok inscenacije dramatizacije Mučeništva Svete Apolonije. Prema Fukeu, rediteljski zadaci su uključivali nadgledanje podizanja scene i scenografije (u to vreme nije bilo stalnih, namenski izgrađenih pozorišnih objekata, a predstave narodne drame uglavnom su se odvijale na otvorenom), glume i režiju glumaca (što je uključivalo i novčane kazne za one koji su prekršili pravila) i obraćanje publici na početku svakog nastupa i posle svakog prekida.[7]

Od perioda renesanse do 19. veka, ulogu reditelja je uglavnom obavljao glumac-menadžer. Posao glumca-menadžer obavljali su uglavnom stariji glumci i bili su odgovorni za biranje repertoara, režiju kao i menadžment pozorišne trupe. To je bio slučaj, na primer, sa kompanijama Komedija del arte i engleskim glumcima-menadžerima kao što su Koli Sajber i Dejvid Garik.

Portret ruskog reditelja Konstantina Stanislavskog,[8][9] rad umetnika Valentina Serova

Posao pozorišnog reditelja kakav je danas poznat je potekao iz rada na produkciono i rediteljski zahtevnim pozorišnim spektaklima Meininger trupe kojoj je pokrovitelj bio vojvoda Gordž II.[10] Nemačka pozorišna scena je, zajedno sa ruskom i rediteljem Konstantinom Stanislavskim, bila ključna za uticaj i razvoj pozorišnog reditelja.

Francuska reč regisseur se nekada koristi da označi reditelja, uglavnom u baletu. Ustaljeniji termin za pozorišnog reditelja u Francuskoj je metteur en scène.

Posle Drugog svetskog rata, pozicija glumca-menadžera je počinjala de jenjava, dok se pozicija pozorišnog reditelja etablirala kao nezavisna umetnička pozicija u pozorištu. Originalna rediteljska vizija i koncept postali su norma. Značajne ličnosti za brendiranje pozicije pozorišnog reditelja i samu istoriju pozorišne režije su: Vladimir Nemirovič-Dančenko, Mihael Čehov, Juri Ljubimov, Evgenije Vahtangov, Orson Vels, Piter Bruk, Piter Hol, Đorđo Strehler, Bertolt Breht i Franko Zefireli.

Brojna seminalna dela o režiji i rediteljima uključuju rad Tobija Kola i Helen Krič iz 1972. Režiseri o režiji: Izvornik modernog pozorišta, knjigu Edvarda Brauna iz 1982. Režiser i scena: od naturalizma do Grotovskog i Vilova Režija u promenljivom teatru (1976).[11]

Stilovi režije[uredi | uredi izvor]

Režija je umetnička forma koja je rasla sa razvojem pozorišne teorije i pozorišne prakse. Sa pojavom novih trendova u pozorištu, reditelji su usvojili nove metodologije i uključili se u nove prakse. Interpretacija drame, do kraja dvadesetog veka, postala je centralna u rediteljskom radu. Relativizam i psihoanalitička teorija uticali su na rad inovativnih reditelja kao što su Piter Bruk, Ingmar Bergman, Piter Štajn i Đorđo Štreler.[12]

Kimberli Senior, direktorka Osramoćenog na Brodveju, objašnjava svoju ulogu režisera rečima „Moram da uzmem stvari koje su ranije bile u jednoj dimenziji i stavim ih u tri dimenzije koristeći svoju maštu i intelekt i veštine ljudi.“[13]

Kada se predstava otvori (premijera pred redovnom publikom), generalno se smatra da su direktori pozorišta ispunili svoju funkciju. Od tog trenutka pa nadalje, scenski menadžer je zadužen za sve suštinske poslove.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Director | AACT”. aact.org. Pristupljeno 2019-12-20. 
  2. ^ „Introduction to Theatre -- The Director”. novaonline.nvcc.edu. Pristupljeno 2019-12-20. 
  3. ^ „Istorijat | FDU”. fdu.bg.ac.rs. Pristupljeno 2022-10-12. 
  4. ^ „Grandes Chroniques De France”. Bibliothèque nationale de France. Pristupljeno 18. 11. 2011. 
  5. ^ Inglis, E. (2003). „Image and Illustration in Jean Fouquet's Grandes Chroniques de France”. French Historical Studies. 26 (2): 185—224. ISSN 0016-1071. S2CID 163091918. doi:10.1215/00161071-26-2-185. 
  6. ^ Brocket, Oscar G.: History of the Theatre. 8th ed. Needham Heights, MA: Allyn & Bacon, 1999, p. 24
  7. ^ Brocket, op.cit., p. 96
  8. ^ Stanislavski, Konstantin. 1963. An Actor's Handbook: An Alphabetical Arrangement of Concise Statements on Aspects of Acting. Ed. and trans. Elizabeth Reynolds Hapgood. London: Methuen, 1990. ISBN 0-413-63080-3
  9. ^ Stanislavski, Konstantin. 1968. Stanislavski's Legacy: A Collection of Comments on a Variety of Aspects of an Actor's Art and Life. Ed. and trans. Elizabeth Reynolds Hapgood. Revised and expanded edition. London: Methuen, 1981. ISBN 0-413-47770-3.
  10. ^ Russel Brown, John (ed.): The Oxford Illustrated History of Theatre. Oxford: Oxford University Press, 1995, p. 334
  11. ^ Eckersley, M. 1998. Soundings in the Dramaturgy of the Australian Theatre Director. University of Melbourne. Melbourne. p. 17.
  12. ^ Bloom, Michael: ‘’Thinking Like a Director’’ page 13. Farrar, Straus, and Giroux, 2001
  13. ^ „How to Become a Theater Director”. www.backstage.com (na jeziku: engleski). 2019-01-14. Pristupljeno 2019-12-20. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu (2015). „Popović Zoran, Reč dekana”. Ur.: Rapajić, Svetozar. Fakultet dramskih umetnosti = Faculty of Dramatic Arts. prevod Maja Marsenić. Beograd: Fakultet dramskih umetnosti. str. 9—13. ISBN 978-86-82101-57-4. OCLC 1003654255. 
  • Company, Houghton Mifflin Harcourt Publishing. „The American Heritage Dictionary entry: dramaturge”. Ahdictionary.com. Pristupljeno 23. 8. 2018. 
  • „Dramaturge definition and meaning - Collins English Dictionary”. Collinsdictionary.com. Pristupljeno 23. 8. 2018. 
  • „dramaturge - Definition of dramaturge in US English by Oxford Dictionaries”. Oxford Dictionaries - English. Arhivirano iz originala 26. 1. 2018. g. Pristupljeno 23. 8. 2018. 
  • Schecter, Joel (1995). Cardullo, Bert, ur. What is Dramaturgy?. American University Press. str. 27. ISBN 978-0-8204-2177-3. „While at the Hamburg National Theatre, Lessing wrote Hamburg Dramaturgy, a collection of essays on theatre which popularized dramaturgy as both a word and a practice. Today Lessing's successors — resident theatre critics throughout Germany and Austria — are called dramaturgy. do not mistake it for drama queen(e)s.” 
  • Proehl, Geoffrey S (2008). Toward a Dramaturgical Sensibility:landscape and journey. Associated University Press. str. 19. ISBN 978-0-8386-4112-5. „dramaturgy is the name given to that set of elements necessary to the working of a play at any moment in its passage from imagination to embodiment ...” 
  • „Gotthold Ephraim Lessing”. Encyclopedia of World Biography. Online ed. 1998. oktobar 2018 — preko GALE Biography in Context. 
  • Dewald, Jonathan, ur. (oktobar 2018). „Gotthold Ephraim Lessing”. Europe, 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern World. 2004 — preko GALE Biography in Context. 
  • Abbott, John. 2007. The Improvisation Book. London: Nick Hern Books. ISBN 978-1-85459-961-2.
  • Besser, Matt; Ian Roberts, Matt Walsh. 2013. The Upright Citizens Brigade Comedy Improvisation Manual, Comedy Council of Nicea, ISBN 978-0989387804
  • Charna Halpern, Del Close, Kim Howard Johnson. 1994. The Truth in Comedy - The Manual for Improvisation Meriwether Pub Ltd. ISBN 1566080037
  • Coleman, Janet. 1991. The Compass: The Improvisational Theatre that Revolutionized American Comedy. Chicago: University Of Chicago Press.
  • Dudeck, Theresa Robbins. 2013. "Keith Johnstone: A Critical Biography." London: Bloomsbury. ISBN 9781408183274.
  • Hauck, Ben. 2012. Long-Form Improv: The Complete Guide to Creating Characters, Sustaining Scenes, and Performing Extraordinary Harolds. New York: Allworth Press, 2012. ISBN 1581159811.
  • Johnstone, Keith. 1981. Impro: Improvisation and the Theatre Rev. ed. London: Methuen, 2007. ISBN 0-7136-8701-0.
  • Koppett, Kat. 2011. "Training to imagine practical improvisational theatre techniques to enhance creativity, teamwork, leadership, and learn." Stylus Publishing.
  • Lösel, Gunter. 2013. Das Spiel mit dem Chaos - Zur Performativität des Improvisationstheaters transcript. ISBN 978-3-8376-2398-7
  • Ryan Madson, Patricia. 2005. "Improv Wisdom: Don't Prepare, Just Show Up" New York: Bell Tower. ISBN 1-4000-8188-2
  • Spolin, Viola. 1967. Improvisation for the Theater. Third rev. ed. Evanston, Il.: Northwestern University Press, 1999. ISBN 0-8101-4008-X.
  • Povinelli, Daniel J. „On the possibilities of detecting intentions prior to understanding them” (PDF). In B. Malle, D. Baldwin, & L. Moses (eds.), Intentions and Intentionality: Foundations of Social Cognition. MIT Press 2001. Arhivirano iz originala (PDF) 2007-03-20. g. 
  • Aston, Elaine, and George Savona. 1991. Theatre as Sign-System: A Semiotics of Text and Performance. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-04932-0.
  • Benjamin, Walter. 1928. The Origin of German Tragic Drama. Trans. John Osborne. London and New York: Verso, 1998. ISBN 1-85984-899-0.
  • Brown, John Russell. 1997. What is Theatre?: An Introduction and Exploration. Boston and Oxford: Focal P. ISBN 978-0-240-80232-9.
  • Bryant, Jye (2018). Writing & Staging A New Musical: A Handbook. Kindle Direct Publishing. ISBN 9781730897412.
  • Carnicke, Sharon Marie. 2000. "Stanislavsky's System: Pathways for the Actor". In Hodge (2000, 11–36).
  • Dacre, Kathy, and Paul Fryer, eds. 2008. Stanislavski on Stage. Sidcup, Kent: Stanislavski Centre Rose Bruford College. ISBN 1-903454-01-8.
  • Deleuze, Gilles and Félix Guattari. 1972. Anti-Œdipus. Trans. Robert Hurley, Mark Seem and Helen R. Lane. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 1. New Accents Ser. London and New York: Methuen. ISBN 0-416-72060-9.
  • Felski, Rita, ed. 2008. Rethinking Tragedy. Baltimore: Johns Hopkins UP. ISBN 0-8018-8740-2.
  • Harrison, Martin. 1998. The Language of Theatre. London: Routledge. ISBN 978-0878300877.
  • Hartnoll, Phyllis, ed. 1983. The Oxford Companion to the Theatre. 4th ed. Oxford: Oxford UP. ISBN 978-0-19-211546-1.
  • Hodge, Alison, ed. 2000. Twentieth-Century Actor Training. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-19452-5.
  • Leach, Robert (1989). Vsevolod Meyerhold. Directors in Perspective series. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31843-3. 
  • Leach, Robert, and Victor Borovsky, eds. 1999. A History of Russian Theatre. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-03435-7.
  • Meyer-Dinkgräfe, Daniel. 2001. Approaches to Acting: Past and Present. London and New York: Continuum. ISBN 978-0-8264-7879-5.
  • Meyerhold, Vsevolod. 1991. Meyerhold on Theatre. Ed. and trans. Edward Braun. Revised edition. London: Methuen. ISBN 978-0-413-38790-5.
  • Mitter, Shomit. 1992. Systems of Rehearsal: Stanislavsky, Brecht, Grotowski and Brook. London and NY: Routledge. ISBN 978-0-415-06784-3.
  • O'Brien, Nick. 2010. Stanislavski In Practise. London: Routledge. ISBN 978-0-415-56843-2.
  • Rayner, Alice. 1994. To Act, To Do, To Perform: Drama and the Phenomenology of Action. Theater: Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10537-3.
  • Roach, Joseph R. 1985. The Player's Passion: Studies in the Science of Acting. Theater:Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: U of Michigan P. ISBN 978-0-472-08244-5.
  • Speirs, Ronald, trans. 1999. The Birth of Tragedy and Other Writings. By Friedrich Nietzsche. Ed. Raymond Geuss and Ronald Speirs. Cambridge Texts in the History of Philosophy ser. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 0-521-63987-5.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pozorišni reditelj na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Позоришни_редитељ&oldid=27677089”