Poleksija Todorović

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Poleksija Todorović
Poleksija Todorović
Lični podaci
Datum rođenja(1848-04-03)3. april 1848.
Mesto rođenjaBeograd, Kneževina Srbija
Datum smrti26. februar 1939.(1939-02-26) (90 god.)
Mesto smrtiBeograd, Kraljevina Jugoslavija
Poleksija Todorović: Portret Matije Bana (ulje na platnu, Galerija Matice srpske, Novi Sad

Poleksija Todorović (rođena Ban; Beograd, 3. april 1848 — Beograd, 26. februar 1939)[1] bila je srpska slikarka. Jedna je od tri slikarke (pored Mine Karadžić i Katarine Ivanović) koje su radile u Srbiji u XIX veku.[2]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Poleksija Todorović rođena je 3. aprila 1848. godine u Beogradu kao Poleksija Ban, starija kći srpskog književnika, diplomate i pedagoga Matije Bana i Margarite Ban, poreklom Grkinje.[3]

Kao dete bila je slabog zdravlja, pa je završila samo tri razreda osnovne škole, ali je pored svestrano obrazovanih roditelja stekla izvanredno obrazovanje i kulturu. Otac je uočio njenu sklonost prema crtanju i omogućio joj da uči kod profesora Jovana Deroka (1820-1887),[4] a potom slikanje nastavlja da uči od svog supruga, slikara Stevana Todorovića.[5]

Poleksija se za 16 godina starijeg slikara Stevana Todorovića udala već sa 16 godina, 1864. Do tada je već bila savladala osnove crtanja, tako da je odmah počela da pomaže mužu i da pored njega širi crtačka i slikarska znanja. Kao slikarski i bračni par Todorovići su bili među prvima u Srbiji koji su još sredinom 19. veka spojili živote i karijere. Poleksija je suprugu bila ne samo odan bračni drug, nego i pouzdana saradnica koja mu je pomogla da izradi zadivljujući broj slika.[6] Dok je u najvećoj meri pomagala suprugu pri izvršavanju mnogih slikarskih porudžbina za potrebe crkve, ona sama pretežno je slikala ikone i portrete, ponekad i pejzaže. Bila prva i jedina srpska slikarka koja je sama naslikala ikonostas.[7] U zbirci Narodnog muzeja nalazi se 16 njenih dela.[5]

Poleksija Todorović ostala je veoma aktivna i kao društveni radnik i kao slikar sve do smrti. Petnaest godina bila je profesor crtanja u Višoj ženskoj školi. Bila je veoma aktivna u svim vidovima delatnosti Beogradskog ženskog društva. Kao član Književno-umetničke zajednice osnovane 1892. godine, izlagala je na humanitarnim izložbama sa ostalim članovima, čiji prihodi su bili namenjeni Književno-umetničkoj zajednici. Godine 1907. bila je među osnivačima Srpskog umetničkog udruženja. U braku sa Stevom izrodila je petoro dece, od kojih je jedina poživela kći Ljiljana.[8] Umrla je kao "najstarija srpska slikarka" februara 1939. godine u Beogradu.[4][9] Sahranjena je u grobnici svoga oca, Matije Bana, na beogradskom Novom groblju.[10]

Slikarski rad sa suprugom[uredi | uredi izvor]

Grob Poleksije i Stevana Todorović na Novom groblju u Beogradu.

Kada se 1864. godine udala za slikara Stevana Todorovića, Poleksija je već savladala osnovne tehnike crtanja i počela j da pomaže svom mužu i uz njega da stiče veštine slikanja masnim bojama. Sa njim je putovala po Srbiji, boravila u Carigradu, a posebno značajan bilo je boravak u Firenci i Rimu, gde su proučavali i kopirali poznate kompozicije renesansnih majstora Rafaela, Ticijana, Veronezea i Tintoreta.[6] Zajedno su izradili mnogobrojne ilustrativne akvarele i crteže, više velikih istorijskih kompozicija, dvadeset ikonostasa, mnoge ikone i pejzaže i oko 500 portreta. Na zajedničkim slikama Poleksija je obično slikala draperije, haljine, nakit i sl. Ukratko - slikala je dekoraciju, gde su njen ukus i meka ruka u potpunosti mogli da dođu do izražaja. Ostala je zabeležena njena izjava o zajedničkom radu sa suprugom: „Crkvene slike, a njih je bezbroj po celoj zemlji, radili smo uvek zajedno. Steva glavu, ruke, crtež uopšte, a ja odelo, draperije, kostime. To je meni naročito išlo od ruke”.[7][11]

Značajni zajednički radovi bračnog para Todorović svakako su bili i oni na oslikavanju enterijera mnogih crkava. Tako na primer, po izgradnji Crkve Presvete Bogorodice u Bogatiću Opština je oslikavanje enterijera poverila Stevanu Todorović, tada već renomiranom majstoru religioznih kompozicija i portreta. Na vladičanskom prestolu stoji potpis „Poleksija Todorović 1871”, što govori da je Todoroviću u toku rada pomagala supruga Poleksija.[12] Njihovo zajedničko delo predstavljaju i ikone u Sabornoj crkvi Svete Trojice u Negotinu.[13]

Zanimljiv je podatak da su kao predloške za portrete istorijske kompozicije Todorovići veoma mnogo koristili fotografiju. U njihovom slikarskom radu fotografija je bila nezaobilazna jer im je mogla pružiti verodostojnost i ubedljivost stvarnog gesta, tačnost u prikazivanju realnih proporcija, što im je pomagalo u definisanju kompozicionih odnosa, ne samo među figurama, nego i unutar celokupnog, iluzionistički predstavljenog prostora slike. Nepoznati fotograf, ili možda više njih snimali su u njihovom slikarskom ateljeu, a prema nacrtanim odabranim inscenacijama, Stevana Todorovića, njegovu ženu Poleksiju, njihovu decu i mnogobrojne saradnike, pripremajući tako materijal za finalnu verziju istorijskih kompozicija.[14] Sudeći prema sačuvanim slikama i fotografijama, Stevan i Poleksija Todorović su bili sami sebi fotografsko-slikarski modeli. Pomoć fotografije bila je posebno dragocena, pa čak i neizbežna u izvršavanju velikih narudžbina.[a] Ovaj slikarski princip, mada nisu uvek ostale sačuvane pripremne skice, napravio je preokret u proceduri tradicionalnog slikarstva - po crtanim studijama se fotografisalo, pa tek onda slikalo.[16]

Samostalni slikarski rad[uredi | uredi izvor]

Poleksija Todorović: Panorama Beograda (ulje na kartonu, 17,7 x 25 cm, Narodni muzej u Beogradu)

Vremenom je Poleksija stekla veliko slikarsko iskustvo i počela samostalno da radi. Slikala je prevashodno portrete i ikone,[4] a ponekad i pejzaže.[7]

Zapamćena je kao prva žena slikar koja je oslikala ceo ikonostas - godine 1880. oslikala je ikonostas u kapelici Sv. mučenice Natalije, sagrađene u dvorištu Više ženske škole. Na žalost, kapelica je srušena tokom Prvog svetskog rata. Pojavu ikonostasa pozdravili su svi ondašnji listovi diveći se ženi koja je mogla toliki posao da savlada. U časopisu Domaćica, iz 1913. godine, u članku povodom proslave 50. godišnjice Ženskog društva, na strani 183. stoji: „Živopis na ikonostasu radila je originale i kopije g-đa Poleksija Todorović St, a freske Čortanović.” Međutim, u Autobiografiji Steve Todorovića, koja je pisana 1915. i 1917. godine, u spisku radova umetnika, ovaj ikonostas se navodi kao njegovo delo.[17][4]

Poleksija je izradila i podarila ikonu Majke Angeline za oltarsku pregradu spomen-crkve Svetog Arhanđela Mihaila u Štimlju na Kosovu, posvećenu palim vojnicima, koju je 1914. godine podigao Odbor gospođa „Kneginja Ljubica”.[18] Ova crkva izgrađena je na temeljima starije crkvene građevine prema projektu Jelisavete Načić, prve žene arhitekte u Srbiji.[19]

Crkveno slikarstvo, kao i drugi motivi umetničkog rada Poleksije Todorović, sadrže sličnosti i karakteristike slikarstva njenog supruga i učitelja Stevana Todorovića.[7]

Značajne izložbe[uredi | uredi izvor]

  • 1895. i 1896. izlaže kao članica Književno-umetničke zajednice na zajedničkim izložbama sa ostalim članovima, vajarima i slikarima.
  • 1911. izlaže sa najpoznatijim umetnicima na velikoj Međunarodnoj izložbi u Rimu.[4][20]

Ostala angažovanja[uredi | uredi izvor]

Poleksija Todorović je, sa suprugom i samostalno, bila veoma angažovana u tadašnjem društvenom životu Srbije[7] Petnaest godina bila je profesor crtanja u Višoj ženskoj školi. Bila je veoma aktivna u svim vidovima delatnosti Beogradskog ženskog društva. Godine 1907. bila je među osnivačima Srpskog umetničkog udruženja.[4] Poleksija je u Rimu u vreme Prvog svetskog rata osnovala i bila na čelu društva „Komitet srpskih žena“.[21]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Sačuvana je serija od šest fotografija na kojima su razrađeni pokreti, stavovi i odnosi među nosiocima radnje u kompoziciji Postriženje svetog Save. Prema zamisli autora, Stevana Todorovića, prvo su odvojeno fotografisani modeli u odgovarajućim stavovima, a ponekad i u „istorijskim” kostimima i draperijama (Rastko s postriženom kosom, uz čiju monašku haljinu kleči mladić; klečeća figura s monahom; čovek koji iz škrinje vadi darove za Rastka; muškarac koji prinosi mač na poklon). Nepoznati mladić snimljen je u ulozi poslanika u trenutku dok s porukom prilazi Rastku, mada mu je i u konačnoj, slikanoj verziji Todorović pozajmio svoj lik i izmenio kostim.[15] Sačuvana je i fotografija-predložak na kojoj Poleksija Todorović s nepoznatim muškarcem drži koplje, pa bez obzira što je u konačnoj slici umesto nje predstavljen muškarac, lako se prepoznaje prvobitno fotografisan mešovit par. Muzej grada Beograda, Fond Stevana Todorovića, čuva i druge fotografije slikarskog para Stevana i Poleksije Todorović u kostimima i stavovima potrebnim za istorijske kompozicije.[16]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Vreme", 27. feb. 1939, str. 6
  2. ^ Stamenković, Snežana (7. 5. 2012). „Tragični Mačkov kamen”. Večernje Novosti. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  3. ^ „KUĆA MATIJE BANA”. Ilustrovana Istorija Srbije. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  4. ^ a b v g d đ Čomić, Gordana (28. 3. 2011). „Znamenite Beograđanke”. B92 BLOG. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  5. ^ a b „Panorama Beograda”. Virtuelni muzej Dunava. Arhivirano iz originala 21. 8. 2017. g. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  6. ^ a b Petrović, Petar (2011). „Na parove razbroj s’”. Politikin zabavnik. 3112. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  7. ^ a b v g d Godišnji izveštaj (PDF). Beograd: Beogradska berza. 2006. str. 4,63—64. 
  8. ^ "Pravda", Beograd 27. februar 1939. godine
  9. ^ "Politika", 27. feb. 1939.
  10. ^ „AMFITEATAR ŽIVOTA: Među alejama besmrtnih Srba (FOTO)”. Slobodna Hercegovina. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  11. ^ "Politika", 18. april 1938.
  12. ^ „Crkva Presvete Bogorodice u Bogatiću”. Opština Bogatić. Arhivirano iz originala 9. 1. 2017. g. Pristupljeno 8. 1. 2017. 
  13. ^ „NOVA CRKVA U NEGOTINU”. Spomenici kulture u Srbiji. Nacionalni centar za digitalizaciju. Pristupljeno 9. 1. 2017. 
  14. ^ Simić-Milovanović, Zora (1955). „Prve umetničke škole u Beogradu”. Godišnjak Muzeja grada Beograda, knj. II. Beograd: Muzej grada Beograda: 323—325. COBISS.SR 514448551
  15. ^ „чланак у часопису”. Нови илустровани дом и свијет. Загреб. 19: 363. 1922. 
  16. ^ а б Todić 2001
  17. ^ Todorović 1951
  18. ^ Недељковић, Саша. „ЖЕНСКА ДОБРОТВОРНА УДРУЖЕЊА У КРАЉЕВИНИ ЈУГОСЛАВИЈИ ДО 1941.”. Ћирилица. Архивирано из оригинала 14. 11. 2016. г. Приступљено 8. 1. 2017. 
  19. ^ „ЦРКВА СВ. АРХАНЂЕЛА МИХАИЛА”. Споменици културе у Србији. Националног центра за дигитализацију. Приступљено 8. 1. 2017. 
  20. ^ Elezović, Zvezdana (2009). „Kosovske teme paviljona Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine”. Baština. 27. 
  21. ^ Милановић, Јасмина (2012). DELFA ИВАНИЋ, УСПОМЕНЕ. Београд: ИНСТИТУТ ЗА САВРЕМЕНУ ИСТОРИЈУ. стр. 182. ISBN 978-86-7403-172-8. 

Литература[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Полексија_Тодоровић&oldid=27673979”