Počajevska Uspenska lavra

Sveto-Uspenska Počajevska Lavra

Sveto-Uspenska Počajevska Lavra je pravoslavni manastir sa statusom lavre u Počajevu, Ternopoljska oblast, Ukrajina. Najveći pravoslavni crkveni kompleks i manastir u zapadnoj Ukrajini i drugi u Ukrajini posle Kijevo-pečerske lavre..

Istorija

Prema predanju, manastir su osnovali monasi Kijevo-Pečerske lavre, koji su pobegli od najezde Tatara 1237—1240. Deo Volinja, gde se sada nalazi Lavra, sa okolinom grada Kremenca, tada je bio deo Galičke kneževine, koju je štitio Danilo Romanovič. Monasi iz Kijevo-pečerske lavre sklonili su se od Batuovih trupa u najbliže pustinjske šume na zapadu Rusije. To je bila okolina Kremenjeca. Monasi, vodeći povučeni život u pećinama Kijevo-Pečerske lavre, živeli su u prirodnim stenovitim pećinama Počajevske planine. Postoji još jedno predanje koje kaže da je još pre najezde Tatara na ovim mestima manastir-skit osnovao svetogorski grčki monah Metodije Počajevski 1228. godine. Čuvši za njegove podvige, kijevski monasi su došli ovamo, sjedinjeni sa učenicima Metodijevim [3]. Prvi pomen u hronikama datira iz 1527. godine..

Epoha Jova Počajevskog

Godine 1597. manastir je dobio na poklon od lokalnog zemljoposednika Ane Goiske značajne zemljišne parcele, imanja i čudesnu ikonu Bogorodice. 1649. godine, o trošku Fjodora i Eve Domaševskih, podignuta je nova kamena crkva manastira.

Manastir je svoj procvat imao u prvoj polovini 17. veka u vreme igumana Jovana Gvozdenog, zvanog Jov Počajevski.

2. avgusta 1675. pedeset hiljada tursko-tatarskih vojnika pod vođstvom kana Nuredina približila se Počajevu. Stanovnici susednih naselja prebegli su u manastir, koji je u to vreme bio okružen samo grubom drvenom ogradom. U odbranu manastira stali su svi koji su samo mogli da drže oružje, kako iz redova monaha tako i iz redova laika. Prema legendi, čitajući akatist ispred Počajevske ikone Bogorodice, na nebu su se iznenada razdvojili oblaci, a sama Bogorodica se pojavila u blistavom sjaju, okružena anđelima, a pored nje moleći se Jov Počajevski. Tatari su videli nebesku vojsku, u zbunjenosti su počeli da gađaju u pravcu Bogorodice i monaha Jova, ali su se strele vratile nazad i ranile one koji su to činili. U stampedu, ne prepoznajući svoje ljude, ubijali su jedni druge. Branioci manastira su jurnuli u poteru i pohvatali mnoge. Neki od zarobljenika su kasnije primili hrišćansku veru i zauvek ostali u manastiru.

Grkokatolički period

U periodu od 1713. do 1831. Počajevski manastir je bio grkokatolički [4]. Tokom 1720—1740, arhitekta P. Gžicki je projektovao i izgradio dvospratne zgrade za bratske ćelije sa trpezarijom. Tokom ovog perioda izgrađeni su: glavni hram Lavre — Sveto Uspenije (1771—1791), trpezarija, monaške ćelije. Sredstva za rekonstrukciju manastira izdvojio je Nikolaj Potocki, arhitekta Jan Gotfrid Hofman. Opšti sastav kompleksa je terasast, zgrade se nalaze na padinama sa postepenim usponom do glavnog — Uspenskog sabora. Glavna fasada je ukrašena sa dve kule, prema katoličkoj tradiciji — pod uglom od 45° u odnosu na glavnu osovinu, naglašavaju sve fasade katedrale — karakterističnu osobinu ukrajinskih crkava. Uopšte, kompozicija sa jednom centralnom kupolom na osmougaoniku i dve bočne kule saglasna je sa najboljim primerima ukrajinskog baroka — katedralama Trojičkog manastira u Černigovu i Mgarskog manastira kod Lubena u Poltavskoj oblasti .

Od 1730. godine radi Počajevska štamparija koja je objavila 187 knjiga. Lavra je bogato ukrašena zidnim slikama, skulpturama i ornamentima.

U okrilju Ruske pravoslavne crkve

Godine 1831, nakon gušenja poljskog ustanka 1830—1831 [7], manastir je ukazom cara Nikolaja I prenet Ruskoj pravoslavnoj crkvi, većina monaha vasilijana bila je prinuđena da napusti manastir. Godine 1833. manastir je dobio status lavre, dajući mu četvrto mesto među onima koji su postojali u Ruskom carstvu. Čudotvorna Počajevska ikona Bogorodice postavljena je u sabornoj crkvi iznad carskih vrata. 1842. godine, o trošku grofice Ane Orlove-Česmenske, podignuta je srebrna svetinja za crkvu Svete Trojice, koju je izradio [8] F.A. Verhovcev, za mošti svetog Jova Počajevskog. 1861—1869 izgrađen je barokni zvonik visok 65 metara, a 1906—1912 arhitekta Aleksej Ščusev je sagradio sadašnju Trojičku katedralu u staroruskom (novgorodsko-pskovskom) stilu. U periodu 1915—1916, okupacione austrougarske trupe su poslale 16 od 18 pravoslavnih monaha u koncentracioni logor (dva monaha su sakrili lokalni stanovnici). U igumanovoj kući nalazila se kafana šantan, a u trpezarijskoj crkvi bio je uređen bioskop — ikonostas je služio kao ukras, a prestono sedište kao paravan. Nakon oslobođenja Počajeva od strane Rusa 1916. godine, bogosluženje je obnovljeno, monasi su se vratili, svetinje koje su odnete u Žitomir su vraćene.

Počajevska lavra tokom Drugog svetskog rata i u posleratnim godinama

1939. godine počinje novi period u istoriji manastira — „sovjetski“. 1. septembra 1939. godine nacistička Nemačka je izvršila invaziju na Poljsku (na čijoj teritoriji se nalazio manastir). Sredinom septembra, Sovjetski Savez je, prema paktu Molotov-Ribentrop sa Nemačkom 23. avgusta 1939. godine, bez borbi zauzeo istočni deo Poljske. Tako je Počajev završio u granicama Sovjetskog Saveza.

Prema rečima očevidaca — starih monaha koji su živeli u Lavri, 1939. godine, po dolasku sovjetskih trupa, iz manastira su oduzete sve poljoprivredne mašine, sva oprema, sva stoka, zalihe žita, hrana itd. Sirotišta i parohija škola je prestala da postoji; život na teritoriji manastira je prestao, sa izuzetkom bogosluženja. Iz Lavre su proterani svi iskušenici i mladi monasi, a ostali su samo starci. Broj stanovnika Počajevske lavre se smanjio sa 300 na 80 ljudi.

Nakon pripajanja Zapadne Ukrajine i Zapadne Belorusije Sovjetskom Savezu, zapadnoukrajinska i beloruska eparhija su ponovo ujedinjene sa Ruskom pravoslavnom crkvom, nakon čega je za arhiepiskopa postavljen arhiepiskop volinski i lučki i istovremeno Sveti arhimandrit Počajevske lavre ( od 9. marta 1941) mitropolit Nikolaj (Jarušević). Ni Drugi svetski rat nije prekinuo ovu kanonsku vezu. Arhiepiskop Aleksije (Hromadski), zajedno sa svojim vikarnim episkopima ostroškim Simonom (Ivanovskim) i lučkim Polikarpom (Sikorskim), koje je hirotonisao mitropolit Dionisije, stupio je u molitveno opštenje sa Ruskom Crkvom, zauzevši Volinsku i Žitomirsku katedru neposredno pred rat. Tako je i za vreme nemačke okupacije Volinije nastavljeno molitveno opštenje Počajeva sa Ruskom crkvom. Vladika Aleksije je služio u Počajevu i sa ostalim episkopima ovde vršio episkopske hirotonije. Postoje dokazi da je vladika Aleksije čak uspeo da organizuje pastirske kurseve u Lavri.

Manastir nije ostao podalje od raskola u pravoslavnoj crkvi u Ukrajini, koju su okupirali Nemci. 18. avgusta 1941. episkopi koji su ostali verni Moskovskoj patrijaršiji okupili su se u Počajevskoj lavri i, oslanjajući se na odluke Pomesnog moskovskog sabora 1917—1918. o davanju autonomije Crkvi u Ukrajini [9], potvrdili 1922. godine od patrijarha Tihona [10], kao i Rezolucijom br. 362 o samoupravljanju crkvenih eparhija, proglašeno je stvaranje Ukrajinske autonomne pravoslavne crkve. Novi Arhijerejski Sabor u Počajevskoj lavri je 25. novembra 1941. izabrao mitropolita Aleksija (Hromadskog) za egzarha Ukrajineref name="cerkovnie_vedomosti_1">Postanovlenie Svяteйšego Patiarha, Svящennogo Sinoda i Vыsšego Cerkovnogo Soveta Pravoslavnoй Rossiйskoй Cerkvi, ot 7/20 noяbrя 1920 goda № 362 // «Cerkovnыe Vedomosti», № 1, 15/28 marta 1922 g. S. 2-3 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2016)</ref>.

Progon manastira krajem 1950-ih — 1960-ih

Tokom Hruščovljeve antireligijske kampanje u SSSR-u došlo je do najvećeg progona lavre od komunističkih vlasti. Cilj progona bio je potpuno i sistematsko iskorenjivanje religije, a pod „vruću ruku“ su pre svega potpali manastiri. Proces likvidacije manastira počeo je 1958. godine, kada je znatno povećan porez, ustanovljen 1945. godine, na objekte i manastire. Sada su manastiri morali da plaćaju 4 hiljade rubalja godišnje za sto kvadratnih metara zemlje. Dakle, Počajevski manastir je morao da plati 400 hiljada rubalja za svojih 10 hektara obradive zemlje.

Ubrzo su ove zemljišne parcele, koje su manastirima davale hranu, bile oduzete [12]. Lavri su oduzete njive i voćnjaci, staklenik i pčelinjak, povrtnjak, sušara, pumpa za vodu i tako dalje. Godine 1961. od nje je oduzeta vladičanska kuća koja se nalazi na teritoriji Lavre. Kao rezultat toga, generalno, oduzete su sve zgrade koje se nalaze u blizini manastira. U kući sadašnje Bogoslovije, koja se nalazi na usponu na Svete kapije, vlasti su postavile „muzej ateizma” kako nijedan hodočasnik nije mogao da prođe. Mnogo vrednih stvari i knjiga preneto je u muzej. Hotel za hodočasnike pretvoren je u psihijatrijsku bolnicu. Lavri je bilo zabranjeno da angažuje radnike za rad u radionicama ili za poljoprivredne poslove. Bilo je zabranjeno obavljati bilo kakve popravke i restauracije. Bilo je zabranjeno primati mlade monahe u manastir, stari nisu mogli da se nose sa poslom, štaviše, nisu mogli da plaćaju iznuđivačke poreze. Manastir je izdržavao prilozima naroda. Ali vlasti su našle način da iskorene donacije iz naroda: ukazom od 16. oktobra 1961. zabranjena su sva „organizovana hodočašća na svetinja“, oduzeti manastirski hoteli, a zabranjeno je i noćenje u manastirskim crkvama.

Međutim, ovaj „meki” način zatvaranja manastira nije uspeo. Tada su vlasti počele direktan pritisak na sve ljude povezane sa lavrom: monahe, iskušenike, hodočasnike. Monasi su (bez obzira na njihov čin i godine) bili izloženi teškom fizičkom i psihičkom zlostavljanju od strane policije i KGB-a u to vreme, oduzimanju registracije u manastiru, izmišljenim lekarskim komisijama (fizički i psihički zdravi monasi su često nasilno odvođeni u psihijatrijske bolnice, utvrđene su nepostojeće zarazne bolesti; fizički nepodobni monasi su mogli biti nasilno odvedeni u oružane snage), premlaćivanja i, konačno, sudovi, hapšenja, slanje u zatvore i logore. Nemilosrdno izrugivanje primenjivano je i na vernike Lavre, hodočasnike, branioce manastira. Oni ljudi koji su pomogli manastiru ili koji su mogli da se odupru protivzakonitim akcijama policije i KGB-a su strogo kažnjeni. Vernicima (čak i hodočasnicima) nije bilo dozvoljeno da prenoće na teritoriji manastira. Hodočasnici nisu smeli da prenoće u privatnim kućama.

Monasi su pisali apele patrijarhu Aleksiju I, Savetu za verska pitanja, posebno su mnogo pisali vlastima, i lokalnim i ukrajinskim i unijatskim. Ali ove žalbe su uglavnom bile neuspešne. Episkop Vasilij (Rodžanko), autor verskih i obrazovnih programa Bi-Bi-Sija, smatra da je na sudbinu manastira pozitivno uticalo učešće mitropolita suroškog Antonija, koji je redakciji doneo 80 pisama iz SSSR-a, na osnovu čega je napravljen poseban radio program o ugnjetavanju monaha i nameri da se lavra zatvori.

Godine 1961. u Počajevskoj lavri je bilo 140 monaha, posle nekoliko godina ostalo ih je samo 35. Manastir je opstao, u čemu je ulogu odigrao otpor progonu među monasima tog vremena i činjenica da se manastir nalazio ne u velikom gradu, ali u jednostavnom gradu u dubinama Ukrajine, i nije obraćao mnogo pažnje na sebe.

Lavra krajem 20. — početkom 21. veka

Lavra je 23. jula 1975. godine u posebnom obimu proslavila 300 godina od oslobođenja manastira od Turaka (za vreme Zbaražkog rata 1675. godine). Lavra je primila mnoge jerarhe, sveštenstvo, hodočasnike i hodočasnike. Obavljeno je svenoćno bdenije uz čitanje akatista pred čudotvornim likom Počajevske ikone Bogorodice. Na slavlju se okupilo mnogo ljudi, a vernici su u velikom redu izašli za blagoslov ulja. U toku Svete Liturgije, nakon čitanja Jevanđelja, Mitropolit Lvovski i Ternopoljski Nikolaj saopštio je reči Njegove Svetosti Patrijarha Moskovskog Pimena, u kojima je zablagodario svima na zajedničkoj molitvi, čestitajući praznik bratiji Lavre.

1970—1980, Lavra je i dalje bila pod pritiskom sovjetske vlade i KGB-a. Poznato je da su još u proleće 1985. godine predstavnici najviših kijevskih vlasti naredili da se zaustave svi autobusi koji su išli ka Lavri kako ljudi ne bi tamo mogli da proslavljaju Vaskrs.

Sredinom 1980-ih, Počajevska lavra se približila Trojice-Sergijevoj lavri. Broj počajevske bratije u to vreme se neznatno povećao na račun monaha Sergijevog manastira.

1988. godine, prilikom proslave 1000-godišnjice Krštenja Rusa, u Lavri se okupilo više hiljada hodočasnika, a Svetu Liturgiju je služio čitav niz arhijereja, na čelu sa mitropolitom varšavskim i cele Poljske Vasilijem. Pored ovih proslava, Lavra je dobila dozvolu za registraciju mladih iskušenika i monaha, što je vlada decenijama odbijala. Broj monaške bratije ponovo je počeo da raste. Već tih godina Počajevska lavra je postala jedna od glavnih svetinja pravoslavnog sveta.

Lavra je 5. avgusta 1990. godine proslavila 750 godina od osnivanja. Na današnji dan posetio ju je novoizabrani Patrijarh moskovski Aleksije II, koji je predvodio praznične svečanosti. Ovo je bila prva poseta moskovskog patrijarha Počajevskoj lavri. U to vreme, po blagoslovu guvernera Lavre, arhimandrita Onufrija (Berezovskog) (1988—1990), počele su da se pojavljuju prve štampane publikacije, koje su govorile o životu manastira, otvoren je Sveti duhovni skit, a zatim nedeljnu školu, monasi su bili pozvani da predaju Zakon Božiji u tamošnjoj srednjoj školi, a dečji hor za bogosluženja u Lavri.

Spomenik Apostolu Andreju Prvozvanom

Guverner Počajevske lavre episkop Jakov (Pančuk) je 1992. godine podržao mitropolita Filareta (Denisenka) u njegovoj izolaciji od Ruske pravoslavne crkve, koja je kasnije prerasla u raskol u Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi. Episkop Jakov je među monasima propagirao ideju o stvaranju nezavisne Ukrajinske pravoslavne crkve, ali su braća Lavre imala negativan stav prema tome. Postepeno, sukob je dostigao vrhunac na praznik Vaznesenja Gospodnjeg 1992. godine, kada je Jakov dobrovoljno počeo da slavi pomen carigradskog patrijarha i episkopa Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije Filareta i predsednika Ukrajine Leonida Kravčuka, razrešenih sa dužnosti. postavljen kao mitropolit kijevski i cele Ukrajine i raščinjen od harkovske arhijerejske crkve Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije. Posle liturgije, za vreme ručka u trpezariji, bratija je zahtevala da Jakov objasni ove novotarije, na šta namesnik nije dao odgovor. Noću je bratija oglasila uzbunu, ušla u igumanske odaje i zajedno sa grupom hodočasnika i bez nasilja zamolila da napusti manastir, a uz svečano pojanje bratije „Dostojno jesti“ Vladika Jakov je morao da napusti manastir.

Novi upravnik Lavre bio je jeromonah Teodor (Gajun), koji je iste 1992. godine na praznik Počajevske ikone Bogorodice uzdignut u čin episkopa. Za vreme njegovog namesništva Lavri je vraćen deo nekadašnjih poseda, bašta i neke manastirske zgrade. Nekadašnji muzej ateizma pretvoren je u Bogoslovsku školu, kasnije u Počajevsku bogosloviju. Nekadašnja psihijatrijska bolnica počela je da se preuređuje u hotel za hodočasnike. Vladika Teodor je 1997. godine premešten u Kamenečko-podoljsku episkopiju, a braća su izabrala arhimandrita Vladimira (Moroza) za svog namesnika. Odmah po njegovom izboru, došlo je do bitne promene statusa manastira: postao je stavropigijski, odnosno potčinjen upravi samo mitropolitu kijevskom Vladimiru (Sabodanu). Dolaskom novog namesnika u Lavru počela je nova, najintenzivnija etapa popravnih i građevinskih radova: restauracija Uspenskog sabora, restauracija zvonika, popločavanje dvorišta ispred Trojice. .. betoniranje puteva i dr. Za 2000-godišnjicu Rođenja Hristovog podignuta je i osvećena nova kapela u podvorju Lavre.

Savremeni život manastira

Od 1997. godine Lavra ima status stavropigije, odnosno kanonski direktno potčinjena jurisdikciji Mitropolita kijevskog i cele Ukrajine, Ukrajinske pravoslavne crkve (Moskovske patrijaršije). Ranije su igumani manastira bili vladajući episkopi Volin i Lvov, a posle 1988. godine Ternopoljski i Kremenecki.

Vikar lavre, izabran od bratije, od 26. jula 1996. godine — arhimandrit (od 3. decembra 2000. episkop (sada mitropolit) počajevski, vikar Kijevske mitropolije) Vladimir (Moroz).

Od 2018. godine u Lavri živi 200 monaha i 50 iskušenika.