Pravoslavna crkva

Pravoslavna crkva (grč. Ορθόδοξη Εκκλησία, rus. Православная церковь) druga je najbrojnija hrišćanska crkva u svetu sa oko 300 miliona vernika. Teritorijalno je organizovana na eparhijskom, pomesnom i vaseljenskom planu. Zajednica je nekoliko pomesnih crkava koje ujedinjuju više eparhija jedne šire oblasti i koje se nalaze u međusobnom liturgijskom, dogmatskom i kanonskom jedinstvu. Današnji pomesni poredak je sledbenik ranohrišćanskog crkvenog poretka (pentarhije).

Smatra se „Jednom, Svetom, Sabornom i Apostolskom Crkvom” čija je glava Isus Hristos.

Osnov crkvene organizacije jeste liturgija kroz koju se izražava međusobno jedinstvo svih pomesnih crkava (autokefalnih i autonomnih). Crkveno uređenje počinje od eparhije kao liturgijske zajednice jednog mesta preko pomesnih sabora episkopa do vaseljenskih sabora. Crkva se upravlja na osnovu Svetog pisma i Svetog predanja, pravila vaseljenskih sabora i od njih priznatih pravila svetih apostola, pomesnih sabora i svetih otaca i ustava pomesnih crkava.

Pravoslavna crkva, u celini, nije pravno lice kao što je Katolička crkva niti na vaseljenskom planu postoje crkvenopravni subjekti kao što su Sveta stolica i Rimska kurija na čelu sa jednim vrhovnim poglavarom (papom).

Pravoslavna crkva nema jedan crkveni ustav, arhijerejski sabor, sveti sinod, crkveni sud niti predstojatelja već sve takve crkvene vlasti postoje na pomesnom planu. Među pomesnim crkvama na prva četiri mesta nalaze se drevne patrijaršije (Carigradska, Aleksandrijska, Antiohijska i Jerusalimska), a najbrojnija crkva je Ruska pravoslavna crkva.

Uređenje Pravoslavne crkve na eparhijskom, pomesnom i vaseljenskom planu je jerarhijsko (sveštenonačelničko). Osnovna liturgijska zajednica je eparhija na čelu sa episkopom. Crkveno jedinstvo se dalje potvrđuje na pomesnom (oblasnom) planu gde se ujedinjuje nekoliko mesnih crkava (eparhija) u pomesni sabor episkopa odnosno u pomesnu crkvu. Svoje međusobno jedinstvo pomesne crkve dalje svedoče kroz vaseljenske sabore, a poslednji takav je bio Sedmi vaseljenski sabor (787).

Pomesne crkve[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna crkva na vaseljenskom planu je liturgijska zajednica koja ujedinjuje pomesne crkve širom sveta. Pomesne crkve mogu biti autokefalne i autonomne, a međusobno se nalaze u liturgijskom, dogmatskom i kanonskom jedinstvu. Teritorijalna organizacija pomesnih crkava nužno ne prati državne ili administrativne granice niti su pomesne crkve ekskluzivne „nacionalne crkve”.

Autokefalnost je nezavisnost pomesne crkve u njenom unutrašnjem životu dok je autonomija tek samostalnost pomesne crkve koja joj se priznaje u okviru autokefalne (kirijarhalne) crkve. Danas postoji ukupno 14 opštepriznatih autokefalnih crkava i nekoliko autonomnih crkava.

Diptih Carigradske patrijaršije	Diptih Moskovske patrijaršije
Carigradska Aleksandrijska Antiohijska Jerusalimska Ruska Srpska Rumunska Bugarska Gruzijska Kiparska Grčka Poljska Albanska Čeških zemalja i Slovačke Ukrajine^[1]	Carigradska Aleksandrijska Antiohijska Jerusalimska Ruska Gruzijska Srpska Rumunska Bugarska Kiparska Grčka Albanska Poljska Čeških zemalja i Slovačke Američka^[2]

Autokefalne crkve[uredi | uredi izvor]

Carigradska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Vizantion je u početku bio episkopija potčinjena prestolu Herakleje, u Trakiji. Osnivač i prvi episkop bio je Sveti apostol Andrija Prvozvani. Kada je Vizant blagodareći caru Konstantinu (306—331), postao prestonica carstva, i drugi Rim, stekao je veliku crkvenu i političku važnost.

Jurisdikciju carigradskog patrijarha odredili su vaseljenski sabori: Carigradski (381), Trećim kanonom, daje mu prvenstvo časti, posle Rima; Halkidonski (451), Dvadeset osmim kanonom, dodaje mu eparhije Trakije, Male Azije i Ponta.

U 11. veku pod njegovom jurisdikcijom nalaze se ne samo Grci Vizantijskog carstva nego i hrišćani Severne Afrike, Južne Italije i Sicilije, Male Azije, Balkanskog poluostrva, Rusije i Rumunskih zemalja. U to vreme, Vaseljenska patrijaršija imala je 600 episkopskih tronova. Latinski krstaši osvajaju Carigrad 1204; posle toga patrijarh premešta svoje sedište u Nikeju, gde je ostao u izgnanstvu sve do 1272. godine. Zatim Carigrad pada pod Turke 1453. godine. Taj događaj je uticao da se znatno svede crkvena važnost Carigradske patrijaršije.

Formiranjem pomesnih autokefalnih crkvi, na kraju 19. veka, njena se jurisdikcija sužava. Godine 1928. četrdeset i devet episkopija bilo je predato Grčkoj pravoslavnoj crkvi. Pod sadašnju njenu jurisdikciju ulaze Grci vernici u Istanbulu, eparhije u Turskoj, nekoliko dodekanijskih eparhija, kao i Sveta gora.

Na tronu Carigradske patrijaršije nalazi se Njegova svesvetost arhiepiskop carigradski, novorimski i vaseljenski patrijarh Vartolomej I.

Aleksandrijska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

To je najstariji patrijaraški presto; pominje ga već Prvi vaseljenski sabor. Patrijarh, koji sebe smatra naslednikom Marka Jevanđeliste i nosi titulu „papa i patrijarh Aleksandrije i Afrike“, u početku po časti zauzimaše drugo mesto, posle episkopa Rima.

Usled monofizitskog spora (457), Aleksandrijska crkva pocepala se na dve grupe: jednu koja je prihvatila hristološko halkidonsko učenje (451) i vlast vizantijskog cara („melkiti“), i drugu koja je odbacila Halkidon i oformila se kao Koptska orijentalno-pravoslavna crkva („monofiziti“). Aleksandrijski patrijarh potiče od „melkita“ iz Egipta.

Prvobitno je Aleksandrijska crkva upotrebljavala koptski ili aleksandrijski obred, a između 11. i 13. veka prešla je na vizantijski obred pošto su i vernici i jerarhija grčkog porekla. Sadašnja jurisdikcija Aleksandrijske patrijaršije pruža se na Egipat, Sudan, Tunis, Kongo, Keniju, Kamerun i Južnu Afriku, zemlje za koje su hirotonisali afričke episkope i sveštenike. Patrijaršija ima sedište u Aleksandriji (Egipat).

Na tronu Aleksandrijske patrijaršije nalazi se Njegovo božansko blaženstvo papa i patrijarh velikog grada Aleksandrije, Libije, Pentapolisa, Etiopije, sveg Egipta i sve Afrike, otac otaca, pastir pastira, arhijerej arhijereja, trinaesti apostol i sudija vaseljene Teodor II.

Antiohijska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Pominje je Drugi kanon Drugog vaseljenskog sabora (381).

U 5. veku, zbog monofizitske jeresi, nastaje i ovde isti raskol kao i u Aleksandriji. Današnja Antiohijska patrijaršija potiče od Sirijaca halkidonaca (ili melkita). Ona je upotrebljavala antiohijski ili sirijski obred sve do 13. veka, kada je od Carigrada preuzela vizantijski obred.

Godine 1366, sedište patrijarha seli se iz Antiohije (danas grad u Turskoj) u Damask u Siriji.

Od 1899, patrijarh je Arapin, kao i većina klera i vernika. Arapski je liturgijski jezik.

Patrijaršija, sa sedištem u Damasku, obuhvata eparhije u Siriji, Libanu, Iraku, SAD, Australiji, Novom Zelandu, Brazilu i Argentini.

Na tronu Antiohijske patrijaršije nalazi se Njegovo blaženstvo patrijarh Velike Antiohije, Sirije, Kilikije, Mesopotamije, i sveg Istoka Jovan X.

Jerusalimska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Na Saboru u Halkidonu (451) episkop Juvenalije dobija saglasnost da Jerusalim bude autonomna patrijaršija. Zauzevši peto mesto u poretku pentarhije, imala je jurisdikciju nad Palestinom i Sinajskim poluostrvom.

Usled invazije Persijanaca i Arapa u 7. veku, a naročito zbog osnivanja latinskih država u 12. i 13. veku, Jerusalim je izgubio od svog crkvenog značaja. Kasnije je ušao pod uticaj Carigradske patrijaršije. Tek u 19. veku ponovo je stekao drevnu autonomiju.

Većina vernika poreklom su Arapi, naseljeni u Izraelu i Jordanu.

Na tronu Jerusalimska patrijaršije nalazi se Blaženjejši patrijarh jerusalimski Teofil III.

Ruska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Obuhvata pravoslavne u nekadašnjem Sovjetskom Savezu, sem onih u Gruziji.

Čuvaju stari, julijanski kalendar i u bogosluženju upotrebljavaju crkvenoslovenski jezik. Godine 989., kijevski knez Vladimir prihvata pravoslavno hrišćanstvo, koje postaje službena vera njegove države. Knez Jaroslav Mudri (1019—1054) prihvata jurisdikciju carigradskog patrijarha, koji od tada imenuje kijevskog mitropolita.

Godine 1240, Kijev su osvojili Mongoli. Moskovski knez Dimitrije ustaje protiv Tatara (1380), ali je tek Ivan III Vasiljevič (1440—1505), odmah posle pada Carigrada (1453), uspeo da oslobodi zemlju. Ivan je smatrao Moskvu „trećim Rimom“.

Godine 1589, carigradski patrijarh Jeremija daje mitropolitu Jovu titulu patrijarha Rusije. Patrijaršiju je ukinuo Petar Veliki (1721) i zamenio je Svetim sinodom.

Patrijaršija je ponovo vaspostavljena tek posle 1917. izborom patrijarha Tihona (+1925). Posle izvesnog interregnuma, godine 1943. izabran je za patrijarha mitropolit Sergije, koga je nasledio patrijarh Aleksije I (1945—1970).

Istorija Ruske crkve poznaje velike crkvene i duhovne vođe, kao Sergeja Radonješkog (1314—1391), Dimitrija Rostovskog (1651—1709), Tihona Zadonskog (1724—1783), Serafima Sarovskog (1759—1833), ali i velike raskolničke pokrete, kao „raskoljnike“, za vreme patrijarha Nikona (1652—1658). Ruska pravoslavna crkva je dala autonomiju Japanskoj i Kineskoj pravoslavnoj crkvi.

Na tronu Moskovske patrijaršije od 2009. godine nalazi se Njegova svetost patrijarh moskovski i sve Rusije Kiril.

Srpska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo na prostorima Balkana počinje prvih vekova nove ere. Osnivač Srpske pravoslavne crkve bio je Sveti Sava, sin župana Stefana Nemanje (oko 1167—1196). Monah na Svetoj gori, Sveti Sava se vraća u zemlju 1204, a hirotonisan je za arhiepiskopa Srbije 1219. godine u Nikeji u Nikejskom carstvu od vaseljenskog patrijarha Manojla Prvog.

Poznate su u istoriji tri srpske patrijaršije:

Srpska patrijaršija koju je proglasio car Dušan Silni 1346. godine, a Osmanlije je ukinuli 1458. godine;
Srpska patrijaršija između 1557. i 1776. (sa sedištem u Peći), kad je Carigradska patrijaršija ponovo ukida;
Patrijaršija je obnovljena 1920. posle uspostavljanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, sa sedištem u Beogradu.

U periodu Drugog svetskog rata, Srpska crkva i njen patrijarh Gavrilo (1937—1950) pretrpeli su najveće gubitke i stradanja u celoj svojoj istoriji. Godine 1969. od Srpske patrijaršije odvojila se samozvana Crkva Makedonije. Ona nije priznata od pomesnih pravoslavnih crkvi. Pošto pokušaj prevazilaženja raskola 2002. godine Niškim sporazumom nije uspeo, Srpska patrijaršija je dala autonomiju Arhiepiskopiji ohridskoj iste godine i ona je danas sastavni deo SPC, tako da ona danas, ima ukupno 5 mitropolija, 34 eparhije i Ohridsku arhiepiskopiju koju čine: 1 mitropolija i 6 eparhija.

Od 2021, na tronu Srpske pravoslavne crkve nalazi se Njegova Svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin Porfirije.

Rumunska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo se ukorenilo u Dakiji još početkom 2. veka, u periodu okupiranja ove regije od Rimljana, što znači jednovremeno sa formiranjem rumunskog naroda.

Već 325. godine jedan gotski episkop prisustvuje Nikejskom saboru. Arijanski sveštenik Ulfila (oko 310-381) prevodi Sveto pismo na gotski jezik.

U 15. veku organizuju se dve velike mitropolije, u Vlaškoj i Moldaviji, pod jurisdikcijom carigradskog patrijarha. Takođe, postojala je i mitropolija za pravoslavne Rumune u Transilvaniji, zatvorena za vreme austrougarskog carstva.

Posle sjedinjenja rumunskih zemalja (1859), Rumunija je 1877. dobila državnu nezavisnost, a 1885. godine Rumunska crkva stiče autonomiju.

Godine 1925, osniva se Rumunska patrijaršija, uzdizanjem bukureštanskog arhiepiskopa na stepen patrijarha. Prvi patrijarh bio je Miron Kristea (1925—1939).

Liturgija i propovedi vrše se na rumunskom jeziku.

Na tronu Rumunske patrijaršije nalazi se Njegova svetost Patrijarh rumunski Danijel.

Bugarska patrijaršija[uredi | uredi izvor]

Bugare, ogranak južnih Slovena, pokrstili su vizantijski misionari koje je poslao carigradski patrijarh Fotije I 865. godine.

Car Boris (853—889) primio je hrišćanstvo u formi vizantijskog obreda.

Bugarska patrijaršija osnovana je 927. godine, za vreme cara Simeona, ali nju je ukinuo vizantijski car Vasilije II (Bugaroubica) 1019. godine.

Godine 1186, zahvaljujući Svetom Savi obnavlja se Patrijaršija sa centrom u Trnovu, no nju su ukinuli osmanski Turci (1393). Za vreme osmanske okupacije Crkva se nalazila pod Carigradskom patrijaršijom, koja je pokušala da ukine liturgiju na crkvenoslovenskom jeziku.

Godine 1879, Bugari dobijaju od sultana Abdul Aziza pravo da imaju nezavisnu patrijaršiju. To Carigrad nije prihvatio, te 1882. Bugarsku crkvu proglašava „raskolničkom“. Ta se nesloga prevazilazi 1945. godine, kada Carigrad daje autokefaliju Bugarskoj crkvi, priznavši za egzarha mitropolita Stefana. Tek 1959. godine, posle 560 godina, ponovo je vaspostavljena Bugarska patrijaršija izborom patrijarha Kirila (+1971).

Bugarska patrijaršija prešla je na novi kalendar, u bogosluženju čuva stari crkvenoslovenski jezik, a sedište joj je u Sofiji.

Na tronu Bugarske patrijaršije sve do 13. marta 2024. godine nalazio se Njegova svetost patrijarh bugarski Neofit, kada je preminuo.^[3] Patrijaraški tron je trenutno upražnjen.

Gruzijska patrijaršija (katolikosat)[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo je prodrlo u Gruziju još u 5. veku zahvaljujući Svetoj Nini. Do 1053. godine, kad postaje autokefalna, Gruzijska crkva bila je u tesnoj vezi sa Antiohijskom patrijaršijom.

Od 1817. pa do 1917. zavisila je od Moskovske patrijaršije i nije imala autonomiju.

Godine 1918. ponovo postaje nezavisna, ali Ruska crkva priznaje joj status autokefalne patrijaršije tek 1944. godine. Sedište patrijaršije je u Tbilisiju.

Crkva upotrebljava u bogosluženju gruzinski jezik.

Na tronu Gruzijske patrijaršije nalazi se Njegova svetost patrijarh sve Gruzije Ilija.

Kiparska arhiepiskopija[uredi | uredi izvor]

Proglašena je za nezavisnu na Efeskom saboru (431) sa razloga što su je osnovali Sveti Pavle i Apostol Varnava.

Ostrvo je bilo zaredom okupirano od Arapa, Vizantinaca, latinskih krstaša (1191—1571), od osmanskih Turaka (1571—1878) i Engleza (1878—1960). Pod arhiepiskopom Makarijem (1950—1977), koji je u isto vreme bio i predsednik zemlje („etnarh“), Crkva je bila angažovana u pokretu ujedinjenja sa Grčkom.

Arhiepiskopija ima sedište u Nikoziji.

Na tronu Kiparske arhiepiskopije nalazi se Blaženjejši arhiepiskop kiparski Hrizostom.

Grčka arhiepiskopija[uredi | uredi izvor]

Grčka je jedina zemlja gde je pravoslavna crkva državna crkva. Još u 4. veku grčke provincije bile su pod jurisdikcijom Carigrada, ali su one bile i pod bugarskom dominacijom (X-XI vek), zatim osmanskom (XV-XIX vek).

Odmah posle ostvarenja nacionalne nezavisnosti Grčke (1833), Grčka crkva proglašava sebe autokefalnom, ali Carigradska patrijaršija tu autokefaliju priznaje tek 1850. godine. Godine 1928. prima pod svoju jurisdikciju neke mitropolije koje su pripadale Carigradu.

Sedište arhiepiskopije se nalazi u Atini.

Na tronu Atinske arhiepiskopije nalazi se Blaženjejši arhiepiskop atinski i sve Grčke Jeronim.

Poljska mitropolija[uredi | uredi izvor]

Osnovana je posle Prvog svetskog rata za staru slovensku populaciju (pravoslavne Beloruse i Ukrajince) na teritoriji Poljske. Jedan deo pravoslavnih prihvatili su uniju (Brest 1596).

Godine 1924. Vaseljenska patrijaršija daje joj status autokefalne crkve. Posle Drugog svetskog rata, 1948. godine, ruski patrijarh Aleksij obnavlja taj status.

Crkva upotrebljava u bogosluženju crkvenoslovenski jezik.

Poljska crkva ima status mitropolije, čije sedište je u Varšavi. Na tronu Varšavske mitropolije nalazi se mitropolit varšavski i cele Poljske Sava.

Albanska arhiepiskopija[uredi | uredi izvor]

Kao i sve ostale pomesne crkve grupe na Balkanskom poluostrvu, pripadala je Vizantijskoj patrijaršiji do osamostaljivanja Srpske patrijaršije, čiji deo postaje sve do ukidanja njene nezavisnosti. Od tada je bila pod Carigradskom patrijaršijom sve do dobijanja autokefalije 1991. godine. Danas je jedna od najaktivnijih pomesnih crkava.

Sedište Albanske crkve je u Tirani.

Na tronu Tiranske arhiepiskopije nalazi se Blaženjejši arhiepiskop tiranski i sve Albanije Anastasije.

Mitropolija čeških zemalja i Slovačke[uredi | uredi izvor]

Formirala se od raznih grupa pravoslavnih. Jedna mala pravoslavna grupa postojala je u Pragu još 1870. godine. A 1923. godine vaseljenski patrijarh imenuje episkopa Savatija za episkopa. Druga grupa jeste ona koja se odvojila od Rima i prešla u pravoslavlje 1925. godine, pod upravom Gorazda Pavlika, koga je hirotonisao srpski patrijarh.

Godine 1930, jedna grupa unijata Karpato-Rusa vraća se u pravoslavlje i formira eparhiju u Mukačevu. Druga grupa sačinjena je od Rutena grkokatolika iz preševske eparhije, koji su se vratili u pravoslavlje 1950. godine.

Moskovska patrijaršija dodelila je autokefaliju ovoj crkvi 1951. godine. Otada pravoslavna crkva sa sedištem u Pragu ima rang mitropolije.

Na tronu Praške mitropolije nalazi se Blaženjejši mitropolit čeških zemalja i Slovačke Rastislav.

Mitropolija sve Amerike i Kanade[uredi | uredi izvor]

Poslednjih decenija nekoliko crkava uspelo je da steknu status autonomije ili autokefalije, posle procedure nepoznate u istoriji organizacije pomesnih crkava. „Autokefaliju“ ovih crkava ostale pravoslavne crkve smatraju za relativno nekanonsku, sem majke crkve koja im je istu dodelila. Takva je Američka pravoslavna crkva. Većina pravoslavnih u Americi, različitog etničkog porekla i sopstvenog liturgijskog jezika, obuhvaćena je u eparhije koje se nalaze pod jurisdikcijom dotičnih pomesnih crkava. Episkopi ovih eparhija formiraju „Stalnu konferenciju kanonskih pravoslavnih episkopa u Americi“. Moskovski patrijarh Aleksej dodeljuje autokefaliju Ruskoj pravoslavnoj sabornoj mitropoliji u Americi (mitropolija), oko koje su se okupile neke eparhije i parohije sa još nepriznatim kanonskim statusom.

Poglavar Pravoslavne crkve u Americi je arhiepiskop vašingtonski i mitropolit sve Amerike i Kanade Jona.

Autonomne crkve[uredi | uredi izvor]

Finska arhiepiskopija[uredi | uredi izvor]

Obuhvata pravoslavne u Kareliji. Godine 1918. oformila se kao od Moskovske patrijaršije nezavisna crkva, a 1923. carigradski patrijarh Meletije IV daje joj rang autonomne arhiepiskopije pod njegovom jurisdikcijom. To je Moskovska patrijaršija priznala tek 1958. godine. Crkva ima administrativni centar u Kuopiju, gde je i sedište arhiepiskopa Karelije i cele Finske.

Poglavar Finske pravoslavne crkve je arhiepiskop Karelije i cele Finske Lav (Makonen).

Sinajska arhiepiskopija[uredi | uredi izvor]

Sinajska arhiepiskopija obuhvata pravoslavne hrišćane okupljene oko manastira Svete Katarine, koji je osnovao car Justinijan (VI vek), u podnožju Mojsijeve Gore. U početku manastir je bio zavisan od Jerusalimske patrijaršije, ali 1575. Carigradski sinod priznao mu je autokefaliju, dok su 1782. godine to učinile i četiri drevne istočne patrijaršije.

Na tronu Sinajske arhiepiskopije nalazi se Arhiepiskop sinajski Damjan.

Japanska mitropolija[uredi | uredi izvor]

Pravoslavlje je zasađeno u Japanu 1860. godine. Prvobitno sveštenike domoroce rukopolagali su ruski episkopi. Posle Drugog svetskog rata Japanska crkva zavisila je od ruske autokefalne Mitropolije u Njujorku, sve do 1970. godine kada je od moskovskog patrijarha dobila autonomiju.

Japanska pravoslavna crkva ima status mitropolije, a njeno sedište je u Tokiju.

Na tronu Tokijske mitropolije nalazi se mitropolit tokijski i celog Japana Danilo.

Kineska pravoslavna crkva[uredi | uredi izvor]

Kineska pravoslavna crkva je nastala 1956. godine, kada je dobila autonomni status od Moskovske patrijaršije.

Preživela je veliki progon tokom kulturne revolucije šezdesetih godina u Kini i antireligiozne politike njene komunističke partije. U decembru 2004. godine u Pekingu je u svojoj 80. godini umro poslednji kineski pravoslavni sveštenik Aleksandar Du Lifu. On nije dočekao da dobije rešenje od vlade za otvaranje pravoslavne parohije u Pekingu, jer su vlasti tvrdile da za to nema dovoljno vernika (oko 300 ljudi).

U 21. veku pravoslavna crkva u Kini doživljava svoj preporod. Veliki broj kineskih studenata danas studiraju na različitim bogoslovskim institutima u Rusiji. Prema izveštaju sveštenika Dionisija Pozdnjajeva, koji je odgovoran za veze sa Kinom u OVCS Ruske pravoslavne crkve, u Kini živi oko 13.000 pravoslavnih. Postoje i parohije bez sveštenstva u Sinkjangu i Unutrašnjoj Mongoliji, dok ruska pravoslavna crkva u Harbinu predstavlja lokalnu znamenitost. Moskovska patrijaršija želi zvanično priznavanje pravoslavne crkve, ali glavna prepreka za to je mali broj parohijana.

Raskoli[uredi | uredi izvor]

Tokom istorije, pojedine pomesne pravoslavne crkve su bile pogođene raskolima ili su bile izložene uticaju različitih jeresi, tako da su neke od njih propale i danas više ne postoje kao organizovane crkvene celine.

Tako je prvobitna Jermenska crkva tokom prvih vekova bila u potpunosti pravoslavna, ali je počevši od druge polovine 5. veka u njoj počela da preovladava nova monofizitska jeres, što je potom dovelo do nastanka posebne Jermenske monofizitske crkve. Uprkos tome, deo Jermena je ostao privržen pravoslavlju, tako da je Jermenska pravoslavna crkva na pomesnom saboru u Teodosiopolju (593) pokušala da se reorganizuje, ali ti napori su propali nakon arapskih osvajanja sredinom 7. veka.^[4]

Najveći gubitak za pravoslavlje predstavljala je potonja propast pomesne Rimske crkve, koja je tokom prvih vekova hrišćanske istorije takođe bila pravoverna, ali je u razdoblju od 9. do 11. veka u njoj preovladala filiokvistička jeres,^[5] što je potom dovelo do Velikog raskola (1054)^[6] i nastanka filiokvističke Rimokatoličke crkve. Prestankom postojanja drevne Rimske crkve narušen je dotadašnji sistem crkvene pentarhije, koji nije obnovljen ni do danas.

Pravoslavna dijaspora[uredi | uredi izvor]

Pravoslavni vernici koji se nalaze van granica pomesnih tradicionalnih crkava, bilo kao plod misije, bilo kao posledica skorašnje emigracije (pravoslavna „dijaspora“), formiraju više kategorija:

eparhije i parohije sa kanonskim statusom, koje neposredno zavise od matičnih crkava i koje su u zajednici sa svim pravoslavnim crkvama;
autonomne grupe, od kojih neke nisu priznate u kanonskoj poziciji;
izolovane grupe emigranata koje nemaju zajednicu ni sa jednom pravoslavnom autokefalnom ili autonomnom crkvom.
grupe rimokatolika ili drugih zajednica koje se organizovano vraćaju pravoslavnoj crkvi.

U skladu je sa odlukama Četvrte predsaborske svepravoslavne konferencije održane od 6. do 12. juna 2009. u Šambeziju kod Ženeve i potrebe kanonskog organizovanja pravoslavne dijaspore u skladu sa eklisiologijom i sa kanonskom tradicijom i praksom Pravoslavne crkve započet je proces stvaranja „episkopskih sabranja“ u određenim područjima sveta radi regulisanja stanja u dijaspori, to jest među pravoslavnim vernicima nastanjenim izvan tradicionalnih granica pomesnih pravoslavnih crkava. Predsednici tih sabranja biće episkopi koji imaju prvenstvo među episkopima Vaseljenske patrijaršije u datom regionu, a u njihovom odsustvu sledeći episkopi, po redu u diptisima Crkava. Članovi pak tih sabranja jesu svi episkopi koje sve pravoslavne crkve priznaju kao kanonske, a koji vrše pastirsku službu i imaju nadležnost nad postojećim zajednicama u svakom regionu. Misija episkopskih sabranja jeste da manifestuju i unapređuju jedinstvo Pravoslavne crkve, da zajednički vrše pastirsku službu među pravoslavnim vernicima regiona i da zajednički svedoče pravoslavlje pred svetom. Odluke episkopskih sabranja donose se na osnovu načela konsenzusa Crkava koje su u njima zastupljene preko svojih episkopa.^[7]

Do sada formirana sabranja pravoslavnih episkopa:

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Kanonski i autokefalni status joj ne priznaje većina pomesnih crkava
^ Kanonski status joj priznaju sve pomesne crkve dok joj autokefalni status ne priznaje većina pomesnih crkava
^ „Preminuo bugarski patrijarh Neofit”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-15.
^ Meyendorff 1989, str. 108-109, 284, 343.
^ Popović 2007, str. 331-336.
^ Puzović 2008. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFPuzović2008 (help)
^ „SAOPŠTENjE SA ČETVRTE PREDSABORSKE SVEPRAVOSLAVNE KONFERENCIJE, ŠAMBEZI 6-12. JUN 2009. GODINE « SVETIGORA PRES — SVETIGORA PRESS”. Pristupljeno 23. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}

Literatura[uredi | uredi izvor]

Batrelos, Dimitrios (2008). Vizantijski Hristos: Ličnost, priroda i volja u hristologiji svetog Maksima Ispovednika. Kragujevac: Kalenić.
Vasiliadis, Panajotis (1996). „Druga Fotijeva patrijaršija (1. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 29 (1-4): 87—131.
Vasiliadis, Panajotis (1997). „Druga Fotijeva patrijaršija (2. deo)” (PDF). Teološki pogledi. 30 (1-4): 3—84.
Zizjulas, Jovan (2001). „Eklisiološki problemi svojstveni odnosima istočnih halkidonskih i istočnih (orijentalnih) nehalkidonskih crkava” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 45 (1-2): 135—152.
Jakšić, Dušan N. (1931). Lično svojstvo Svetog Duha po učenju Pravoslavne crkve, s obzirom na rimski dogmat Filioque. Sremski Karlovci: Srpska manastirska štamparija.
Jevtić, Atanasije (1973). „Uvod u teologiju kapadokidijskih otaca o Svetome Duhu” (PDF). Teološki pogledi. 6 (1): 22—36.
Jevtić, Atanasije (1981). „Drugi Vaseljenski sabor” (PDF). Teološki pogledi. 14 (1-3): 81—96.
Jevtić, Atanasije (2012). „Sveti Vaseljenski Sabori: Osmi (879–880. g.) i Deveti (1351. g.)” (PDF). Teološkipogledi. 45 (1): 69—90.
Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 1. Beograd: Savremena administracija.
Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 2. Beograd: Savremena administracija.
Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 3. Beograd: Savremena administracija.
Lurje, Vadim (2010). Istorija vizantijske filosofije: Formativni period. Sremski Karlovci-Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
Matić, Zlatko, ur. (2012). Filioque: Istorijski i teološki aspekti jednog problema. Požarevac: Eparhija braničevska.
Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press.
Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić.
Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
Popović, Radomir V. (1983). „Sveti Fotije patrijarh carigradski i njegovo doba” (PDF). Teološki pogledi. 16 (4): 191—211.
Popović, Radomir V.; Perović, David, ur. (2005). 950 godina od Velikog raskola (1054) i 800 godina od pada Carigrada u ruke krstaša (1204): Međunarodni naučni simposion. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet.
Popović, Radomir V. (2007). „Neke od najvećih hrišćanskih jeresi prvog milenijuma: arijanstvo, monofizitstvo, filiokve (filioque)”. Crkva Hristova i svet religije: Antologija pravoslavnih viđenja (2. dopunjeno izd.). Beograd: Dosije. str. 331—336.
Puzović, Vladislav (2008). Crkvene i političke prilike u doba Velikog raskola 1054. godine. Beograd: Hrišćanski kulturni centar.
Puzović, Vladislav (2008). „Vrhunac crkvene krize (1053—1054): Papski legati u Konstantinopolju” (PDF). Bogoslovlje. 48 (2): 147—163.
Puzović, Vladislav; Nikolić, Bogdana (2014). „Antiohijski patrijarh Petar III (1052–1056) i crkvena kriza 1054. godine”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 71—92.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Kanonski i autokefalni status joj ne priznaje većina pomesnih crkava

[2] Kanonski status joj priznaju sve pomesne crkve dok joj autokefalni status ne priznaje većina pomesnih crkava

[3] „Preminuo bugarski patrijarh Neofit”. Politika Online. Pristupljeno 2024-04-15.

[FOOTNOTEMeyendorff1989108-109,_284,_343-4] Meyendorff 1989, str. 108-109, 284, 343.

[FOOTNOTEПоповић2007331-336-5] Popović 2007, str. 331-336.

[FOOTNOTEПузовић2008-6] Puzović 2008. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFPuzović2008 (help)

[7] „SAOPŠTENjE SA ČETVRTE PREDSABORSKE SVEPRAVOSLAVNE KONFERENCIJE, ŠAMBEZI 6-12. JUN 2009. GODINE « SVETIGORA PRES — SVETIGORA PRESS”. Pristupljeno 23. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}

[note_n0-8] Uprkos tome što je 1438. godine Sabor prebačen u Feraru, a zatim u Firencu, neki episkopi su odbili da se presele i ostali su pri paralelnom Saboru u Bazelu.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

p r u Pravoslavlje
Istorija	Isus Hristos Dvanaest apostola Rano hrišćanstvo Vaseljenski sabori Misija Veliki raskol
Jerarhija	Patrijarh Arhiepiskop Mitropolit Episkop Vikar Horepiskop
Bogoslovija	Trojica Stvaranje sveta Prvorodni greh Bogosluženje Blagodat Spasenje Beseda na gori Deset zapovesti Strašni sud Večni život
Tajne	Krštenje Miropomazanje Pričešće Ispovest Jeloosvećenje Sveštenstvo Brak
Liturgija	Vizantijski obred Aleksandrijski obred Zapadni obred
Autokefalne crkve	Carigradska Aleksandrijska Antiohijska Jerusalimska Ruska Gruzinska Srpska Rumunska Bugarska Kiparska Grčka Albanska Poljska Čeških zemalja i Slovačke Makedonska u Americi¹ Ukrajine²
¹ Autokefalnost ili autonomija nije priznata od većine pomesnih crkava, ali kanoničnost episkopata i klira nije upitna ² Kanoničnost ne priznaje većina pomesnih crkava

p r u Vaseljenski sabori
Prvih sedam vaseljenskih	I Nikejski (325) II Carigradski (381) III Efeski (431) IV Halkidonski (451) V Drugi carigradski (553) VI Treći carigradski (680–681) VII Drugi nikejski (787)
Priznaje Katolička crkva	Prvih sedam vaseljenskih Četvrti carigradski (869–870) Prvi lateranski (1123) Drugi lateranski (1139) Treći lateranski (1179) Četvrti lateranski (1215) Prvi lionski (1245) Drugi lionski (1274) Vjenski (1311–1312) Konstanški (1414–1418) Ferarsko-firentinski (Bazel/Lozana: 1431–1449^[a]; Ferara/Firenca: 1438–1445) Peti lateranski (1512–1517) Tridentski (1545–1563) Prvi vatikanski (1869–1870) Drugi vatikanski (1962–1965)
Priznaje Pravoslavna crkva	Prvih sedam vaseljenskih Četvrti carigradski* (879–880) Peti carigradski (1341–1351)*
Priznaju Drevnoistočne crkve	I Nikejski (325) II Carigradski (381) Efeski (431) Drugi efeski (449)^{[traži se izvor]} Treći efeski (475)^{[traži se izvor]}
Priznaje Crkva Istoka	I Nikejski (325) II Carigradski (381) Seleukijskoktesofonski (410)^{[traži se izvor]} Betlapatski (484)^{[traži se izvor]}
Videti još	Drevni crkveni sabor (50/155–314) Velika crkva (180–451) Državna crkva Rimskog carstva (380–451) Trulski sabor (692) Jaški sabor (1642) Jerusalimski sabor (1672) Carigradski sabor (1872) Konferencija u Adis Abebi (1965) Svepravoslavni sabor (2016)
* Ekumenski status sporan unutar Istočne pravoslavne crkve. ^ Uprkos tome što je 1438. godine Sabor prebačen u Feraru, a zatim u Firencu, neki episkopi su odbili da se presele i ostali su pri paralelnom Saboru u Bazelu.

Normativna kontrola
Međunarodne	ISNI VIAF
Državne	Norveška Francuska BnF podaci Nemačka Izrael Sjedinjene Države 2 Švedska Češka Australija
Akademske	CiNii
Ostale	Enciklopedija Britanika 2 IdRef