Prelid (muzika)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Prelid.

Prelid (od lat. praeludere uvežbavati) je instrumentalni stav, prvobitno solistički, slobodnog improvizacijskog karaktera; javlja se kao uvod u veće, po formi složeno delo ili kao samostalna kompozicija.[1][2] Razvio se iz improvizacijskih uvoda kojima je orguljaš davao intonaciju crkvenom horu. Sam naziv javlja se od sredine XV veka.

Prelid je najstariji izvorni instrumentalni oblik, napisan za instrumente s dirkama ili za lautu, za razliku od ostalih ranih instrumentalnih kompozicija - ričerkara ili kancone – izvedenih iz vokalnih oblika. U XV i XVI veku prelid je obično kraći improvizacijski uvodni stav slobodnog oblika, zasnovan na smeni akordskih figura i raznovrsnih pasaža. Prvi primerci improvizacijski koncipiranih prelida nalaze se u nemačkim zbirkama: Fundamentum organisandi (1452) i Buxheimer Orgelbuch. Tokom XVI veka prelid se širi i u Italiji, Francuskoj, Španiji i Engleskoj. U tom razdoblju počinju se razlikovati dva osnovna principa oblikovanja: pored improvizacijski građenog prelida, javlja se i prelid s imitacijskim, polifonski vođenim deonicama. Na prelazu u XVII vek prelid osobito komponuju A. i G. Gabrijeli, Sveling, Freskobaldi, zatim francuski klavsenisti (L. i F. Kupren) i nemački barokni majstori (Froberger).

Od sredine XVII veka prelidi se sve češće komponuju kao formalno zaokruženi uvodni stavovi u određenom složenijem muzičkom obliku. Prelid se tada pojavljuje kao prvi stav svite, kamerne sonate i koncerta, a posebno često kao predigra fuge (D. Bukstehude, J. S. Bah). Barokni prelid oblikuje se tematski jedinstveno s karakterističnim instrumentalnim figurama, s ponekad dobija i višedelnu formu kao tokata. U doba klasike prelijdustupa mesto novim oblicima klavirske muzike, a retki pojedinačni primerci uglavnom se nastavljaju na tradiciju J. S. Baha. U muzici romantičara česti su kraći monotematski stavovi s nazivom prelid. Oni se temelje na razradi jednog motiva, odnosno figure, ili su izgrađeni prema formalnoj okosnici A B A. Na taj način prelid dobija oblik samostalne instrumentalne kompozicije. Najpoznatije su zvirke klavirskih prelida: Šopena, Debisija, Rahmanjinova, Skrjabina.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvi preludi koji su zabeleženi bili su komadi za orgulje koji su svirani da bi se predstavila crkvena muzika, a najraniji sačuvani primeri su pet kratkih preambula u Ileborg tablaturi iz 1448. godine.[3] Potom su sledili slobodno komponovani preludiji u savremenom stilu za lautu i druge renesansne gudačke instrumente, koji su prvobitno korišćeni za zagrevanje prstiju i proveru podešavanja i kvaliteta zvuka instrumenta, kao u grupi dela Joana Ambrozija Dalze objavljenih 1508. pod naslovomtastar de corde (na italijanskom, doslovno, „testiranje žica“).[3][4]

Preludiji za klavijature počeli su da se pojavljuju u 17. veku u Francuskoj: neizmereni preludiji,[5][6] u kojima je trajanje svake note prepušteno izvođaču, korišćeni su kao uvodni stavovi u svitama za čembalo. Luis Kuperin[7] (oko 1626–1661) bio je prvi kompozitor koji je prihvatio ovaj žanr, i preludije za čembalo su do prve polovine 18. veka koristili brojni kompozitori, uključujući Žan-Anrija d'Anglebera (1629–1691), Elizabet Žak de la Ger (1665–1729), Fransoa Kuperen (1668–1733) i Žan Filip Ramo (1683–1764), čije je prvo štampano delo (1706) bilo u ovom obliku. Poslednji neizmereni preludiji za čembalo datiraju iz 1720-ih.

Razvoj preludija u Nemačkoj u 17. veku doveo je do sekcijske forme slične tokatama za klavijature[8] Johana Jakoba Frobergera ili Đirolama Freskobaldija. Preludiji severnonemačkih kompozitora kao što su Diterih Bukstehud (oko 1637–1707) i Nikolas Bruns (oko 1665–1697) kombinuju delove slobodnih improvizovanih pasusa sa delovima u strogom kontrapunktnom pisanju (obično kratke fuge). Izvan Nemačke, Abraham van den Kerhoven (oko 1618–1701), jedan od najznačajnijih holandskih kompozitora tog perioda, koristio je ovaj model za neke od svojih predigara. Kompozitori južne i centralne Nemačke nisu sledili sekcijski model i njihovi preludiji su ostali improvizacionog karaktera sa malo ili bez striktnog kontrapunkta.

Tokom druge polovine 17. veka, nemački kompozitori su počeli da uparuju preludije (ili ponekad tokate) sa fugama u istom tonalitetu; Johan Pahelbel (oko 1653–1706) bio je jedan od prvih koji je to učinio, iako su dela Johana Sebastijana Baha (1685–1750) „preludij i fuga” danas mnogo brojnija i poznatija. Bahovi preludiji za orgulje su prilično raznovrsni, oslanjajući se i na uticaje južne i severne Nemačke. Većina Bahovih preludija napisana je u formi teme i varijacije, koristeći isti motiv teme sa imitacijom, inverzijom, modulacijom ili retrogresijom teme, kao i drugim tehnikama uključenim u ovu baroknu formu.

Johan Kaspar Ferdinand Fišer je bio jedan od prvih nemačkih kompozitora koji su uneli francuski stil iz kasnog 17. veka u nemačku muziku za čembalo, zamenivši standardnu francusku uvertiru neizmerenim preludom.[9][10] Fišerova Arijadna muzika je ciklus muzike za klavijature koji se sastoji od parova preludija i fuga; preludiji su prilično raznovrsni i ne odgovaraju ni jednom posebnom modelu. Arijadne muzika poslužila je kao preteča Dobro temperiranom klaviru Johana Sebastijana Baha, dve knjige od po 24 para „preludija i fuga“. Bahovi preludiji su takođe bili raznovrsni, neki su bili slični baroknim igrama, dok su drugi bili dvodelna i trodelna kontrapunktna dela koja nisu bila različita od njegovih invencija i simfonija. Bah je takođe komponovao preludije da bi predstavio svaku od svojih engleskih svita.

Dobro temperirani klavir uticao je na mnoge kompozitore u narednim vekovima, od kojih su neki pisali preludije u setovima od 12 ili 24, ponekad sa namerom da iskoriste sva 24 durska i molska tonaliteta kao što je to radio Bah. Frederik Šopen (1810–1849) napisao je skup od 24 preludija, op. 28, često komponovanih u jednostavnom trojnom obliku, što je prelid oslobodilo prvobitne uvodne svrhe i omogućilo mu da posluži kao samostalna koncertna kompozicija. Dok su drugi pijanisti-kompozitori, uključujući Muzija Klementija, Johana Nepomuka Humela i Ignaza Mošelesa, ranije objavljivali zbirke preludija za dobrobit pijanista neveštih u improvizatorskim preludijama, Šopenov set je obnovio žanr.[11]

Šopenov set poslužio je kao model za druge kolekcije od 24 ili 25 klavirskih preludija u duru i molu,[3] uključujući one Šarla-Valentina Alkana (Op. 31 za klavir ili orgulje), Ferucija Buzonija (Op. 37, BV 181), Cezara Kua (Op. 64), Stivena Helera (Op. 81) i Aleksandra Skrjabina (Op. 11). Klod Debisi (1862–1918) napisao je dve knjige impresionističkih klavirskih preludija koje, neobično u ovom žanru, nose opisne naslove.[3] Šopenova koncepcija preludija kao nevezanog karakternog komada koji izražava raspoloženje, a ne specifičan muzički program, proširila se u 20. vek sa delima kompozitora kao što su Džordž Antajl, Džordž Geršvin, Alberto Ginastera, Dmitri Kabalevski, Bohuslav Martinu, Olivije Mesijan, Sergej Rahmanjin (koji je takođe kompletirao ceo set), Džijasinto Šelsi i Karol Šimanovski.[3]

Neki kompozitori 20. veka su takođe ugradili preludije u svite inspirisane barokom: takvi „prikačeni“ preludiji uključuju Le tombeau de Couperin (1914/17) Morisa Ravela i Svitu za klavir Arnolda Šenberga, Op. 25 (1921/23), od kojih oba počinju uvodnim preludom (Šenbergov horski uvod u Svitu postanka je redak slučaj priloženog preluda napisanog u 20. veku bez ikakve neobarokne namere[3]). Kao i niz samostalnih klavirskih preludija (Op. 2), Dmitri Šostakovič je komponovao komplet od 24 preludija i fuge u tradiciji Bahovog Dobro temperiranog klavijara.

Neki avangardni kompozitori su takođe proizveli nevezane preludije. Kratki Preludij za meditaciju Džona Kejdža napisan je za pripremljeni klavir, dok Prelud Fransoa-Bernara Mašea (1959) i Aleatorni prelud Branimira Sakača (1961) pozivaju se na elektronske resurse i aleatorske tehnike.[3]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „preludes”. Pristupljeno 9. 4. 2018 — preko The Free Dictionary. 
  2. ^ „Prelude - music”. britannica.com. Pristupljeno 9. 4. 2018. 
  3. ^ a b v g d đ e Ledbetter, David; Ferguson, Howard. „Prelude”. Grove Music Online. Oxford Music Online. Pristupljeno 22. 1. 2014. 
  4. ^ Fabris, Dinko. „Tastar de corde”. Grove Music Online. Oxford Music Online. Pristupljeno 22. 1. 2014.  (potrebna pretplata)
  5. ^ The History and Pedagogy of Jacques-François Gallay’s Non-Measured Preludes for Horn, Op. 27, Nos. 21-40 – A dissertation by Scott Russell
  6. ^ Louis Couperin's Unmeasured Prelude #9 performed by Andrys Basten, includes scores with Couperin's highly original unmeasured prelude notation
  7. ^ Fuller, David, and Gustafson, Bruce. "Louis Couperin", Grove Music Online, ed. L. Macy (accessed 30 January 2006), grovemusic.com Arhivirano 2008-05-16 na sajtu Wayback Machine
  8. ^ Charles Van Den Borren (1. 5. 1923). „Research regarding the fictional toccata by Galuppi of Browning's poem”. The Musical Times. str. 314—316. 
  9. ^ Hoffmann-Erbrecht, Lothar (2001). Walter, Rudolf. Oxford Music Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.47805. Arhivirano iz originala 25. 11. 2018. g. Pristupljeno 13. 05. 2023. 
  10. ^ Johann Caspar Ferdinand Fischer, Hofkapellmeister der Markgrafen von Baden (Quellen und Studien zur Musikgeschichte von der Antike bis in die Gegenwart), Frankfurt am Main: Peter Lang (1990) ISBN 3-8204-9976-8
  11. ^ Taruskin, Richard (24. 6. 2009). „The Chopinesque Miniature”. The Oxford History of Western Music: Music in the Nineteenth Century. Oxford: Oxford University Press. str. 333—338. ISBN 978-0-19-979602-1. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Howat, Roy. The Art of French Piano Music: Debussy, Ravel, Faure, Chabrier. 2009.
  • A.B. Wenk : Claude Debussy and Twentieth-Century Music (Boston, 1983)
  • V. Peričić i D. Skovran: Nauka o muzičkim oblicima - Beograd, Umetnička akademija, 1961, VII izd. 1991, 574 str.
  • Chester, Andrew. 1970. "Second Thoughts on a Rock Aesthetic: The Band". The New Left Review 1, no. 62 (July–August): 78–79. Reprinted in On Record: Rock, Pop, and the Written Word, edited by Simon Frith and Andrew Goodwin, 315–19. New York: Pantheon, 1990.
  • Keil, Charles. 1987. "Participatory Discrepancies and the Power of Music". Cultural Anthropology 2, No. 3 (August): 275–83.
  • Cadwallader, Allen. 1990. "Form and Tonal Process. The Design of Different Structural Levels". Trends in Schenkerian Research, A. Cadwallader ed. New York, etc.: Schirmer Books: 1-21.
  • Laskowski, Larry. 1990. "J.S. Bach's 'Binary' Dance Movements: Form and Voice-Leading", Schenker Studies, H. Siegel ed. Cambridge: CUP: 84-93.
  • Schmalfeldt, Janet. 1991. "Towards a Reconciliation of Schenkerian Concepts with Traditional and Recent Theories of Form", Music Analysis 10: 233-287.
  • Beach, David. 1993. "Schubert's Experiments with Sonata Form: Formal-Tonal Design versus Underlying Structure", Music Theory Spectrum 15: 1-18.
  • Smith, Peter. 1994. "Brahms and Schenker: A Mutual Response to Sonata Form", Music Theory Spectrum 16: 77-103.
  • Smith, Charles J. 1996. "Musical Form and Fundamental Structure: An Investigation of Schenker's Formenlehre". Music Analysis 15: 191-297.
  • Burnham, Scott. 2001. "Form", Cambridge History of Western Music Theory, Th. Christensen ed. Cambridge: CUP: 880-906.
  • Webster, James. 2009. "Formenlehre in Theory and Practice", Musical Form, Forms, and Formenlehre: Three Methodological Reflections, P. Bergé ed. Leuven: LUP: 123-139.
  • Hooper, Jason. 2011. "Heinrich Schenker's Early Conception of Form, 1895-1914". Theory and Practice 36: 35-64.
  • Schmalfeldt, Janet. 2011. In the Process of Becoming: Analytic and Philosophical Perspectives on Form in Early Nineteenth-Century Music, New York: Oxford University Press.
  • Cecchi, Alessandro (ed.). 2015. Schenker's Formenlehre. Rivista di Analisi e Teoria Musicale XXI, No. 2.
  • Appen, Ralf von / Frei-Hauenschild, Markus "AABA, Refrain, Chorus, Bridge, Prechorus – Song Forms and their Historical Development". In: Samples. Online Publikationen der Gesellschaft für Popularmusikforschung/German Society for Popular Music Studies e.V. Ed. by Ralf von Appen, André Doehring and Thomas Phleps. Vol. 13 (2015).
  • Apel, Willi (1962), Harvard dictionary of music .
  • Austin, William (1966), Music in the 20th Century, London: Dent .
  • Biba, Otto, American Symphony Orchestra: Dialogues and Extensions, Arhivirano iz originala 5. 3. 2009. g., Pristupljeno 21. 12. 2008 
  • Braunbehrens, Volkmar (1990), Mozart in Vienna, New York: Grove Weidenfeld, ISBN 0-8021-1009-6 .
  • Cook, N (1990), Music, Imagination and Culture, Oxford: Clarendon Press .
  • Copland, Aaron (2002), What to Listen for in Music, Revised edition of an authorized reprint of a hardcover edition published by McGraw-Hill Book Company, New York: Signet Classic., ISBN 0-451-52867-0 .
  • Drebes, Gerald (1992), „Schütz, Monteverdi und die "Vollkommenheit der Musik" – "Es steh Gott auf" aus den "Symphoniae sacrae" II (1647)”, Schütz-Jahrbuch, 14: 25—55, Arhivirano iz originala 3. 3. 2016. g. .
  • Gamble, T. (1984), „Imagination and Understanding in the Music Curriculum”, British Journal of Music Education, Cambridge University Press, 1 (1) .
  • Hodeir, André (2006), Pautrot, Jean-Louis, ur., The André Hodeir Jazz Reader, Ann Arbor: University of Michigan Press, ISBN 978-0-472-09883-5 .
  • Irmer, Otto von (1986), „Preface”, Beethoven: Klavierstücke, Munich: G. Henle .
  • Lewis, J. (17. 6. 2011), „Coleman Hawkins records Body and Soul: Number 14 in our series of the 50 key events in the history of jazz music”, The Guardian .
  • McCorkle, Donald M., Variationen uber ein Thema von Joseph Haydn (Norton Scores izd.), ISBN 0-393-09206-2 .
  • Mellers, Wilfred (1964), Music in a New Found Land: Themes and Developments in the History of American Music, London: Barrie and Rockliff .
  • Mellers, Wilfred (1983), Beethoven and the Voice of God, London: Faber .
  • Raymar, Aubyn (1931), „Preface”, Ur.: Bowen, York, Mozart: Miscellaneous Pieces for Pianforte, London: Associated Board of the Royal Schools of Music .
  • Sisman, Elaine (2001), „Variations”, Ur.: Sadie, Stanley; Tyrrell, John, The New Grove Dictionary of Music and Musicians (2nd izd.), London: Macmillan Publishers .
  • White, John David (1976), The Analysis of Music, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, ISBN 0-13-033233-X .
  • Ehrhardt, Damien (1998), La variation chez Robert Schumann. Forme et évolution (Diss. Sorbonne 1997), Lille: Presses Universitaires du Septentrion, ISBN 2-284-00573-X 
  • Nelson, Robert U. (1948), The Technique of Variation; A Study of the Instrumental Variation from Antonio de Cabezón to Max Reger, University of California Publications in Music, 3, Berkeley: University of California Press .

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

  • Mediji vezani za članak Prelid na Vikimedijinoj ostavi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Прелид_(музика)&oldid=27569634”