Pljevaljski sandžak
 | Ovaj članak je deo projekta seminarskih radova na Pravnom fakultetu u Beogradu. Datum unosa: april — jun 2020. Ova grupa studenata uređivaće u prostoru članaka. Nemojte prebacivati članak u druge imenske prostore. Pozivamo vas da doprinesete njegovom kvalitetu i pomognete studentima pri uređivanju. |
| Pljevaljski sandžak Taşlıca sancağı | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1880.—1912. | |||||||||||||
.png) Pljevaljski sandžak (1902—1912) | |||||||||||||
| Glavni grad | Pljevlja | ||||||||||||
| Regija | Jugoistočna Evropa | ||||||||||||
| Zemlja |  Osmansko carstvo | ||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||||||
| Vladavina | |||||||||||||
| • Oblik | Begovat | ||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||
• Uspostavljeno | 1880. | ||||||||||||
• Ukinuto | 1912. | ||||||||||||
| |||||||||||||
.jpg)
Pljevaljski sandžak (tur. Taşlıca sancağı) sa isključenjem Vojvodstva Zasada (Bobovo) je bio pogranična pokrajina Osmanskog carstva koja je postojala između 1880. i 1912. godine, sa upravnim središtem u Pljevljima. Od osnivanja, do kraja postojanja nalazio se u sastavu tadašnjeg Kosovskog vilajeta.
U vremenu od 1865. do 1880. godine, pljevaljska oblast je pripadala tadašnjem Novopazarskog sandžaku.[1] Poseban Pljevaljski sandžak stvoren je 1880. godine, izdvajanjem šire pljevaljske oblasti i donjeg Polimlja iz sastava Novopazarskog sandžaka. Do stvaranja novog Pljevaljskog sandžaka došlo je usled velikih političkih promena koje su nastupile nakon austrougarskog zaposedanja najvećeg dela Bosanskog vilajeta (1878). Iako je pljevaljska oblast tada ostala pod turskom upravom, posebnim tursko-austrougarskim sporazumom iz 1879. godine bilo je predvićeno uspostavljanje austrougarskog vojnog prisustva u Priboju, Prijepolju i Bijelom Polju. Međutim, poslednja odredba sporazuma je odmah promenjena tako što je Bijelo Polje zamenjeno Pljevljima.[2]
Sprovođenjem ovog sporazuma i ulaskom austrougarskih vojnih posada u Priboj, Prijepolje i Pljevlja, na ovom području je uspostavljeno svojevrsno dvovlašće. U isto vreme, tadašnji Novopazarski sandžak je izdvojen iz sastava Bosanskog vilajeta i priključen Kosovskom vilajetu (1879).[2][3] Naredne godine, čitava zapadna oblast oko Pljevalja, Prijepolja i Priboja izdvojena je iz sastava Novopazarskog sandžaka i na tom području je stvoren novi Pljevaljski sandžak (1880). U nadležnosti novopostavljenog pljevaljskog namesnika (mutesarifa) bili su srezovi (kaze) Pljevlja i Prijepolje, kao i sreska ispostava (mudirluk) Priboj.[4][3]
Na području Pljevaljskog sandžaka ukrštale su se politike Turske, Austrougarske, Srbije i Crne Gore. Vlada Kraljevine Srbije pokušala je 1890. godine da otvori konzulat u Pljevljima, ali ova namera nije ostvarena zbog protivenja Austrougarske i uskraćivanja saglasnosti od strane turske vlade.[5] Sve do 1894. godine, pravoslavni Srbi iz većeg dela Pljevaljskg sandžaka potpadali su pod crkvenu nadležnost Hercegovačke eparhije čije je središte bilo u Mostaru. Pomenute godine, izvršeno je usklađivanje eparhijskih granica sa političkim uređenjem, tako da je čitava pljevaljska oblast potpala pod nadležnost Raško-prizrenske eparhije.[6]
Do velikih promena na području Pljevaljskog sandžaka došlo je tokom Aneksione krize (1908-1909), kada su austrougarske posade naupustile Priboj, Prijepolje i Pljevlja, čime je na tim prostorima okončano tridesetogodišnje dvovlašće.[7] U isto vreme, Donjokolašinska kaza je izuzeta iz sastava Sjeničkog sandžaka i priključena Pljevaljskom sandžaku.[4]
Tokom Prvog balkanskog rata (1912—1913), celokupno područje Pljevaljskog sandžaka su u jesen 1912. godine oslobodile vojske Srbije i Crne Gore.[8] Prema međusobnom sporazumu, oblast Priboja i Prijepolja pripala je Srbiji, dok su Pljevlja pripala Crnoj Gori. Time je Pljevaljski sandžak prestao da postoji. Konačna granična linija određena je posebnim međudržavnim sporazumom između Srbije i Crne Gore od 12. novembra 1913. godine.[9]
Islamizacija u Pljevljima[uredi | uredi izvor]
Za vreme turskog popisa stanovništva 1475.-1477. godine u Pljevljima (Taslidži) popisano je 110 hrišćanskih i nijedno muslimansko domaćinstvo. Tek u popisu iz 1516. godine od 150 domaćinstava, 130 je bilo hrišćanskih, a 20 muslimanskih. Godine 1570. popisani su konvertiti u prvom pojasu kao: Pervana, sin Miloša, Ilijas, sin Bojića, Hurem sin Vukanov, Skender, sin Vlatka, dok je mnogima uz njihovo ime pisalo da su sinovi Abdulaha (božiji robovi, zapravo novi muslimani). Popis iz 1585. godine pokazuje 14 muslimana čijim očevima je bilo ime Abdulah, a 8 muslimana su bili sinovi Srba hrišćana. Bilo je i onih koji nisu krili ime oca pa su popisani kao Šain, sin Nikole, Hasan Jovanov, Murat Milošev, Hamza, sin Đurin, Hasan, sin Miloša...[10]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Vilajet (administrativna jedinica)
- Sandžak (administrativna jedinica)
- Kaza (administrativna jedinica)
- Sandžak (oblast)
- Raška (oblast)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Šabanović 1959, str. 96–97
- ^ a b Rakočević 1983, str. 263.
- ^ a b Petrović 1995, str. 8.
- ^ a b Rakočević 1983, str. 264.
- ^ Rakočević 1983, str. 277.
- ^ Rakočević 1983, str. 279.
- ^ Rakočević 1983, str. 278.
- ^ Đorđević 1983, str. 189.
- ^ Jagodić 2010, str. 31.
- ^ Selimović, Salih (2017). Raška ili Sandžak, pp. 15. Beograd: Srpska radikalna stranka.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Novibazar und Kossovo (das alte Rascien). Eine studie ... (na jeziku: German), Vienna: A. Hölder, 1892, OCLC 14192433, Pristupljeno 01. 07. 2018| Teodor Anton Ipen Novi Pazar i Kosovo ( Stara Raška ) Studija
- Ağanoğlu, Yıldırım (2000). Salnâme-i Vilâyet-i Kosova: Yedinci defa olarak vilâyet matbaasında tab olunmuştur: 1896 (hicri 1314) Kosova vilâyet-i salnâmesi (Üsküp, Priştine, Prizren, İpek, Yenipazar, Taşlıca). İstanbul: Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği.
- Đorđević, Dimitrije (1983). „Na početku razdoblja ratova”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 174—207.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912-1915). Beograd: Filozofski fakultet.
- Mikić, Đorđe (1983). „Politička, kulturna i privredna stremljenja”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 291—315.
- Mikić, Đorđe (1983). „Između balkanskih suseda i velikih sila”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 316—329.
- Mikić, Đorđe (1983). „Pod mladoturcima”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 330—348.
- Mušović, Ejup (1976). „Novopazarsko-prijepoljski kraj u turskoj administrativnoj podeli”. Simpozijum Seoski dani Sretena Vukosavljevića (4): 161—166.[mrtva veza]
- Petrović, Milić F. (1995). Dokumenti o Raškoj oblasti: 1900-1912. Beograd: Arhiv Srbije.
- Petrović, Milić F. (1997). Dokumenta o Raškoj oblasti: 1890-1899. Beograd: Istorijski muzej Srbije.
- Rakočević, Novica (1983). „Političke i društvene prilike”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—290.
- Selimović, Salih (1999). „Stara Raška (Raška oblast) u turskim administrativno-upravnim podjelama”. Breznički zapisi. 11-12: 25—36.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
- Šalipurović, Vukoman (1968). Ustanak u zapadnom delu Stare Srbije 1875-1878. Titovo Užice: Vesti.
- Šalipurović, Vukoman (1969). Raonička buna: Agrarni pokret u zapadnim krajevima Stare Srbije. 1. Sjenica: Opštinska zajednica obrazovanja.
- Šalipurović, Vukoman (1970). Raonička buna: Agrarni pokret u zapadnim krajevima Stare Srbije. 2. Priboj: Opštinska zajednica obrazovanja.
- Petković-Popović, Radmila; Šalipurović, Vukoman (1970). Srpske škole i prosveta u zapadnim krajevima Stare Srbije u XIX veku. Priboj: Opštinska zajednica obrazovanja.
- Šalipurović, Vukoman (1972). Kulturno-prosvetne i političke organizacije u Polimlju i Raškoj 1903-1912. Nova Varoš: Opštinska zajednica obrazovanja.
- Šalipurović, Vukoman (1979). Prilozi za istoriju građevinarstva u srednjem Polimlju u XIX veku. Beograd: Filozofski fakultet.