Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana Vojske Republike Srpske

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana Vojske Republike Srpske
Oznaka pripadnosti V i PVO VRS
Aktivnost27. maj 1992. — 1. januar 2006. god.; prije 18 godina (2006-01-01) (ušla u sastav OS BiH)
Zemlja Republika Srpska
TipVazduhoplovstvo i protivvazduhoplovna odbrana
Ulogaodbrana vazdušnog prostora Republike Srpske
DioVojska Republike Srpske
Garnizon (sjedište)Banja Luka
Godišnjice27. maj
Angažovanje
Komandanti
general-majorŽivomir Ninković
general-majorMilan Torbica
general-majorMarinko Šiljegović
Insignije
Oznaka
Oznaka
Oznaka
Vazduhoplovstvo
Lovac-bombarderJ-22 orao, G-4 super galeb, J-21 jastreb, SA 342 Gazela
Teretni helikopterMi-8T
Posmatrački helikopterSA 342 Gazela
IzviđačJ-21 jastreb, SA 342 Gazela
Školski avionUtva 75, G-4 super galeb, NJ-21

Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana (skraćeno V i PVO), bilo je vid Vojske Republike Srpske zadužen za odbranu vazdušnog prostora Republike Srpske. Zvanično je osnovano 27. maja 1992. godine. Učestvovalo je u ratu u Bosni i Hercegovini i ratu u Hrvatskoj, a posle borbenih dejstava je reorganizovano. Prvog januara 2006. godine postalo je deo jedinstvenih Oružanih snaga Bosne i Hercegovine, a deo helikoptera RV i PVO je prebačen u civilne strukture Republike Srpske.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Predistorija[uredi | uredi izvor]

Etnički sastav BiH prema popisu iz 1991. godine

Bosna i Hercegovina je multietnička država. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, od 4.364.649 stanovnika 43,65% se izjasnilo kao Muslimani, 31,38% kao Srbi, 17,31% kao Hrvati i 5,49% kao Jugosloveni.[1] Većina Jugoslovena su bili Srbi ili djeca iz mješovitih brakova. Godine 1991, bilo je 27% mješovitih brakova.[2]

Kao rezultat prvih višestranačkih izbora, održanih u novembru 1990. godine, najviše glasova su osvojile tri najveće nacionalne stranke, Stranka demokratske akcije, Srpska demokratska stranka i Hrvatska demokratska zajednica. Stranke su podijelile vlast po etničkim linijama, a predsjednik Predsjedništva postao je Musliman Alija Izetbegović, predsjednik Skupštine Srbin Momčilo Krajišnik i predsjednik Vlade Hrvat Jure Pelivan.[3]

Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine je 15. oktobra 1991. u Sarajevu usvojila prostom većinom „Memorandum o suverenitetu Bosne i Hercegovine”.[4][5] Srpski poslanici nisu prihvatali memorandum, tvrdeći da pitanja vezana za izmjene ustava moraju biti podržana dvotrećinskom većinom članova Skupštine. Uprkos protivljenju srpskih predstavnika, „Memorandum” je odobren, zbog čega su Srbi bojkotovali Skupštinu. Ne mareći za bojkot, Skupština je započela usvajanje zakonske regulative,[6] pa je tako 25. januara 1992. raspisan referendum o nezavisnosti, zakazan za 29. februar i 1. mart.[4]

Odziv na referendumu bio je 63,4%, od čega je 99,7% birača glasalo za nezavisnost.[7] Međutim, Srbi koji su činili nešto manje od trećine stanovništva BiH, bojkotovali su referendum i proglasili neposlušnost novoj Vladi BiH, počev od 27. marta osnivajući Vladu Srpske Republike Bosne i Hercegovine.[8]

Tokom ljeta 1991. godine za vrijeme borbenih dejstava u Sloveniji i Hrvatskoj komanda Jugoslovenske narodne armije je odlučila da povuče dio svojih snaga iz ovih pobunjenih republika. Dijelovi JNA napustili su cjelokupnu teritoriju Slovenije u skladu sa sporazumom slovenačkog rukovodstva i Predsjedništva SFRJ. U isto vrijeme u Hrvatskoj, JNA se povukla samo sa dijela teritorije, povlačeći svoje snage na teritoriju Srpske Krajine ili Bosne i Hercegovine. Neke od povučenih jedinica su kasnije učestvovale u borbenim dejstvima u Hrvatskoj. Konkretno, pripadnici RV i PVO SFRJ su napustili aerodrome Cerklje u Sloveniji i Pleso i Lučko u Hrvatskoj. Na teritoriju Bosne i Hercegovine je povučen dio PVO, koji je prethodno pokrivao Zagreb.[9]

Nakon potpisivanja Sarajevskog primirja između Hrvatske i Jugoslavije, JNA je reorganizovana. Peti korpus RV i PVO JNA je rasformiran, kao i neke jedinice. Preostali pripadnici su prešli u sastav 5. operativne grupe V i PVO, čija je zona odgovornosti bila zapadna Bosna i Hercegovina i Srpska Krajina. Početkom sukoba u Bosni i Hercegovini JNA je kratko učestvovala u borbama, ali su vlasti u Beogradu odlučile da povuku vojsku na teritoriju Srbije i Crne Gore do 19. maja 1992. godine.[10] Pripadnici JNA koji su porijeklom iz Bosne i Hercegovine su većinom demobilisani i većinom su se priključili Vojsci Srpske Republike Bosne i Hercegovine, koja je stvorena u maju iste godine. JNA je iza sebe ostavila veliku količina naoružanja i opreme. Konkretno, V i PVO VSRBiH koji je bio u procesu formiranja, primao je avione i helikoptere stacionirane na aerodromu Mahovljani.[11]

V i PVO tokom Rata u Bosni i Hercegovini[uredi | uredi izvor]

Aerodrom Mahovljani (danas Međunarodni aerodrom Banja Luka)

Dana 12. maja 1992. godine rukovodstvo Srpske Republike Bosne i Hercegovine donijelo je odluku o stvaranju Vojske Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Jedan od vidova VSRBiH je bilo i V i PVO koje je osnovano 19. maja 1992. Od JNA VSRBiH je dobila devet aviona J-21 jastreb, trinaest J-22 orao, jedan G-4 super galeb, dvadesetsedam helikoptera SA 342 Gazela i četrnaest Mi-8T. Pored vazduhoplova, JNA je ostavila i protivavionske sisteme S-75 Dvina i 2K12 Kub, prenosne raketne sisteme Strela-2 i 9K38 igla i protivavionsku artiljeriju kalibra 20 mm, 30 mm i 40 mm. V i PVO VSRBiH je raspolaganju je ostavljena infrastruktura na aerodromu Mahovljani i helikoptersku bazu Zalužani.[11]

V i PVO VSRBiH je zvanično formirano 27. maja 1992. godine. Istog dana borbeni avioni su izvršili šesnaest letova,[12][13] dejstvujući po Hrvatskoj vojsci i Hrvatskom vijeću odbranu u Posavini. Prvi komandant V i PVO VSRBiH bio je general Živomir Ninković.[13] Na čelu štaba se nalazio pukovnik Božo Novak.[14] Glavni štab VSRBiH 15. juna je utvrdio organizacioni i kadrovsku strukturu za vazduhoplovnu i protivvazdušnu odbranu, a 3. jula je dopunjena. Međutim, pošto je u toku bila veoma važna operacija Koridor 92, u kojoj je borbeno vazduhoplovstvo bilo široko uključeno, odlučeno je da se formiranje i reorganizacija jedinica odloži do kraja prve faze operacije. Tek krajem jula iste godine formirane su vazduhoplovne brigade, helikopterska eskadrila itd.[15]

J-22 orao

Tokom ovog perioda V i PVO je aktivno učestvovalo u borbama u Posavini, gdje su HV i jedinice HVO prekinule komunikaciju između zapadnog i istočnog dijela Srpske Republike. Borbeno avijacija je vršila nekoliko naleta dnevno, a snage PVO raspoređene na područje Banje Luke štitile su od napada hrvatskog vazduhoplovstva, koje je takođe djelovalo u Posavini. Vazduhoplovstvo VSRBiH je 9. juna pretrpjelo prve gubitke, helikopter SA 342 Gazela je oboren.[16] U blizini sela Johovac 11. juna oboren je dvosjed J-21 jastreb. Pilot i tehničar su poginuli.[17] Nedaleko od Dervente je 24. juna dejstvom protivavionske artiljerije Srbi su oborili MiG-21 hrvatskog RV i PRO, a pilot gine. Nakon toga, hrvatsko vazduhoplovstvo je zaustavilo svoje dejstva u Posavini. V i PVO VSRBiH 28. juna je izgubilo drugi avion, 108. brigada HV je oborila J-22 orao iznad Odžaka, a pilot Bogoslav Lukić[18] je ubijen u vazduhu.[17] Pored borbenog vazduhoplovstva u operaciji Koridor 92, važnu ulogu su odigrali i transportni helikopteri. Oni su izvukli 1.894 ranjenika u 2.909 letova. Udarno vazduhoplovstvo tokom ovih borbi je izvršila 1.242 naleta, tokom kojih je većinom imalo podršku kopnene vojske. Na ljeto 1992. godine vazduhoplovstvo VRS je vršilo udare po objektima vojna industrijska postrojenja u Novom Travniku, Vitezu, Zenici i drugim mjestima pod kontrolom Republike Bosne i Hercegovine.[19] Savjet bezbjednosti OUN je 9. oktobra usvojio rezoluciju 781, kojom su zabranjeni letovi iznad Bosne i Hercegovine. Dan kasnije vazduhoplovstvo je prekinulo letove.[20]

Nakon usvajanja rezolucije SB OUN, zapadne diplomate su započele vršiti pritisak na rukovodstvo Republike Srpske, zahtijevajući raspuštanje ratnog vazduhoplovstva. Njihov glavni argument je bio odsustvo aviona kod protivnika VRS — ARBiH i HVO. Na pregovorima sa Dejvidom Ovenom predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić se prvobitno složio sa ovim zahtjevom, ali nakon razgovora sa generalima Ninkovićem i Ratkom Mladićem odbio je da rasformira V i PVO.[21] Borbeni avioni su letjeli do proljeća 1993, ali su zato helikopteri nastavili sa letovima, uglavnom vršeći izvlačenje ranjenika i isporuku tereta. Pored toga, helikopteri SA 342 Gazela su povremeno pružali podršku kopnenim snagama. Na ljeto 1993. godine Srpska vojska Krajine je dozvolila VRS da koristi aerodrom Udbina.[17] To je omogućilo V i PVO da nastavi sa borbenim letovima, jer je vazdušni prostor iznad Srpske Krajine bio otvoren. Pored nekoliko aviona VRS je u Srpsku Krajinu prenijela i dvije baterije raketnog sistem PVO 2K12 Kub.[22] Pripadnici ARBiH su u blizini Brčkog 2. avgusta 1993. godine iz prenosnog raketnog sistem Strela-2M oborili Mi-8T VRS, u kome je poginulo šest oficira.[23] Među poginulima je bio i komandant 92. mješovite avijacijske brigade potpukovnik Slobodan Kusturić.[24][25]

Vojska Republike Srpske je 28. februara 1994. godine preuzela operaciju uništavanja municije za dalekometne višecjevne bacače raketa u Bugojnu i Novom Travniku. U operaciju je bilo uključeno šest aviona J-21 jastreb i dva J-22 orao, smještena na aerodromu Udbina. J-21 jastrebovi su gađali fabriku municije u Novom Travniku, a J-22 orlovi su bombardovali skladište oružja u Bugojnu. Na povratku u bazu presreo ih je lovački avion Američkog ratnog vazduhoplovstva F-16 fajting falkon, koji je imao zadatak očuvanja zone zabrane leta iznad Bosne i Hercegovine. Oborena su četiri aviona J-21 jastreb, peti je pao usljed nedostatka goriva.[17] Posljednji J-21 jastreb i oba J-22 orla su se prizemljila na aerodromu Udbina.[26][27]

Na proljeće 1994. godine snage Organizacije Sjevernoatlantskog sporazuma su izvršile brojne udare na položaje VRS u blizini Goražda. Srbi su uspjeli da pogode francuski Etendar IVP 15. aprila pomoću prenosnog raketnog sistem Strela-2M, ali je avion bio u stanju da se vrati na nosač aviona. Sljedećeg dana, Srbi su istom raketnim sistemom oborili britanski Si Harijer,[28] koje je pao u Goražde. Nakon ovih događaja, V i PVO VRS je učestvovalo u borbama za Bihać na jesen 1994. godine. U početku su avioni, koji su polijetali sa Udbine, ispaljivali rakete iz vazdušnog prostora Srpske Krajine, bez povrede zone zabranjenog leta iznad Bosne i Hercegovine. Dva aviona J-22 orao su 18. novembra 1994. napali vojne i industrijske objekte u Bihaću, a jedan avion je pao nakon što je krilom udario u cijev jedne od fabrika. Na kraju, kako bi spriječili korišćenje aerodroma Udbina, NATO je 21. novembra izvršio masivni vazdušni udar. Položaji PVO Srpske Krajine na području Banije i PVO Srpske u zapadnoj Bosni su takođe bili meta vazdušnih udara.[29]

Tokom ofanzive HV na zapadnu Slavoniju 2. maja 1995. godine, PVO VRS oborio je hrvatski MiG-21 iznad Bosanske Gradiške,[30] koji je neposredno prije toga ispustio nekoliko bombi nad grad. Istog dana na to područje je prebačena 1. samohodna baterija PVO, ali je hrvatsko vazduhoplovstvo prekinulo letove. U maju iste godine, snage NATO su izvršile nekoliko udara na skladišta VRS. Pokušavajući da presretnu napadajući avion, 1. samohodna baterija PVO je 2. jula 1995. godine oborila američki F-16 fajting falkon, koji je pao kod Bosanskog Petrovca. Pilot je uspio da se katapultira i šest dana se skrivao od pripadnika VRS. Evakuaciona grupa NATO ga je 8. jula izvukla. Ovaj incident je doveo do ozbiljnih promjena u propisima Američkog ratnog vazduhoplovstva. Od tada su udari vazduhoplovstva izvođeni samo uz podršku aviona sa protivradarskim raketama.[31]

Vazduhoplovstvo VRS je aktivno učestvovalo u borbama na Dinari krajem jula 1995. godine, kada su snage HV i HVO zauzele Bosansko Grahovo i Glamoč.[32] Za vrijeme operacije Oluja avioni VRS su se sa aerodroma Udbina vratili na aerodrom Mahovljani. Takođe su preletjeli svi ispravni avioni SVK. Dva J-22 orla VRS su 6. avgusta 1995. godine nanijeli udar na hemijski zavod u Kutini u Hrvatskoj.[33][34] Tokom tog perioda, vazduhoplovstvo VRS je izgubilo dva aviona. Jedan J-22 orao je u junu, zbog greške pilota, pao na pistu aerodroma Udbina, a drugog je oborila „prijateljska vatra” kod Drvara 10. avgusta.[35].

Snimak avionskog udara NATO tokom operacije Namjerna sila

NATO je 30. avgusta 1995. godine pokrenuo operaciju Namjerna sila, koja je trajala do 21. septembra iste godine. Nakon zvaničnog okončanja operacije izvršeno je nekoliko vazdušnih udara po srpskim položajima, a posljednje bombardovanje je izvršeno 9. oktobra. Jedan od zadataka operacije bio je uništenje PVO VRS. Uništeno je ili oštećeno 60 vojnih objekata VRS, uključujući radare, komunikacijske centre, komandna mjesta itd. Gubici NATO su iznosili jedan Miraž 2000, koji je oboren iz raketnog sistema Igla 30. avgusta u blizini Pala. Poslije operacije predstavnik Američkog ratnog vazduhoplovstva Čarls Vold izjavio je da je, uprkos prouzrokovanoj šteti, PVO VRS zadržao borbenu sposobnost.[36]

Dok je vazduhoplovstvo NATO vršilo udare po položajima VRS, 9. septembra snage HV, HVO i ARBiH pokrenule su brojne velike ofanzivne operacije na području zapadne Bosne i planine Ozren. U ovim borbama, V i PVO je pružalo podršku kopnenim snagama VRS. Avioni VRS su važnu ulogu imali u napadima na hrvatske položaje u Novom Gradu i Kozarskoj Dubici (Operacija Una)[17] i na muslimanske položaje. U borbama za Novi Grad oboren je jedan J-21 jastreb. Posljednja borbena misija V VRS u Ratu u Bosni i Hercegovini bila je u novembru 1995. godine.[37][38]

Za vrijeme borbenih dejstava u sastavu V i PVO VRS poginulo je 89 vojnih lica. Među njima je 13 pilota i 15 pripadnika tehničkog osoblja eskadrila. Poginulo 35 ljudi u kopnenim borbama, a 26 tokom bombardovanja NATO. Od naoružanja, V i PVO VRS je izgubilo 12 aviona (5 J-22 i 7 J-21) i 7 helikoptera (5 Gazela i 2 Mi-8T).[38]

Avion J-21 jastreb broj 24160 iskorišten je kao spomen obilježje poginulim pilotima i pripadnicima V i PVO VRS.[17]

Poslijeratni period[uredi | uredi izvor]

Nakon prekida borbenih dejstava, pripadnici V i PVO VRS su se vratili u kasarne. Na kraju 1995. godine u sastavu VRS je ostalo 8 aviona J-22 orao, 15 J-21 jastreb, 1 G-4 super galeb, 2 Utva 75, 22 helikoptera SA 342 Gazela i 12 helikoptera Mi-8T. Od novembra 1995. do 25. aprila 1996, kada su se pripadnici SFOR pripremali za raspoređivanje snaga po Bosni i Hercegovini, svi letovi u vazdušnom prostoru BiH su bili zabranjeni. Nakon ukidanja zabrane, vazduhoplovstvo VRS je obuke vršila samo na području Prnjavora. Svaka od obuka je bila pod kontrolom međunarodnih snaga i trebalo je da dobije preliminarno odobrenje. Istovremeno, tokom prvih misija obuke, avioni i helikopteri nisu smjeli nositi oružje.[39]

Protivvazduhoplovni topovi M55 u skladištu

U martu 1996. godine u VRS je izvršena reorganizacija, uglavnom zbog smanjenja broja pripadnika i transformacija jedinica. U V i PVO 155. brigada je transformisana u 855, 92. mješovita brigada u 892, 51. bataljon u 851, 172. puk u 872, vod REB i četa REB u 88. vod i 88. četu, 474. puk u 884. puk, 474. baza u 874. bazu. 92. višenamjenska eskadrila, 76. baza, 76. eskadrila, služba bezbjednosti vazduhoplovstva i vazdušnodesantna četa su rasformirane. Smanjen je i broj vojne tehnike. Prema Dejtonskom mirovnom sporazumu, VRS je mogla raspolagati sa 21 borbenim avionom i 7 borbenih helikoptera.[40] Zbog toga je sa nekoliko helikoptera demontirano naoružanje. Od 1998. godine V i PVO je komandovao general Milan Torbica.[41][42]

SFOR je 1998. godine uklonio raniju zabranu V i PVO VRS učešća u zajedničkim vojnim vježbama sa kopnenom vojskom.[40] Za vrijeme NATO bombardovanja SR Jugoslavije 1999. godine dio oficira iz PVO VRS učestvovao je u borbenim dejstvima u sastavu RV i PVO Vojske Jugoslavije. Poslije okončanja ratnih dejstava vratili su se u Republiku Srpsku. Istovremeno, šteta koja je načinjena Jugoslaviji, a posebno njenom vojno-industrijskom sistemu, ozbiljno je otežala održavanje borbene sposobnosti RV i PVO VRS, kao i obuku njenih pilota.[43]

Od 17. jula 2002. godine V i PVO VRS je komandovao general Marinko Šiljegović.[44] Vazduhoplovstvo VRS nije imalo mogućnosti da kupi nove avione i helikoptere, ograničivši se time na popravku starih letjelica. Postepeno, brojnost ispravne tehnike se smanjila. U jesen 2002. godine avioni J-22 orao izvršili su svoje posljednje letove, poslije čega su poslati na konzervaciju. Godine 2003. u sastavu V i PVO je bilo 7 J-22 orlova, 9 J-21 jastrebova, 1 G-4 super galeb, 2 Utva 75, 22 helikoptera Gazela i 11 Mi-8T. Broj osoblja je iznosio 1.100, od čega su 250 bili regruti. U redovima vazduhoplovstva je bilo 64 pilota.[45]

U avgustu 2005. godine Narodna skupština Republike Srpske je usvojila prijedlog zamjenika Visokog predstavnika u BiH Rafija Gregorijana po kome je planirano formiranje jedinstvenih oružanih snaga i ministarstva odbrane u okviru široke vojne reforme. Prema planu, oružane snage entiteta su trebalo da budu ukinute, a pitanje odbrane je trebalo prenijeti na Savjet ministara u Sarajevu. V i PVO VRS postalo je dio odgovarajućeg vida Oružanih snaga BiH. Na teritoriji Srpske vojnu funkciju je zadržao samo aerodrom Mahovljani.[46] Uz podršku vlasti Srpske, piloti koji su napustili vojsku su osnovali preduzeće „Helikopterski servis Republike Srpske”, koji je u svom sastavu imao nekoliko helikoptera, uključujući i tri Gazele iz bivšeg V i PVO VRS. Kao dio preduzeća helikopteri su obavljali zadatke u interesu Vlade i ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske.[47]

Organizacija V i PVO VRS[uredi | uredi izvor]

Komandni sastav[uredi | uredi izvor]

Tokom postojanja Vazduhoplovstava i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske, ovim vidom vojske su komandovali sljedeći komandanti:

Organizaciono-kadrovska struktura za vrijeme rata[uredi | uredi izvor]

Organizaciono-kadrovska struktura V i PVO VRS je određena u junu 1992. godine. Odgovarajući nalog je izdao Glavni štab 16. juna. Prema njemu, V i PVO VRS treba imati sljedeći strukturu:[49][50]

  • Štab;
  • 92. mješovita avijacijska brigada;
  • 155. puk PVO (kasnije transformisan u 155. brigadu);
  • 51. bataljon vazdušnog praćenja, otkrivanja i navođenja;
  • 474. vazduhoplovna baza (kasnije preimenovana u 74. bazu);
  • Vazdušnodesantna četa;
  • Vod REB;
  • Služba bezbjednosti.

Nalogom Glavnog štaba od 3. jula 1992. osnovane su i jedinice:[15]

Ova organizaciono-kadrovska struktura V i PVO je korištena tokom rata. Dopunjena je 17. februara 1994. stvaranjem 172. srednjeg samohodno raketnog puka PVO.[51]

Organizaciona i kadrovska struktura u poslijeratnom periodu[uredi | uredi izvor]

Nakon okončanja borbenih dejstava rukovodstvo Republike Srpske je odlučilo da reorganizuje oružane snage, smanjenjem brojnosti i ukidanjem mnogih jedinica. Novi sastav V i PVO VRS je utvrđen 5. juna 1996. godine:[52]

  • Štab;
  • 855. raketna brigada PVO;
  • 892. avijacijska brigada;
  • 851. bataljon vazdušnog praćenja, otkrivanja i navođenja;
  • 872. srednji samohodni raketni puk PVO;
  • 88. elektronski izvođački vod;
  • 88. četa REB;
  • 884. laki artiljerijski puk PVO;
  • 874. vazduhoplovna baza.

Organizaciona i kadrovska struktura 2003.[uredi | uredi izvor]

komandant general-major Marinko Šiljegović, načelnik štaba: pukovnik Dušan Četković

  • 874. vazduhoplovna baza

komandant: pukovnik Milan Stojanović, načelnik štaba: potpukovnik Radivoje Jević

  • 855.raketna brigada PVO

komandant: potpukovnik Mirko Zinajić, načelnik štaba: major Adanović

  • 892. mješovita avijacijska brigada

komandant: potpukovnik Vlado Gvozden, načelnik štaba: potpukovnik Tripko Ćuk

  • Izviđačko borbena avionska eskadrila

komandant: major Vladimir Grujić

  • Mješovita helikopterska eskadrila

komandant: major Radenko Panić

  • 851.bataljon vazdušnog praćenja, otkrivanja i navođenja;

komandant: major Paninčić, načelnik štaba: kapetan 1. klase Dragan Đukić

Naoružanje i vojna oprema[uredi | uredi izvor]

Oružje Porijeklo Tip Brojnost Fotografija
J-21 jastreb  SFRJ lovac-bombarder 9 [11][17][53][13]
J-22 orao  SFRJ lovac-bombarder 13 [11][53][13]
G-4 super galeb  SFRJ školsko-borbeni avion 1 [11][13]
Mi-8T  SSSR transportni helikopter 14 [11][53][13]
SA 342 Gazela  SFRJ višenamjenski helikopter 27 [11][53][13]
2K12 Kub  SSSR raketni sistem protivvazdušne odbrane tri baterije [11]
S-75 Dvina  SSSR raketni sistem srednjeg dometa četiri diviziona [11]
9K31 Strela-1  SSSR raketni sistem kratkog dometa nepoznato [11]
9K35 Strela-10  SSSR raketni sistem kratkog dometa nepoznato [11]
9K32 Strela-2M  SSSR prenosni raketni sistem nepoznato [11]
9K38 igla  SSSR prenosni raketni sistem nepoznato [11]
M55  SFRJ protivvazduhoplovni top nepoznato [11]
BOV-3  SFRJ samohodni protivvazduhoplovni top nepoznato [11]
M53/59 Praga  SFRJ samohodni protivvazduhoplovni top nepoznato [11]
Bofors L60  SFRJ protivvazduhoplovni top nepoznato [11]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti i površini naselja, Bosna i Hercegovina (PDF). Savezni zavod za statistiku SFRJ. 1991. Pristupljeno 29. 5. 2017. 
  2. ^ Nikiforov 2011, str. 805.
  3. ^ Tafro-Sefić, Lejla; Filipović, Omar, ur. (2011). Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine. Sarajevo: Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine. str. 71. ISBN 978-9958-516-03-0. Pristupljeno 29. 5. 2017. 
  4. ^ a b Trbovich 2008, str. 221.
  5. ^ Cook, Bernard A., ur. (2001). Europe since 1945 : an encyclopedia (I izd.). New York: Garland Pub. str. 140. ISBN 978-0-8153-4057-7. 
  6. ^ Trbovich 2008, str. 220—224.
  7. ^ „The Referendum on Independence in Bosnia-Herzegovina: February 29 – 1 March 1992”. Commission on Security and Cooperation in Europe. 1992. str. 19. Arhivirano iz originala 26. 08. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2009. 
  8. ^ Antić, Čedomir; Kecmanović, Nenad (2016). Istorija Republike Srpske. str. 432. 
  9. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 89.
  10. ^ Dimitrijević 2017, str. 55.
  11. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 93.
  12. ^ Borojević 2015, str. 6.
  13. ^ a b v g d đ e Borojević & Ivić 2014, str. 149. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBorojevićIvić2014 (help)
  14. ^ Dimitrijević 2017, str. 56.
  15. ^ a b Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 95.
  16. ^ Dimitrijević 2017, str. 66.
  17. ^ a b v g d đ e Borojević & 25. 12. 2015.
  18. ^ Borojević & Ivić 2014, str. 126. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBorojevićIvić2014 (help)
  19. ^ Borojević & Ivić 2014, str. 139. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFBorojevićIvić2014 (help)
  20. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 112.
  21. ^ Dimitrijević 2017, str. 116.
  22. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 116.
  23. ^ Borojević 2015, str. 9.
  24. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 119.
  25. ^ Dimitrijević 2017, str. 152.
  26. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 125.
  27. ^ Dimitrijević 2017, str. 182-184.
  28. ^ Dimitrijević 2017, str. 187.
  29. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 135.
  30. ^ Dimitrijević 2017, str. 240.
  31. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 139.
  32. ^ Borojević 2015, str. 11.
  33. ^ „Doklad Genseka OON, predstavlennый v sootvetstvii s Rezolюcieй 1009 (1995) Soveta Bezopasnosti” (PDF) (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 2. 2013. g. Pristupljeno 14. 2. 2013. 
  34. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 141.
  35. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 142.
  36. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 150.
  37. ^ Borojević 2015, str. 13.
  38. ^ a b Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 160.
  39. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 164.
  40. ^ a b Borojević 2015, str. 15.
  41. ^ a b Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 167.
  42. ^ a b Blažanović 2005, str. 102.
  43. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 168.
  44. ^ a b Blažanović 2005, str. 129.
  45. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 170.
  46. ^ Borojević 2015, str. 16.
  47. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 174.
  48. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 169.
  49. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 94.
  50. ^ Dimitrijević 2017, str. 61.
  51. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 99.
  52. ^ Borojević, Ivić & Ubović 2016, str. 165.
  53. ^ a b v g Dimitrijević 2017, str. 58.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ваздухопловство_и_противваздушна_одбрана_Војске_Републике_Српске&oldid=27429923”