Rimsko naselje Leusinijum u Paniku
| Rimsko naselje Leusinijum | |
|---|---|
| Mesto | Bileća  |
| Sagrađen | 3. vek |
| Tip strukture | naselje |
 Leusnijum | |
Rimsko naselje Leusinijum u Paniku je vodom Bilećkog jezera prekriven arheološki lokalitet u opštini Bileća, Republika Srpska, BiH. Ono što vekovima nije moglo da zbriše priroda hercegovačke zemlje uradila je to začas voda Bilećkog jezera koja je pre više od pola veka, kao veštačka akumulacija tadanje elektoprivrede SFR Jugoslavije, zagospodarila ovim prostorom, uključujući i arheološki lokalitet nekadašnjeg rimskog naselja Leusnijum. Potopljen je teren na kojem su se nalazili mnogobrojni arheološki nadgrobni spomenici izuzetne naučne i kulturno-istorijske vrednosti. Brana od 123 metra zatvorila je prirodni protok reke Trebišnjice, a njene ukroćene vode preplavile su površinu od 33 kvadratna kilometra i napravile ogromno jezero od Bileće do Grančareva ispod kojeg su ostala naselja Panik, Orah, Čepelica, Zadublje i Miruše sa zaseocima. Zajedno sa selima, voda je potopila i spomenike prošlosti: groblja, puteve i crkve.
Istorijat nastanka naselja[uredi | uredi izvor]
Na širem prostoru današnje Bosne i Hercegovine u vreme postojanja Rimske republike (30. g. p. n. e.— 640. g. n. e.) vladalo je niz rimskih zapovednika sa ovlašćenjima promagistrata koji su vodili ratove sa nepomiljivim ilirskim domorodcima. Sa uspostavljanjem sistema principata, Oktavijan Avgust reorganizovao je provincijsku upravu, što je podrazumievalo i ilirske oblasti dinarskog pojasa i panonskog basena koje su u Avgustovo doba unesene u rimski državni i imperijalni okvir.
U prvo vreme postojala je samo jedna provincija pod imenom Ilirik koja obuhvata široko područje od obala Jadranskog mora sve do srednjeg Dunava. Nakon velikog Ilirskog ustanka (6 — 9. g.n.e), nastala je podela jedinstvene provincije Ilirik na dve nove provincije – najveći deo prostora današnje Bosne i Hercegovine našao se u okvirima provincije Gornji Ilirik, koji će se decenijama kasnije nazvati Dalmacija.
Načina života na prostoru Gornjeg Ilirika bio je uslovljen razvojem ekonomije i dolaska isluženih vojnika, i osnivanjem latifundija – u smislu postojanja i razvoja velikih zemljišnih poseda, i rustičnih vila koje su predstavljale objekte ili skup objekata izvan ili nešto dalje od grada i zadovoljavale osnovne stambene i gospodarske funkcije i druge potrebe njihovih vlasnika. Ovakvo imanje bilo je kompleksna poljoprivredna jedinica na čijem je čelu stajao upravik – villicus. U različitim epohama došlo je do izdvajanja pojedinih delova imanja u u kojima su stvarane raskošne palate – villa urbana, sa velikim porticima (tremovima), nimfejima i peristilima – dvorištima.[1]
Na osnovu arheoloških nalaza pretpostavlja se da je kompleks građevina na Dračevoj strani nastao krajem i početkom 2. veka, dok je gradska vila na Crkvini izgrađena krajem 3. i početkom 4. veka. Iznad rimskih građevina, datiranih u doba imperatora Publija Licinija Galijena (253—268) , pronađena je mala starohrišćanska crkva, izgrađena u 6. veku, sa nešto kasnije iza sagrađenom još jednom starohrišćanskom crkvom oko koje se sahranjivano stanovništvo.
Jedan granični natpis ukazuje da su u dolini Trebišnjice u 1. veku postojali veliki posedi italske patricijske porodice Vesii. Fragmenti fresaka i mozaika svedoče da je na ovom rimskom lokalitetu u 3. veku bila prisutna hrišćanska simbolika, iako je u tom razdoblju hrišćanstvo bilo zabranjena vera. Moguće je da su vlasnici poseda bili Hristovi sledbenici pre nego što je hrišćanstvo u Rimskom carstvu priznato za državnu i zvaničnu veru. Pomenuti arheološki nalazi značajni su zato što predstavljaju najranije otkrivene tragovehrišćanstva u Bosni i Hrcegovini pa i na Balkanu.
U modernoj istoriografiji smatra se da je pored Leusinijuma prolazila trasa rimske komunikacije sa desne na levu obalu Trebišnjice.[2] O postojanju mosta na Trebišnjici u rimsko doba svedoči toponomastika i jedan epigrafski izvor. Prema navodima meštana sela temelji rimskog mosta mogu se videti na mestu Mostine pri niskom vodostaju reke. Postojanje mosta potvrđuje i već pomenuti granični natpis uklesan u živu stenu iznad Manastira Kosijereva, pronađen 1959. godine.
.png)
Istorijat istraživanja lokaliteta[uredi | uredi izvor]
- Preduslovi koji su uticala na početak i tok istraživanja
Krajem 50-ih godina 20. veka u javnosti su se pojavile prve informacije o planu da se potopi dolina Trebišnjice, čime bi se stvorila najveća domaća akumulacija – Bilećko jezero čija bi vodena snaga trebalo da pokreće turbine Hidroelektrane Trebišnjica.
Definitivno vode Hidroelektrane Trebišnjica ispunile su zauvek dolinu reke i arheološki lokalitet februara 1968. godine.
- Prva sistemska istraživanja
Sistematska arheološka istraživanja ovog lokaliteta počela su 1957. godine, kada je istraživačka ekipa Zemaljskog muzeja iz Sarajeva obišla arheološko nalazište lokaliteta današnjeg Panika, koje je tada identifikovano kao rimsko naselje Leusinijum.
| „ | Istovremeno u dolinu Trebišnjice požurili su da stignu naučnici arheolozi i istoričari. Htjeli su ispitati sakriva li dolina rijeke nešto od naše istorijske i kulturne baštine. Pod uslovom da sakriva i da je to vrijedno bili su riješeni da se to otkrije i spasi. Tada se znalo za samo tri objekta: za čuveni Manastir Dobrićevo i isto tako poznati Manastir Kosijerevo u dolini rijeke i za Arslanagića most, danas Perovića most u Gorici više Trebinja, na tlu druge pomoćne akumulacije. Izuzimajući na desetine srednjovjekovnih stećaka, nadgrobnih spomenika pravoslavnih Srba, za druge objekte nije se znalo, ili su saznanja bila nedovoljna i nepotpuna. | ” |
Zavod za zaštitu spomenika kulture BiH i Zemaljski muzej u Sarajevu pobrinuće se da se dolina Trebišnjice opsežno pretraži, pre nego dolina bude pretvorena u veliko jezero.
Sistematska arheološka istraživanja počela su već 1957. godine, kada je istraživačka ekipa Zemaljskog muzeja iz Sarajeva obišla arheološko nalazište lokaliteta današnjeg Panika, identifikovanog kao rimsko naselje Leusinijum.
Tokom 1959. godine organizovana su manje probno kopanje kao i detaljan pregled terena u organizaciji Zavičajnog muzeja u Trebinju, u kome su učestvovali Ljubinka Kojić, upravnik muzeja i Ilija Pušić, kustos muzeja u Herceg Novom.
Probna iskopavanja izvršena su i naredne 1960. godine u istom sastavu. Tada je utvrđeno da se rimska naseobina protezala u okruženju od 20 hektara.
Naredna istraživanja lokaliteta Panik počela su tokom 1967. godine, upućivaljnjm u dolinu Trebišnjice, iz Zemaljskog muzeja višeg naučnog saradnika, jednog od najuticajnijih i u evropskim zemljama po naučnim radovima priznatog arheologa dr Irmu Čremošnika.
Za relativno kratko vrijeme uz skromna sredstva kojima ke 60-tih godina 20. veka raspolagao Zavičajni muzej Trebinja, prva arheološka otkrića nagovestila su da se radi o značajnom arheološkom nalazištu. Gotovo na samoj površini, pod veoma tankim slojem zemlje i kamena otkrivene su konture starorimskog naselja za koje doktor Irma Čremošnik kaže da su po veličini do tog otkrića bila najveća pronađena u Bosni i Hercegovini.
- „Asuanaki problem” nastao u toku istraživanja
Kako je dolini Trebišnjice bila predviđena za veštačko jezero — za arheologe je nastala neka vrsta „asuanskog problema“ doduše u malom, ali ipak problem. Naime, prilikom izgradnje najveće brane na svijetu na rijeci Nil u Egiptu kod grada Asuana, arheolozi su u veoma kratkom vremenskom roku morali izmestiti i tako spasiti veliko kulturnoistorijsko nasljeđe drevnog Egipta. I tih godina, u dolini Trebišnjice, moralo se požuriti sa istraživanjima, kako bi se do spomenika došlo pre vode koja je trebalo da ispuni i lokalitet rimskog naselja.
Otkrića[uredi | uredi izvor]
Nakon prvih iskopavanja otkrivena je velika luksuzno građena zgrada koju su arheolozi označili „U-zgarda“, zbog toga što se njena tri krila grupišu oko jednog četvrtastog vrta, oko koga su bili tremovi koji su ovezivali u jedinstvenu celinu ostale zgrade.[3]
U jednom os krila luksuzne građevine otkriveni su sačuvani ostaci velikog kupatila (terme) sa centralnim grijanjem, u drugom luksuzne prostorije koje su služile za prijeme i organizovanje svečanosti, sa vrlo raskošnim mozaicima koji prikazuju Orfeja sa životinjama i Muzom. Prema mišljenju struke otkriveni mozaici spadaju među najlepše mozaike pronađe na tlu Italije.
Na lokalitetima Dračeva strana, Prlo, Pareži pronađeni su i drugi objekti, hramovi, grobnice, ostaci rimskog puta, fragmenti keramike, stubovi, fragmenti mlina za preradu poljoprivrednih proizvoda.
Na osnovu ostataka u Paniku arheolozi su zaključili da je velika luksuzna građevina bila namenjena isključivo za stanovanje.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Ljiljana Parežanin, Rimske vile u bilećkom selu Panik – tajna pod vodom, Zavodu za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog naslijeđa RS. objavljeno na portalu:Moja Hercegovina 15. januara 2016.
- ^ Šašel Kos, M., P. Kos. „Places: 197351 (‘Leusinio’)”. Pleiades. Pristupljeno 16. 12. 2017.
- ^ Pašalić, E. (1960). Antička naselja i komunikacije u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Zemaljski muzej Sarajevo.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Panik on R. Trebišnjica (jezik: engleski)
- Arheološkonblago na dnu Bilećkog jezera — Bileća rs.
- Šta su Rimljani ostavili u Bileći? — Foto galerija na Bileća rs.