Rtanj
| Rtanj | |
|---|---|
 Pogled na piramidalni masiv Rtnja | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Šiljak |
| Ndm. visina | 1.565 m |
| Koordinate | 43° 46′ 34″ S; 21° 53′ 36″ I / 43.776111° S; 21.893333° I |
| Geografija | |
  Rtanj | |
| Države |  Srbija |
| Masiv | Karpatsko-balkanske planine |
| Grupa | Balkanske planine |
Rtanj je planina koja se nalazi u istočnoj Srbiji, oko 200 km jugoistočno od Beograda, nadomak Boljevca. Pripada Karpatskim planinama, a najviši vrh Šiljak (1565 m) predstavlja prirodni fenomen kraškog reljefa. Specifičan raspored stena kraškog reljefa nije uticao samo na biljni pokrivač, na vode i izvore Rtnja, već i na njegov oblik. Pa ako pogledamo na Rtanj sa severa ili juga, on nam se ukazuje kao dugačak greben u obliku trapeza, dok je dole širok i masivan, gore se sužava u uzani ivičasti zid.[1]
Geografske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Rtanj spada u karpatsko-balkanske planine, naglo se diže iz ravnice i završava skoro pravilnom kupom, pa mnogi veruju da je i Rtanj piramida slična onima u susednoj Bosni. Rtanj je u podnožju uglavnom sastavljen od peščara i stena, a u višim delovima od krečnjaka. Sa južne strane padovi su blagi i prema podnožju se prostire visoravan koja se lagano spušta ka Soko Banji. Na severnoj strani Rtanj je izrazito odsečen sa oštrim grebenom pri vrhu. Na istočnom kraju grebena, uzdiže se glavni vrh Šiljak. Severna strana planine prekrivena je šumama i pašnjacima, obrasla autohtonim biljnim vrstama i obiluje izvorima pitke vode. U Ovom delu se nalazi i lovište koje se prostire na 6368 ha. Najčešća lovna divljač su srne i divlje svinje.
Geomorfologija[uredi | uredi izvor]
Kako je Rtanj planina raznovrsnog geološkog sastava, na njoj se javljaju brojna odronjenja i oko njega vlada geološki haos, jer su se u sklopu karpatsko-balkanskih planina tu srela četiri sistema, četiri različita geološka perioda i međusobno uplela svoje stene. Na severu je duboka potolina Crne reke, izrazito eruptivna stena puna andezita, koja se meša u grebene samog Rtnja. Preko nje se premiču krečnjačke površi poslednjih ogranaka Južnih Karpata. U pojasu od 700 do 950 m nadmorske visine, koncentrisan je uzak pojas dolomita. U Pomoravlju je puno venaca rodopske mase, škriljastih i filitskih stena, najstarijih na našem poluostrvu. A sam Rtanj i njemu najbliže planine, ogranci su daleko mlađeg Balkana.
U ovom planinskom sistemu Srbije, Rtanj je izdvojeni planinski masiv koji ima prostranu osnovu, orijentisanu stranama sveta. Jedna stranica je okrenuta ka jugu, dok su druge dve u položaju severozapad i severoistok. Iz ovakvog položaja u sklopu karpatsko-balkanskih planina proizašao je i sastav Rtnja (koji je u donjim partijama sav od peščara i filitskih stena, dok su mu viši delovi od ljutog krečnjaka, nagriženog vremenom i atmosferskim talozima. Krečnjačke stene na Rtnju su toliko jak, da su dobile naziv najizrazitiji karst cele Istočne Srbije. Ovakav sastav stena i nagib slojeva odredili su i karakter Rtnja.
- severna strana je strma, u gornjem karstnom delu puna litica i odseka
- južna strana, prema sokobanjskoj kotlini, je mnogo blaže.
- istočna strana je sa grebenom, iz koga se izdiže glavni oštar vrh, prava piramida od krečnjaka i litica, koja se ruši u dubinu, na sever i istok.
Dominantni vrhovi planine Rtanj, kao stepenasta-planinska formu, su:
- Šiljak, kao centralna piramida,
- Kusak, kao obli kupasti završetak zaobljenog grebena
- Vrh Baba, kao elipsoidna, Pozicija ovih vrhova formira sa još jednom tačkom jednakostranični trougao, u čijem centru je Šiljak, pod kojim se nalazi
trostrana piramida sa istom orijentisanošću stranama sveta, kao i njegova trouglasta osnova. Ivice ove trostrane piramide, sa svojim odnosom uglova i stranicama, ovu planinu svrstale u kategoriju sedam svetskih čuda, kao remek delo prirode.
Severoistočno na oko 30 m od najvišeg vrha Rtnja (1.565 m), nalazi se plitka Jama na Šiljku, koja se pruža pravcem
zapad—istok, u dužini od 7 km. Dubin jame je 9 m. Odozgo je zatvorena klastičnim naslagama, drobinom i manjim krečnjačkim blokovima.
U periodu od 27. septembra 2010. do 1. oktobra 2010. godine izvršeno je raščišćavanje klastičnih naslaga na jami, na vrhu Šiljak, jer postoji verovatnoća da je ovo jedan od najdubljih speleoloških objekata u krasu Srbije. Iz nepristupačnog i po bezbednosti speleologa rizičnog dela jame, sistemom ručnog čekrka, izvađeno je pet kubika stena, sipara i zemlje. Trenutna dubina jame iznosi oko 13 m
.[2]
Vodeni tokovi[uredi | uredi izvor]
Rtanj je poznat po tom što svoje posetioce muči žeđu. Sva voda otiče kroz krečnjak, ponire, a onda, u nižim delovima, izbija u jakim vrelima po ivici planine.
U podnožju se nalaze ledenice iz kojih je moguće izvaditi led koji se formira usled neprekidne promaje koja obara temperaturu u ledenici.
Klima[uredi | uredi izvor]
Klima na Rtnju je kontinentalno - planinska, čije su karakteristike suva i topla leta, a oštre zime sa mnogo padavina. Srednja godišnja vrednost temperature vazduha iznosi 10,2 °C. Godišnja količina padavina iznosi oko 900 mm.
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | Godišnja |
|---|
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Flora[uredi | uredi izvor]
U podnožnim partijama Rtnja prostiru se listopadne šume, zatim nastaje goli karst sa travnim poljima u pojedinim vrtačama i udubljenja sa nešto crnogorične šume pod glavnim vrhom.[4]
- Šume
Rtanj je specifičan po tome što je na 800—900 m nadmorske visine prošaran hrastovom šumom i šumom grabića, koje inače dominiraju na ovim prostorima.
- Na južnim padinama Rtnja stepenasto je prisutna planinska bukva.
- Na najvišim delovima je pojas subalpske žbunaste vegetacije.
- U središnjem delu raste „Rtanjski čaj“ kao endemična vrsta.
Karakteristično za prostor Rtnja je da se na njoj nalaze zajednice smrče, koja je na ovu planinu uneta pošumljavanjem nakon seče bukove i hrastove šume.
Endemične zajednice[uredi | uredi izvor]
Nepeta rtanjensis je endemična biljna vrsta Rtnja.[5]
Reliktne zajednice[uredi | uredi izvor]
Na ovom prostoru postoji više vrsta reliktnih zajednica Istočne Srbije:
- jorgovan (Syringa Vulgaris),
- mečja leska (Corylus colurna),
- orah (Juglans regia),
- Pančićev maklen (Acer intermedium) i maklen (Acer monspessulanum),
- bela srebrna lipa (Tilia tomentosa),
- cer medunac (Quercus pubescens),
- rešeljka (Prunus mahaleb),
- crni jasen (Fraxinus ornus),
- grabić (Carpinus orientalis),
- ruj (Cotinus coggygria) i druge.
Lekovito bilje[uredi | uredi izvor]
Rtanj je čuven i po afrodizijačkoj travi od koje se pravi čuveni rtanjski čaj. Sve donedavno bile su organizovane berbe rtanjskog čaja, ali odskoro je na snazi zabrana branja zato što je zabrinjavajuće proređena.[6]
Specijalni rezervat prirode[uredi | uredi izvor]
Rtanj je 2018. godine proglašen Specijalnim rezervatom prirode od strane države zbog endemične i reliktne flore i faune kao i specifičnog oblika i sastava reljefa. Ovaj rezervat se prostire na površini od 4 997 17 01 ha. U okviru ovog prirodnog dobra razlikuju se tri zone koje imaju različite stepene zaštite.[5] Rtanj se odlikuje bogatstvom stena koje potiču iz različitih geoloških perioda. Specifičnim izgledom se izdvaja sam vrh Rtnja, Šiljak, koji je predstavljen jedinstvenim pravilnim piramidalnim vrhom sa krasom i jamama.
Specifični oblici reljefa uslovili su formiranje specifičnog, bogatog i jedinstvenog sastava flore i faune. Od ukupno 3662 vrsta u okviru flore Srbije, 18% raste na Rtnju. [5]Postoji verovatnoća da će se povećati biodiverzitet Rtnja u narednim godinama, za oko 200 vrsta što je veliki potencijal ovog staništa. Jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta Istočne Srbije su pašnjaci an Rtnju. [5]Ali se na Rtnju nalaze i krajnje ugrožene vrste Srbije. 45% ukupne faune ptica nalazi se na Rtnju. Fauna slepih miševa je vrlo raznolika, 2/3 faune Srbije, posebno vrste mali, veliki i južni potkovičar koje su globalno ugroženi taksoni.[5]
Ihtiofauna je takođe bogata autohtonim vrstama: potočna pastrmka, potočna mrena, krkuša.[5] U jezeru u selu Vrmdža zabeleženo je prisustvo populacije riba koje nisu konvergirale i divergirale.
Ova planina se odlikuje i raznovrsnom faunom vodozemaca i gmizavaca, kao npr. planinski mrmoljak. ili kratkonogi gušter koji je endem Rtnja.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija Rtnja se vezuje za priču o bogatoj jevrejskoj porodici Minh koja je posedovala paraćinsku fabriku štofova, a kasnije i rtanjski rudnik kamenog uglja. Julius Minh izvršio je samoubistvo pod nerazjašnjenim okolnostima, a supruga Greta sa Juliusovom braćom preuzela je rukovođenje rudnikom. Za sećanje na svog muža, Greta je sagradila crkvicu-kapelu na vrhu planine Rtanj.[8] Crkvu je gradilo 1.000 radnika, a osvećena je 1936. godine.
Turizam[uredi | uredi izvor]
Planinarenje i naučni turizam[uredi | uredi izvor]
Rtanj je pre svega omiljeno turističko mesto za planinare amatere. Od početka aprila pa do kraja oktobra penjanje do vrha Šiljak organizuju ne samo planinarska udruženja već i obično građanstvo. U zimskim mesecima zbog oštrih klimatskih uslova vrh posećuju samo ozbiljniji planinari.
Pored planinarenja Rtanj je poznat po raznim istraživanjima koja su vršena na njemu da bu se utvrdilo da li je nastao prirodnim ili veštačkim putem.
- Lovni turizam
Prostor površine 6.368 ha u opštine Boljevac, oko Rtnja i deo prema Kučaju, kod Krivog Vira, namenjen je lovnom turizmu. Lovište je bogato sitnom divljači, kao i krupnom divljači: jelen lopatar, muflon, srna, divlja svinja, zec, vuk, lisica, jazavac, a ima i dosta pernate divljači.
- Banjski turizam
Pored prelepih predela i odličnog vidikovca na vrhu, u blizini se nalazi i Soko Banja, jedna od najznačajnijih banjskih centara u Srbiji. U podnožju planine se nalazi i Motel Rtanj.
- Kulturno istorijski spomenici
| Naziv | Lokacija | Opsis spomenika |
|---|---|---|
| Manastir Lapušnja | Brdo Vučja glava, nadomak Rtnja | |
| Crkva Sv. Ilije | Boljevac | |
| Manastir Krepičevac | Severno od sela Jablanice, na oko 4 km, u klisuri Radovanske reke |
|
| Manastir Lozica | Podnožje rtanjskih obronaka (3 km od sela Krivi Vir) |
|
| Manastir Sv. Luke | ||
| Kapela na Rtnju | Vrh Šiljak |
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pogled na Rtanj sa magistrale Zaječar-Paraćin -
Uređen izvor-česma u podnožju Rtnja -
Rtanj greben -
Sneg na Rtnju -
Na vrhu -
Pogled planinara -
Na planini -
Rtanj -
Rtanj iz daljine -
Rtanj i oblaci -
Rtanj pod maglom -
Briketarnica rudnika Rtanj -
Briketarnica rudnika Rtanj -
-
Podnožje Rtnja -
spomenik Rtanj -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
-
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
-
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Podnožje Rtnja -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak
-
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Vrh Šiljak -
Podnožje Rtnja -
Rtanj -
Podnožje Rtnja
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
U podnožju Rtnja u naselju Rtanj nalazi se interesantna turistička atrakcija Svetilište ili Vrelo (Vrelo ili izvor energije). Mesto je elipsastog oblika i posećuje ga veliki broj turista. Pored Svetilišta postavljena je mermerna piramida . Mesto je otkrio inženjer Jovan Davidović.
Ispitivanja su pokazala da na Rtnju postoje stalne promene energetskih polja. Prema tvrdnjama ovog naučnika vrh planine Šiljak „upija“ pozitivnu energiju dok „Svetilište“ „zrači“ pozitivnu enrgiju.
Postoji verovanje da se u „Svetilištu“ mogu izlečiti mnoge bolesti i da su se svojevremeno ovde lečili rimski legionari. [9][10]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Paunović M. (1994): Planina nad planinama, Rtanjska sila, Trag 13, Novi Sad
- ^ Marija Mihajlović, Komplementarni razvoj planinskog i banjskog turizma u Istočnoj Srbiji Prirodno-matematičkom fakultetu u Nišu departman za geografiju, Niš, oktobar 2016. str. 8
- ^ Republički hidrometeorološki zavod, Beograd, 2003.
- ^ Jovanović i Dunjić R. (1956): Tipovi pašnjaka i livada na Rtnju, Institut za ekologiju i biogeografiju, Zbornik radova 7, Beograd
- ^ a b v g d đ e „Zavod za zaštitu prirode Srbije - Javna rasprava i Javna prezentacija povodom proglašenja Specijalnog rezervata prirode „Rtanj“”. www.zzps.rs. Pristupljeno 2019-08-12.[mrtva veza]
- ^ Jančić R. (1990): Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd
- ^ „www.glas-javnosti.rs”. Arhiva.glas-javnosti.rs. Pristupljeno 24. 6. 2010.
- ^ Jevreji koji su odlučili da budu i Srbi („Večernje novosti“, 29. januar 2016)
- ^ Lepote srbije
- ^ „Gde za vikend”. Arhivirano iz originala 09. 03. 2023. g. Pristupljeno 14. 12. 2022.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
