Rudarski basen Kolubara

RB Kolubara

Tip	Javno preduzeće
Industrija	Iskopavanje uglja i topljenje
Osnovana	Lazarevac, Serbia (20. januar 1992. (1992-01-20))
Osnivač	J. P. Elektroprivreda Srbije
Sedište	Lazarevac, Srbija
Područja	Širom sveta
Ključni ljudi	Miroslav Tomašević (vršilac dužnosti generalnog direktora)
Proizvod(i)	Ugalj, Lignit
Prihod	€ 416,29 milion (2013)
Neto zarada	€23,04 milion (2013)
Aktiva	€1,055 milijarda (2013)
Akcijski kapital	€613,84 milijarda (2013)
Vlasnik	Vlada Srbije (100%)
Zaposlenih	10,037
Holding	Elektroprivreda Srbije
Vebsajt	www.rbkolubara.rs

Rudarski basen Kolubara (puno ime: Privredno društvo za proizvodnju, preradu i transport uglja Rudarski basen Kolubara d.o.o. Lazarevac) je rudnik uglja i topioničarski basen i nalazi se kod Lazarevca, južno od reke Save, u slivu reka Kolubare i Tamnave, u Srbiji. Ovaj rudarski basen sadrži veliku količinu uglja koji na više mesta izbija na površinu. Ovaj basen, udaljen od Beograda 50 km i zahvata površinu oko 600 km². Od 1. jula 2015. godine Rudarski basen „Kolubara“ je ogranak u okviru Javnog preduzeća „Elekroprivreda Srbije“. Do 1. jula 2015. godine Rudarski basen „Kolubara“ poslovao je u sistemu „Elektroprivrede Srbije“ kao zavisno privredno društvo.

U skladu sa statusnim promenama predviđenim Programom reorganizacije „Elektroprivrede Srbije“, na koji je Vlada Srbije dala saglasnost 27. novembra 2014. godine u matično preduzeće Javno preduzeće „Elektroprivreda Srbije“ od 1. jula pripojena su privredna društva za proizvodnju uglja i energije „Hidroelektrane Đerdap“, „Drinsko-Limske hidroelektrane“, „EPS Obnovljivi izvori“, „Termoelektrane Nikola Tesla“, „Termoelektrane - kopovi Kostolac“, „Panonske Temoelektrane - Toplane“ i Rudarski basen „Kolubara“.

Na osnovu izvršenih opsežnih istražnih radova u FNRJ posle oslobođenja, bilansne rezerve uglja se cene oko 22 milijarde tona. Od toga na rezerve pojedinih vrsta uglja otpadaju sledeće količine u % :

• Kameni ugalj 1%
• Mrki ugalj 9%
• Lignit 90%

Učešće NR Srbije u bilansnim rezervama uglja u tadašnjoj FNRJ je sledeće :

• U rezervama kamenog uglja 51% (od ukupno 1% )
• U rezervama mrkog uglja 31% (od ukupno 9% )
• U rezervama lignita 74% (od ukupno 90%)

Najveće rezerve lignita leže na teritoriji NR Srbije i to najvećim delom koncetrisane u 3 velika basena : Kosovski, Kolubarski i Kostolački.

Po veličini basena najveći je Kosovski ugljani basen, a odmah iza njega se nalazi Kolubarski basen. Rudarski basen „Kolubara” leži oko 50 km jugozapadno od Beograda i proteze se donjim tokom reke Kolubare od Lajkovca do njenog ušća u Savu. Ukupna površina ovog basena se procenjuje na oko 1500 km. tj. smatra se da ugljene naslage u ovom basenu imaju navedeno prostranstvo. Basen je tokom reke podeljen na dva dela: istočni i zapadni. Istočni deo je skoro potpuno istražen i u ovom delu basena nalazi se skoro 1.0 mijarde tona lignita, čija se eksploatacija vrši površinskom eksploatacijom. Zapadni deo basena je zadnjih godina intenzivno istraživan. U ovom delu basena su takođe istražene velike naslage uglja koje se procenjuju na oko 800 miliona tona. Ukupne količine u celom basenu procenjuju se na oko 3 milijarde tona. Kvalitet lignita koji se eksploatiše u ovom basenu spada u red nisko kvalitetnih goriva sa visokim sadržajem vode i pepela. Basen je u tom smislu i razvijen i danas spada u red najvećih proizvođača uglja u jugoistočnoj Evropi, i učestvuje sa oko 35% u ukupnoj proizvodnji uglja na prostoru bivše Jugoslavije. Rudarski basen „Kolubara” se sastoji iz više pogona, i to polje „A“, a zatim polje „B”, tri jamska pogona, polje „D“ i Tamnava. Površinski kopovi su vrlo visoko mehanizovani i smatra se da su najmehanizovaniji rudnici na Balkanu. Produktivnost rada na ovim kopovima je vrlo visoka. Ugalj iz ovih kopova se transportuje železnicom. Rudarski basen „Kolubara” zasniva svoju perspektivu razvoja na otvaranju kopova velikih kapaciteta i preradi uglja na licu mesta. Tako je započeta eksproprijacija naseljenog mesta Vreoci radi širenja površinskog kopa polje „D” koji proizvodi oko 9,0 miliona tona lignita godišnje.

Termoelektrana Kolubara

Termoelektrana „Kolubara” podignuta je na bogatim naslagama kolubarskog ugljenog basena. Prva elektrana u ovom basenu podignuta je 1937. godine u selu Vreoci, sa snagom od 14 MW koja je snabdevala dalekovodima 60 kV Beograd i Kragujevac. Njenu ulogu preuzela je termoelektrana koja je podignuta u mestu Veliki Crljeni. Izgradnja elektrane se odvijala u četiri etape:

• Prva etapa sa dva turboagregata po 32MW puštena je u pogon 1956. godine.
• Druga etapa sa agregatom od 65MW puštena je u pogon 1960. godine.
• Treća etapa sa još jednim agregatom od 32MW puštena je u pogon u 1961. godini.
• Četvrta etapa sa još jednim agregatom od 110MW puštena je u pogon u 1979. godini.

Dnevno troši oko 4500 tona otpadnog uglja koji se dobija tokom separacije i sušenja. Elektrana je vezana za sistem dalekovoda 110kV. Danas je moderno opremljena, tako da proizvodi oko 1,5 milijarde KWh na godišnjem nivou. Njeno učešće u proizvodnji elektroenergije u Srbiji je malo, ali jako bitno jer napaja Rudarski basen Kolubara, kao i bitne 110kV dalekovode koji napajaju deo Beograda, dalekovod za napajanje termoelektrane Nikola Tesla A, dalekovod za Aranđelovac.

Biološka rekultivacija u RB 'Kolubara'

Planom biološke rekultivacije neophodno je rekultivisati 6000 ha. U postupku biološke rekultivacije predviđeno je poboljšanje kvaliteta zemljišta unošenjem organske mase. Planirani troškovi biološke rekultivacije su:

• za 1 ha -> 82.680,00 dinara
• za 6000 ha -> 496.080.000,00 dinara, odnosno 6.124.444 EUR.

Do sada urađeno

JP RB Kolubara je pristupila rekultivaciji odlagališta, sagledala postojeće stanje površina i predložila mere za njihovu popravku, kako bi se osposobile za ekonomski opravdanu poljoprivrednu proizvodnju.

Na određenim rekultivisanim površinama su već zasnovani eksperimentalni zasadi voća i vinove loze. Isto tako su podignuta i dva šumska rasadnika u Baroševcu na površini od 16 ha i Cvetovcu na površini od 3 ha sa više vrsta lišćara, četinara i ukrasnog šiblja. Na određenim površinama vršeno je pošumnjavanje javorom, hrastom, bagremom i više vrsta četinara (aršin, smrča, vrba, bagrem i dr.).

S obzirom da se radi o novo formiranom zemljištu koje je nastalo kao rezultat otkopavanja i eksploatacije uglja, neophodna je primena odgovarajućih grupa pedomeliorativnih i agrotehničkih mera u cilju njegovog ponovnog osposobljavanja za biljnu proizvodnju.

Višegodišnjim eksperimentisanjem sa različitim ratarskim kulturama, voćnim i šumskim zasadima, zasadima vinove loze i agrotehničkim merama došlo se do polaznih osnova za rekultivaciju ovog zemljišta-zvanog deposoli.

Na toj osnovi neophodno je planiranim merama rekultivacije prilagoditi i setvenu strukturu kao što su setva biljaka koje će se koristiti kao zelenišno đubrivo (stočni grašak, grahorica, lupina, soja i dr.), korišćenje stajnjaka, setva lucerke i zaoravanje zadnjeg otkosa.

Tu su i druge mere kao što su ravnanje terena, popunjavanje mikrodepresija oraničnim slojem zemljišta-aluvijumom ili humusom kao i odgovarajuće agrotehničke mere.

Planovi za budućnost

Mere biološke rekultivacije se ostvaruju u periodu od 2-5 godina, u tom periodu planira se i projekcija prinosa ratarskih kultura i voćno loznih zasada pri čemu se u prvim godinama postižu niži prinosi koji će uz odgovarajući trend rasta ići ka desetoj godini i dostići maksimum koji će se očekivati u tim uslovima zemljišta i klime. Za sve kulture i proizvodnje koje se planiraju gajiti na predmetnom području, predložiće se tehnologija proizvodnje koja će obuhvatiti sve agrotehničke mere od plodoreda do berbe i žetve.

Shodno setvenoj strukturi ratarskih kultura ostvariće se obogaćivanje oraničnog sloja humusom i pokrenuti mikrobiološki procesi u zemljištu. Podizanjem voćnih zasada raznovrsnih voćnih vrsta, zasada vinove loze prema zahtevima i potrebama potrošača ovog područja, tržišta, zadovoljile bi se potrebe i po strukturi i kvalitetu voća.

Takođe, sve kosine pri formiranju terasa i platoa pri tehničkoj rekultivaciji biće pošumljene listopadnim i četinarskim vrstama drveća.

Na osnovu planirane(setve i sadnje)proizvodnje projektovanoj proizvodnji, i tehnologiji proizvodnje i gajenja predložiće se i potrebna sredstva mehanizacije, kojima će moći uspešno da se obave sve agrotehničke mere i radovi navedenih proizvodnji.

U skladu sa navedenim biće predložena potrebna radna snaga i kadrovi, koji su neophodni za uspešno sprovođenje agrotehničkih i organizacionih mera u biljnoj proizvodnji a daće se i potrebe repromaterijalu koje će proisteći iz setvene strukture i tehnologije proizvodnje.

Prilikom eksploatacije uglja i odlaganja zemljišta formirana su u većem broju jezera, presecanjem određenih vodotokova rečica i potočića koje ih i danas pune vodom, a i akumuliranjem vode određenih depresija i raseda koje su formirane na odlagalištima zemlje.

Sedamnaest jezeraca će se pored navodnjavanja koristiti i za proizvodnju ribe i riblje mlađi sa ukupnim uređenjem jezeraca i okruženja, saobraćajnica i drugih sadržaja, osmisliti lovno, sportskorekreativne aktivnosti, usmerenih ka ekonomski opravdanim ulaganjima i uvećanom dohotku.

U ostvarenju postavljenih zadataka biološke rekultivacije i ukupne biljne proizvodnje na rekultivisanim površinama zemljišta, pored pedološko meliorativnih vrednosti i kvaliteta zemljišta su i:

1. Zemljište
2. Klimatski uslovi
3. Padavine
4. Vetar.

Rejoni u kojima se intenzivno eksploatišu mineralne sirovine trpe velike prostorne i zemljišne promene (u Republici Srbiji preko 30% degradiranog zemljišta otpada na površinske kopove mineralnih sirovina). Tipičan primer ovoga je JP RB „Kolubara“, površinski kop lignita koji se prostire na srazmerno velikoj površini poljoprivrednog zemljišta.

Proces vraćanja zemljišta u prvobitno stanje pogodno poljoprivrednoj proizvodnji, vrši se rekultivacijom, odnosno dovođenjem organske materije (zelene mase) u osiromašeni supstrat jalovine.

Tokom 2007. godine u prethodno spomenutom preduzeću postavljen je eksperiment (u toku) na oglednoj parceli na napuštenom rudarskom kopu. Cilj ogleda je dolazak do kombinacije biljnih vrsta koje će najefikasnije doprineti rekultivaciji zatečenih zemljišnih površina, u njihovoj transformaciji u prirodne resurse pogodne za poljoprivrednu proizvodnju.

Geologija basena

Kolubarsko-tamnavski basen prostire se u srednjem i donjem toku reke Kolubare i njenih glavnih pritoka: Peštan, Turije i Tamnave, tako da je osa basena u pravcu zapad-istok duga oko 55, a sever-jug oko 15 km. Istražni radovi rađeni do završetka Drugog svetskog rata, bili su orijentisani na pojedine produktivne delove basena i rešavali su samo pitanje geologije i ugljonosnosti pojedninh koncesija, a ne basena kao celine. Zato se o geologiji Kolubarsko-tamnavskog basena do završetka Drugog svetskog rata znalo veoma malo. Tek posle rata u periodu od 1956. do 1964. godine, imajući velike planove u vezi sa Kolubarom, vlada Srbije je organizovala detaljna istraživanja basena, koja su doprinela boljem poznavanju geološko-rudarskih uslova Kolubarsko-tamnavskog basena u celini. Zahvaljujući obimnim istražnim radovima, otklonjene su mnoge nejasnoće po pitanju njegove geneze, prosiranja ugljenog sloja, slojnih prilika i kvaliteta uglja, da bi Kolubarsko-tamnavski basen postao jedan od tri najznačajnija energetska izvora u Srbiji.

Po obodu basena je zastupljena složena i raznovrsna geološka građa, u kojoj su zastupljene tri osnovne grupe stena: matamorfne, sedimentne i magmatske. Formiranje ugljonosnog horizonta započeto je pred kraj donjeg, a završava u gornjem pontu. U to vreme vladali su u području Rudovaca, Velikih Crljena, Radljeva i Koceljeva(a i na širim prostorima), idealni uslovi za stvaranje biljnog materijala koji je obezbedio debele naslage uglja. Podinu izgradjuju u istočnom delu peskovite gline i gline, dok je u centralnom delu basena podina izrazito peskovita. Povlata je izgradjena od glina, peskova i sloja dijatomejske zemlje, koji je naglašeno prisutan u istočnom polju B.

Rudarske aktivnosti

Da u Kolubari ima uglja znalo se još 1875. Iako se u to vreme za ugalj niko nije interesovao, ipak izgleda da je u Kolubari krajem devedesetih godina 19. veka ipak nešto rađeno. U okolini Uba, u selu Tvrdojevcu, bio je otvoren i radio rudnik koji je verovatno ugljem snabdevao neki parni mlin u okolini. U rudarskoj upravi u Beogradu, prvi veći rudarski istražni radovi u Kolubari registrovani su 1907. godine. Godine 1908. istražni radovi započinju na više mesta: u s. Crljenima, zatim pored želzničke pruge Lazarevac-Aranđelovac, u selu Baroševcu, i kod Lazarevca u selu Šopiću.

Do pred Prvi svetski rat (1913) o uglju u Kolubari kao celini nema nekih opširnijih, osim pojedinačnih izveštaja o lokalnim istražnim radnjama ili započetim radovima na eksploataciji. Ni posle Prvog svetskog rata u Kolubari se ne radi mnogo više nego ranije, jer je geološko pozavanje basena veoma oskudno, poznate su samo pojave uglja od pre rata.

Godine 1923. izdata su tri istražna prava: za rudna polja u Baroševcu, Crljenima i Prkosava-Rudovci. Godine 1937. ovim istražnim pravima pridružuje se i akcionarsko društvo Karbo-Makiš. Godina 1938. gasi se istražno pravo za polje Baroševac, tako da do Drugog svetskog rata u Kolubari ostaju samo tri povlastice. Poseban značaj za razvijanje rudarstva u Kolubari imalo je podizanje termoelektrane u Vreocima, interesovanje za ugalj u Kolubari je naglo poraslo, tako da je za eksploataciju uglja u okviru ovog ležišta počelo da se interesuje i finansijski najjače društvo sa domaćim kapitalom, Jugočelnik, koje je finansiralo laboratorijska i poluindustrijska istraživanja, sa zadatkom da se iz naših lignita proizvede koks pogodna za metalurgiju gvoždja. Pred sam početak Drugog svetskog rata Nemačka firma izradila je projekat po kom je u Kolubari trebalo izgraditi termoelektranu i hemijska postrojenja, koja su pored koksa i polukoksa, trebalo da proizvode još benzol, ulje za dizel motore, smolu i gas. Kolubarski basen beleži značajni napredak tek posle Drugog svetskog rata, na šta je uticala odlka da se u Kolubarskom basenu pređe sa podzemne na površinsku eksploataciju u onim delovima ležišta u kojima ugljeni slojevi leže plitko ispod površine.

Proizvodnja uglja na četiri kopa

Privredna aktivnost Rudarskog basena „Kolubara” zasniva se na rezervama lignita u Kolubarskom ugljenom basenu koji se nalazi 60 km jugozapadno od [Beograd]a i prostire se na površini od gotovo 600 km². Sedište „Kolubare” nalazi se u Lazarevcu. Ugalj se otkopava na četiri površinska kopa Polju „B”, Polju „D”, „Tamnava-Zapadnom polju” i površinskom kopu „Veliki Crljeni”. U procesu rada, ova četiri kopa, koja se prostiru na površini od oko 80 km², na području opština Lazarevac, Lajkovac i Ub, čine jednu tehnološku i proizvodnu celinu. Godišnje se u RB „Kolubara” proizvodi oko 30 miliona tona uglja i oko 70 miliona kubika otkrivke. Za industriju i široku potrošnju godišnje se isporuči oko 1,2 miliona tona lignita.

Rudarski basen „Kolubara” je ogranak u sistemu JP „Elektroprivreda Srbije". Iskopano više od milijardu tona kolubarskog lignita. RB "Kolubara je najveći proizvođač uglja u "Elektroprivredi Srbije". Oko 52% ukupne električne energije u Srbiji godišnje se proizvede na bazi kolubarskog lignita.

U Kolubarskom ugljenom basenu ugalj se eksploatiše od 1896. godine, najpre u jamama, a od početka pedesetih godina prošlog veka i na površinskim kopovima. Služba za proizvodnju ne poseduje zvanične podatke o proizvodnji uglja do 1946. godine. U jamskoj eksploataciji od 1946. do 1974. godine proizvedeno je 12,6 miliona tona.

Od 1946. godine do danas, u jamskim rudnicima i na površinskim kopovima je proizvedeno ukupno 1,023 milijarade tona lignita. Od 1950. godine, kada je počelo otvaranje prvog površinkog ugljenkopa do sada, otkopano je i odloženo skoro 2,2 milijarde metara kubnih otkrivke.

Prvi korak u proizvodnji struje

U ogranku „Površinski kopovi Baroševac” neposredno se obavlja površinska eksploatacija lignita, ispitivanje terena, specijalizovani i građevinski radovi, ispitivanje i eksperimentalni razvoj u oblasti biologije, održavanje rudarske opreme, poslovi pomoćne mehanizacije i transporta. U Centru za stručne poslove obavljaju se proizvodno-tehnički, ekonomski, pravni, kadrovski, opšti poslovi i poslovi investicija. U RB „Kolubara” ugalj se eksploatiše na četiri površinska kopa: Polje „B”, Polje „D”, „Tamnava-Zapadno polje” i „Veliki Crljeni”. U procesu rada ova četiri kopa čine jednu tehnološku i proizvodnu celinu.

Na površinskim kopovima RB „Kolubara” ugalj kopaju rotorni bageri. Da bi se došlo do ugljenih slojeva, neophodno je najpre otkopati otkrivku, koja se otkopava i odlaže modernim BTO (bager-traka-odlagač) sistemima. Ugalj koji otkopa bager, sistemom traka se transportuje u pogone za preradu, a potom se industrijskom prugom isporučuje termoelektranama „Nikola Tesla” u Obrenovcu, „Kolubara” u Velikim Crljenima i „Morava” u Svilajncu.

Polje „B” je najstariji aktivni kop kolubarskog ugljenog basena. Ugalj se sistemom tračnih transportera doprema do utovarnog mesta, gde se utovara u vagone, a dalje se transportuje do pogona za preradu u Vreocima. Ugljenim sistemom povezanim trakama sa Poljem „D”, transportuje se ugalj za III fazu Suve separacije i dalje za Obrenovac. Otkrivka se sistemom traka transportuje do spoljašnjeg odlagališta.

Od početka rada, od 1952. godine, do kraja 2014. godine na ovom kopu je iskopano 90,3 miliona tona uglja i 217,2 miliona kubika otkrivke. Na površinskom kopu Polje „D” proizvodnja se odvija na dva ugljena i šest jalovinskih sistema. Jedan ugljeni sistem (BTU – bager, traka, utovar) radi u centralnoj zoni kopa, dok drugi (BTS – bager, traka, separacija) ugalj otkopava na jugozapadnoj kosini ovog kopa. Najveće količine otkopanog lignita se železnicom transportuju do termoelektrana „Nikola Tesla” u Obrenovcu i „Morava” u Svilajncu. U godinama najveće proizvodnje na ovom kopu otkopavano je više od 15 miliona tona uglja.

Na Polju „D” je od 1961. godine do kraja 2014. godine otkopano oko 503,2 miliona tona lignita i više od 1,37 milijardi kubika jalovine.

Misija i vizija

Misija Elektroprivrede Srbije je sigurno snabdevanje kupaca električnom energijom, pod tržišno najpovoljnijim uslovima, uz stalno podizanje kvaliteta usluga, unapređenje brige o životnoj sredini i uvećanje dobrobiti zajednice. Vizija Elektroprivrede Srbije je da bude društveno odgovorna, tržišno orijentisana i profitabilna kompanija, konkurentna na evropskom tržištu i sa značajnim uticajem u regionu, prepoznata kao pouzdan partner domaćim i međunarodnim kompanijama.

Radljevo

Rudnik lignita Radljevo nalazio se u ataru istoimenog sela, po kome je dobio i ime. Prvi obimniji istražno-ekspoatacioni radovi završeni su tridesetih godina 20. veka. Povlastica za ovaj teren izdata je 1938. godine inž. Stanoju Putniku, ali se ista 1938. vodi kao neadekvatna. Pred Drugi svetski rad rudnik je radio i proizveo nesto više od 14000 tona uglja. Ugalj je do potrošača prevožen železnicom, preko utovarne stanice u Brgulama.

Šopići (Lazarevac)

Ovaj rudnik se u literaturi spominje i kao Šopići i kao Lazarevac. Nalazio se u selu Šopićima pored Lazarevca na padini brda, izmedju železničke stanice i crkve. Prvi istražni radovi registrovani su od strane rudarskih vlasti 1910. godine, a izvođeni su na osnovu prostog prava istraživanja. Rad u rudniku je često prekidan, tako da su pauze - vreme kada rudnik nije radio, bile znatno duže od radnih perioda. Kao i svi mali rudnici, i ovaj rudnik bio je najaktivniji i najproduktivniji za vreme rata. Godine 1943. iz jame je izvezeno preko 8000 tona uglja. Rad u rudniku je zbog nerentabilnosti obustavljen, a rudnik zatvoren.

Veliki crljeni

Rudnik lignita Veliki crljeni lociran je na teritoriji istoimenog sela. To je najstariji rudnik sa desne strane Kolubare. Istražni radovi započeti su prostim pravom istraživanja 1907. godine, a 1909. godine, dotadašnje prosto istražno pravo, prošireno je na isključivo pravo i odnosilo se na terene u atarima sela Crljeni i Vreoci. Jama radi do donošenja odluke o satvaranju rudnika sa podzemnoim ekspoatacijom i prelasta sa podzemne na površinku eksploataciju uglja u celom Kolubarskom basenu.

Godišnja proizvodnja uglja u kolubarsko-tamnavskim rudnicima

Godina	Crljeni	Šopić	Radljevo
1940	-	-	8835
1941	-	1046	2332
1942	5733	1252	9539
1943	11257	8450	9582
1944	9041	5793	4882
1945	-	-	-

Vidi još

• Lazarevac
• Kolubara Prerada (Lazarevac)
• Rotorni bageri u Rudarskom basenu „Kolubara”

Spoljašnje veze

• Rekultivacija-proces očuvanja prirodnih resursa[1]
• Rudarski basen 'Kolubara'[2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014)